-
http://humanidades-digitales.fhuce.edu.uy/files/original/9696575c73b62f1cda02c2feb9d277dc.PDF
92d47d70ac179b68687a69440a6ce4b0
PDF Text
Text
El
f v{ ]a^ olmas oood
np ion ip ojjjoj ounj od o^ad
DJa.iojí/uiíJ íoa(j ojvpnoi '^^^ ijf
!opáV] JjSns aw TO 'owiwí jfipjoiu oas
í maa to m ^ 'jtijjiji noa ovsap oa s
3/ Duwtj o; awa^ ai, jui ni
S'3
op Bz^jqod ^^u^inStsao B| X oxiaijs^p \p i ("[) ^pu^a^ J9 aod ouanb
-d pp
oiaeiunpAaip[
p X joau^j 3A9[ p
p a^jqiA
as anb
pp ojadBaj:
jip
q aiaars
i
p ua (((• • • opjojoíiaq nonq nos (i4s 'Mn^Sijy ^iu¡t(j ¡axNVQ b piSuip
iHarioiONy oaaa^ anb ojauos osoniadsajji p oppouoa uaiq eg
•sisajjiaB ns opueasnq 'e^p ap ajuamaiuaiasuoa
X B^nopiA BjjBds as *o[ijsa aapip [a X Btieijpts ^pnasa bj uoa sapz
-naAo^d so^ ap sa^.ioa Bisaod tq aun anb a^uotjjoa b^ na as^r^ jo nina ap
sofa[ *—ouisiui p bjb¿ uaiqoíBi ours 'sapnjaB soaiijaa so[ BJBd ops
on— Bjqo eXna 'Buaig ap ejaod ouanbad un b aapuajua ap souibieji
opu^na 'axMVQ ap oAtjsaáns japod ajsa sa osua^uí ajuata.iB^iioijjE^
•BasaiuBp B¡Basa bj uoa 'soiuaaap sosa ap
oipnjsa p na 'opoj opípara ap —pBpijiqBjneuarauoain B[ ap p sa anb
'Bisaod bj ap ouaj^ai p na Braiersojáipd— uopnjuaj b^ b soraBdBasa
ajnara[pjjTp X ípnjuaAnf ns ap b^ouioj bX Barsnra bj usía tt9jpin8^aj
a ^fop ^joutvj) awiíjjt sbj anb p BjBd 'ojnpeta bX 3xnvq ap ppsjira
B^ uoa 'ouoifilí.in^ pp bubiuoiu e^ op oj¡e O[ apsap 'ouopaBax o^jsa
aapip p Baijaod BXna BJ^uoa ouBijprs B[anasa b^ X ojusa aapip p soiubj
-ira 'ojaaja U9 'sojjosoj^ -joijo^ub ajuaraBiBipamuT opojxad pp X 3Xnvq
ap eodtuari so^ ap fBixojsiq b^ nnB X) BjnjBxajrj ^\ Bipnjsa as opu^na
BasajuBp uopsoáns b^ ap asjBiqr^ ^aijip sg 'Bijsapora ns ua BarjuainB
ojod 'BJopBaxa aiuaraBsoxapod souara 'Hfajdraoo X bsojSbjiiii souara
Bisaod buu ap sanuai sbih so[pjsap soj; uapaaid as zn| ssa ng -ax.Nivg
ap Bjqo b( ap BipBut anb Biuap^ X Bsuajuí ^n\ Bun bi[bij ua uaq
-pax AIX IaP soxararxd soj X mx ojáis pp soiuaaap sotuiqri sog
mjm¡ U3 ^oumuoj. vjnjvu^n^ van^wud oj ap unwoo ouauuaj y^
U.IVSS3UD sa maars soni
�Dante son equiparados en estos versos con la disipación de Cecco,
como causas de vida parasitaria {"sventura o poco senno cel ja jare^).
Hay que observar que constituía el aspecto más trágico del exilio,
para Dante, esta necesidad de depender de otros; todas las veces que
en la Comedia se roza este tema del "pedir^, la voz del poeta en el
verso parece temblar de profunda congoja: "Tu proverai sí come sa
di sale / lo pane altrui e come e duro calle / lo scendere e salir per
le altrui scale". Este es el anuncio de Cacciaguida al propio Dante
{Par. XVII, 58-60). Pero la misma conmoción de raíz autobiográfica
vibra en la mención del sacrificio de Provenzan Salvani al mendigar
por un amigo {"si condusse a tremar per ogni vena" [Purg. XI, 138])
y de las desventuras del buen Romeo {"E se il mondo sapesse il cor
cKegli ehhe / mendicando sua vita a frusto a frusto ^Par. VI, v.
140-141]).
En los versos de Cecco este doloroso pudor es violado con una
ostentación de brutal cinismo, que es en el fondo una indirecta acu
sación de insinceridad lanzada contra el alto nivel y el carácter refi
nadamente espiritual de la poesía lírica de Dante. Esta velada con
traposición, que aquí parecería plantearse en el terreno moral, nos
revela su carácter estético, si tomamos en consideración toda la pro
ducción stilnovista (que culmina en Dante) por un lado, y el con
junto de los ciento cincuenta sonetos de Cecco Angiolieri por otro.
Empecemos por establecer el terreno común, sin el cual ni la
oposición es posible. Dante y Cecco pertenecían ambos a la pequeña
nobleza municipal; pero su obra está completamente fuera de la órbita
cultural del feudalismo: esta repugnancia por el parasitismo cortesa
no hubiera sido inconcebible en las cortes feudales y sería más tarde
excepcional en las cortes renacentistas. Es en cambio una caracterís
tica de la moral "burguesa" (en el sentido histórico de la palabra),
que había restaurado el sentido romano de la propiedad y había ele
vado a supremos valores la honradez (bien distinta del "honor") y
la independencia. Este nuevo espíritu —que es, en Italia, el de la
Baja Edad Media— separa insensiblemente la literatura de los rieles
marcados por la tradición provenzal y siciliana.
Tanto el "dulce estilo" como la corriente "realista" se inspiran en
los nuevos ideales. La "gentileza" de Dante y de Cavalcanti no dis
tingue ya a una clase, sino designa un esfuerzo de perfeccionamiento
E se di questo vói dicere piúe,
Dante Aligkier, i't'averó a aneare,
ch'eo so'lo pungiglion e tu se' 'I bue.
("Sonetti burleschi e realisti dei primi due secoli" a
cura del Massera - Ed. Later^, Son. CXXXVII. Pág. 131).
Este soneto fue escrito como contestación a otro de Dante, que se ha perdido. He aquí
la traducción de las estrofas citad^s: "Dante Alighieri, si ^o soy un buen charlatán, tú
me sigues muy de cerca (Ht.: rozándome la espalda con tu lanza); si yo almuerzo con
otros, tu ceuas en casa a^ena; si yo muerdo la grasi, tu chupas el tocino.
De modo que, gracias a Dios, uuo de nosotros dos poco le puede reprochar ai otro: dosventura o poco juicio nos hacen comportarnos en esta forma. ¥ si quieres seguir hablando
da esto, Dante Alighieri, yo le he de cansar, ya que yo soy el aguijón y tú el buey".
— 14 —
�— SE —
•o¡ijsa aa¡np ¡ap eiauaied
-SUB1J B[ ap 83AB.ll ^ BJSTA 'BSU3p SBUI 3DBt[ 3S pBpiaiodlOa eXna 'OUIIJ[n
ajsa ap Biaaod b¡ ap uoiaiuipp b¡ ap 'opijnasip ubj unB 'Eraajqoid
p —jaA ap opora ira b—- jeaiue^dai anb XBq BAisaadxa Biauaiíixa Bisa
ap upiaunj na X ajsBijuoa ajsa ap saABij y •ia^noiOMy 03333 aP 90^
-auoa so[ 'sejsiaoujijs bo[ ap sBiqo sbj uoa ojundBijuoa na 'uapuodsaa
Biauaiuixa erasitu ejsa y -o¡¡jsa aajnp ¡ap eisood B¡ X BUBi¡ia¡s B¡ona
-sa B[ ap oaijsin3uT¡ ozaanjsa ¡a uapuodsaj eiauaSixa npun^as e^sa y
•jomY* ap ajquiou ¡a 'saaopBAoj} so¡ ap uoiadaanoa b¡ ap uoiaEzt¡Bn^
-uídsa Bun na 'bjboioi epanbsnq Bjsa ap eajatuisap ^^ 'tiBniJua¡ b¡ ap
btjo¡íí b¡,, bjbuib¡[ aiNVQ anb o¡ opuBosiiq '¡BJ^uaa oinoa uotsajdxa b¡
ap Braajqojd ¡a BajUB¡d anb '¡buijoj ajuauqBiauasa jajaej^a ap 'BiauaS
-1 xa Bpun^as eun Á (^oiq ua auinsaJ as anb aoijadns pupqeuTj cun
ap oía ¡Ajas ¡b ojsand ojuaraiuisui mi anb sbih osjaA ¡ap ^ escud b¡ ap
Bamaa^ b¡ ua 3a on 'ajJB ¡ap Bai^o^Bpad upiaBaijijsnf b¡ b opuaioapaqo
*X Bjqe¡Bd e¡ ap souuuea so¡ soa¡B¡ so¡ b opuai^qe 'uoraaB ap Bjajsa
ns JBqduiB bjb^ o!u ¡iia ¡b utjb¡ ¡ap BSBd anb) BaijEasepip '¡bjoiu 'bs
-o(ííi¡aj Btauaáixa buii 'bue¡¡bji BjniBJajt¡ b¡ ap Bijoisiq b¡ ap opouad
jauíijd ¡a u^ 'ojaaja ua 'jinlíuijsip ua¡ans soanjja so^ -bsojoiiib BaqnB
Bisaod b¡ us sajas bX opsdiiao BjqBq anb ¡Bjjuaa jBiín¡ ¡a ^dnao 'bis
-aod b¡ ap BianaiasuoaojtiB b¡ ^iaap sa 'oaijajsa Buia¡qoad ¡a 'opu^dnao
gotnejsa son anb ap JE¡naas;uij EjnjEJajq Bjsa ua 'oiquiBa ug; -Bisaod
b¡ aiuaui¡B}uap¡aaB anb sbui opBzuBa¡B eiqeq ou anb 'oaijsim ajíSB.uE
ap o uoiaBaijipa ap ^aiaBJua un opiuaj BiqBq 'BaijaBpip 'ajxiBzi¡BJOui
'Bsoi^qaj BJnjBjaq¡ b¡ '¡IIX l^ís Ia PJ ua 'uaiq Ejoqy '¡Ediaiunuí
X oaiB¡ a^uaiquiB oiusira ¡a ua apuaiaua as anb 'Bzaj(¡od b¡ ap BUBasia
-ubjj uoiDB^¡Bxa b¡ souiBupuai ou '^vizijvssviu^ b¡ jod osnjrp jome ¡a
uig "ouisijaosB opEuiB¡¡ BiqBq as BpiA b¡ ap sajBijajEiu sasaaa^ui so¡ b
ajuarjjoa oSadB ¡a BJjuoa uoqaqaj Bjsa 'osoi^qaJt ouaJ^aj ¡a u^
*(op¡Ensa^) uoq ojjsb¡^[ ap ttvqoj^ B¡ sa o.iai¡oiS
-uy jossaiu ap tivizuossuutt^ b¡ :¥3a'á/V 3P e[AOU Bun 3P ^o^aq ¡a aas
Bi^pod 'Bjutd o¡ X ^a o¡ ¡a ouioa '03333 aP 3JPBtI 13) "Bf|T^^j b¡ ua sbz
-anbij ap uoiaB¡nuinaB b¡ aod aiaap sa '('01 'a ^XIXXX3 'UO9 '¿ü[ ^?<^)
ífDj1Dpnjvw vizjjossnw vjti aod oíaaadsap ns ua X o^bab ajp^d ¡a aod
oipo ns ua opBzqoqiuis 'otuiaqoq ojuaiuiípuaadsap un uoa 'aqaouap ¡a
•ouia ¡a 'pep[|Bnsuas b¡ Ej¡Bxa 03333 -eouansua ap B¡aj ns ¡^aisnuí X
omis^pBuijaa afBnliua¡ uo afaj tio¡ijsa aa¡np)? ¡^ "BiJEip BptA b¡ ap pBp
-i¡t'¡lajera b¡ uoa ajsBjjuoa ns ua ajas ¡ap ouaaja eraeip ¡ap ojuauíora
un sa X uuiiqn Bjsa ap joiiajuí ¡a us BajuB¡d as euieip ¡a í^ediarunra
eisanSinq b¡ ap e¡ sa anb 'BiajsorajB erasira b¡ b uaaauajiad 4(bub¡¡
-ia,, o Mesoipijsüj ajuaS,, b¡ oraoa ^jouib ap sa¡aijii so¡ ojubj oaa^
'souBiujaq uaaouoaaa as sasaiajuí a sauoised
sus ap X aiqranpaqanra b¡ ap UBfa¡e as sauainb anb ¡a ua '¡enpiAipux
�El dulce estilo
La historia exterior del dulce estilo (2) se suele contar con las
palabras de Dante, que a .él se refiere en tres distintos cantos del
Purgatorio (XI, XXIV y XXVI). Pertenecen, pues, a esta corriente
los poetas que, abandonando la escuela siciliana, se alejan de ^la ma
nera" de Guittone D'Arezzo (su representante toscano más conspi
cuo ), ee decir, de la servil imitación de la poesía provenzal, para
seguir el dictado de Amor, o sea la inspiración personal (3). El ini
ciador, el padre de la "nueva manera" fue —siempre según Dante—
Guido Guinizelli de Bolonia, cuya vida se desarrolla y se cierra en
el siglo XIII (4). Sus secuaces fueron todos toscanos y entre ellos
se destacan, en un primer momento Guido Cavalcanti y el mismo
Dante (5) y, en el otro siglo, después de la muerte prematura y trá
gica de Guido en el año 1300, Dante, ya en actitud de alejamiento de
las "dulces rimas", y Ciño de Pistola (6). Alrededor de esas grandes
figuras, el coro de los menores, Lapo Gianni, Gianni Alfani, Diño
Frescobaldi, Sennuccio del Bene, apenas aporta nuevos motivos, pero
enriquece las resonancias del conjunto y contribuye a darle a esta
corriente literaria un íntimo calor de amistad, que no queda en la
materialidad de las biografías, sino que ilumina por dentro intermi
tentemente sonetos, canciones y baladas. Si la sustancia es intrasferible, si el fruto de poesía que cada uno de estos escritores nos da de
(2)Hay quien prefiere reservar la entera denominación "Dolce Slil Novo" para la
lírica dantesca posterior a "Donne ch'avete intelletto d'amore", llamando "Dolce Stile" la
actitud literaria ^eneral de todos estos poetas, a partir de Grion Gitinizelli. Pero las dos
restilisnio") y así las uso aquí, no queriendo entrar en una discusión qne me llevaría
lejos de mi tema.
(3)Canto XXIV del Purgatorio, versos 49-62. Es el coloquio de Dante con Bomaciunta da Li'CCA, versificador de la escuela siciliana y defensor de la tradición literaria
contra el dulce estilo, Dante imagina encontrarlo en la cornisa de los golosos y se le pre
senta con las famosas palabras: "lo mi son un, che ^uando / Amor mi spira, noto, ed o
quel modo, / che detta dentro, vo significando" (Yo soy uno qne, cuando Amor me insuiunta. convencido, contesta: "—O frate, issa vegg'io-diss'egli.il nodo / che il Notaro
Guittone e me ritenne / di qua dal dolce stil nuovo ch'i'odo" (Hermano, ahora veo —dijohablas).'El Notario es Jacopo da Lentini. una de las' figuras más destacadas de la escuela
siciliana meridional del primer período, Gltttone, toscano, era considerado como un maes
tro por loa versificadores "sicilianos" del segundo período, casi todos pertenecientes a la
Italia central.
(4)En el canto XXVT del Purgatorio (versos 97-99). Dante llama a Guido Guini
zelli "ií pntfre / mió e degli altri miei migliar, che. mai / rime d'amore usar dolci e teggiadre" (El padre mío y de los otros mejores que yo, que usaron rimas de amor dulces y
hermosas).
(3) Véanse, a este propósito, las palabras con que Dante se refiere a su "primer
amigo", en los capítulos IIT, XXIV, XXV y XXX de la "Vita Nova", y las que atribuye
a Odehisi da Gubbio. en el canto XI del Purgatorio: "Credette Cimahue nella pitlura /
tener lo campo, ed ora ha Giotto il grido. / sí che la fama di colui oscura. // Cosí ha
tolto l'uno all'altra Guido / la gloria della lingua; e fors'é nato / chi t'uno e Vnitro
caccerá di nido" (versos 94-99) (Creyó Cimahue dominar el campo de la pintura y ahora
se habla tanto de Giotlo, que éste obscurece la fama de aquél; así un Guido le ha quitado
al otro la gloria de la lengua, y acaso haya nacido quien logre echar a ambos del nido").
(6) En el "De vulgari Eloquentia", Dante afirma que el vulgar del sí se considera
privilegiado frente al de o'i l y al de oc, entre otras cosas, "porque quienes más dulce y
sutilmente compusieron versos vulgares, como Ciño de Pistoia y su amigo, pertenecen a la
familia y a la casa de aquél" ("De vulg. eloqu.". 1 • 10-16).
16
�^ ¿L —
(
na buuijb (rrraziMin^) oiíjrs ja ontoa 'bbo.> biob Bn uos j;ii*>8 upzBjoj á wwy) „•••!^
3JUJJII) OtIS 111 OigStjlH 11 dlUO'J IR / *^KÍJ ^ BTJTJ OMÍÍS* Iljtldfi JOa 3 d-l OMlf^ , 1 ITWZIN I 1^ 110^
•^•••¿jijuag ojmbj;,, oiauos aj^aia.i ja JBjn:>!iJBd ua i .Af m^ A nl BP> 3íB?A <8)
(-3A BJ
BBjluaiui BOiuainiBBnacI soibui ^aual ^panii ain^u : jo^fui uíib japod un auaji ^nb o^íp so .i
vi Jod bsbj) '(S8 •*?<* 'ocuoii ino^uB^ -pg '8M[ ';"?^'.' jjíw'|j / :osk[iH win^ :ug
•n-raziNirif^ oaiaf>j *^^'' w/ 3VJ ./ Jsaíí /* ond utojjnu / :aitiun Joiggnui ny^p mip
au JoaiíB / :;i¿i a^i/^ ""'" ^^^jdftu pnd IR <> 3 // apajj d^ 1/0 ai,*/ uj;som 1/1 ^O/
a ^ a|M;ns unop ina v oijgn^jv iiss^pjti^a / 'a/jjuaíí ts a vujopo oía Jad "ssoj^ (¿)
11^ B3j[03lIBjaOt ^ BpUJJ30 SRtU 33Bl[ 3S ^ 'BJJ3TJ B[ E SOpBadB 8BUI
'vioj-si^j aa ofji^) ti3 ^ s^jorn^ra boj na oaa un praoa aA^anA "aj.NVQ na X
oani^) .laiu^id [a ua Bptuijap ua( 'joiub ^ap Bsoiüi[a.i njjoaj u^sg
•0[iia aapip jap ^Bop; [ap uo|aBtu.io^siiií.ij. buii ou X
BJopBjadns uoiOBUiuipia Bun BiuasajdaJ OJad 'ofa^huoa sbiu 34uaraBjiu
-ijui opiinra un ua Bjauajod joábtu uoa aAontu as anbaod 'b4biaou[¡is
BjniBija iran sa ou bX e;parao3 B[ ap ztjjeag c^ -(9) ctmoM 'a*tA CI
ua uaAof 3ia:vq ap X |¿j sbuiij sus ap aiasd joXbiu b^ ua mazi.Mfi^)
oairi^ ap JopBjjdsui oAijora [a sa ajs^ *o|a¡3 [B ojuaituBuiuiBaua un sa
jome ¡a *sa[iiuaj) soiiozB.ioa ao\ u^ 'jsy -Biuaja uoi^ba^bs bj X pn^JiA B[
BiaBi^ (uopBjpora B^sa jeipaAOJdc X japua-idiuoa ap saaedBa 'jiaap sa)
wsa¡ijuaJ> sauozEJoa,, so^ e jRin^ X Biaua^od eiuiijuí ns jbjjsoui ejed
soiq jod BpB3.ia opis bi[ '[Biuuídsa uoiaaajjod ns ap ofajjaj 'Bza^aq
ns anbjod 'Baija^uE ajuauiBjapKpjaA BinjEija Bun BjoqB OAjatiA aa '^a
-istj Ezo[jaq B[ b ajuaitiBAísnpxa isBa ajarjaJ oa anb uoiaBJBdraoa Bun
uoa 'tjai^uB:í ap opnuara b epuaijijEa sa BiiB^pis X ^zuaAOJd Bjsaod B[
ua anb 'jafnni B^ *pBpis.iaAiuj^ b^ ua UBqBzt^aj as anb Bap8B|oasa
bijoso^|J ap sorpnisa so[ X sajjoa joiub jap oaTJopBAOJí oSipoa \o ajjua
OJjuanaua jap 'Biuo^og ua opiasu Ejjqfiq joiuy ap BuiJiaop bjs^
•biuo4 \9 a.iqos a33sso^
3HV^J ap o-iqq osouibj ¡a ua opEumqna iibij sozaaujaa soXna 'sajopBii
•ojsiq a soajiua so[ oqanuí opefBí^jj tiBq úto[ijsa aapip ^p btjoso^ijw
Bjsa ap .iopapaj|B j^ *t4jouiy ap Buriíaop,^ BAanu Bun ua ttBjauBiu ba
-anu)? ns ap uoiaiurjap b[ jeosiuj B uejpuai sb^siaouji^s souisiui S0^
*ia3norüMy 03333 DP Bís^od bj ap
BAi^afqns uoiaBaijijsnf e| X JopBJidaui oaijoui ^ oinautBua[d japuaj
-u^> ^00J3— a^qísodun bij^s so^a uxs anluod 'puiaj oajsanu bjb(I ^j
-uaraBpunj BiauBiJoduii buii SBiiiapB uauaij soAi^aa^oa sa.iaiaBJBa sois^
•B[aapuajua X ajuauíBai.iojsiq epiBauad ajiuuad bou X BTsaod B]^ ap pBp
-muiiuoosip b[ ap SEJiap Bjsa anb oaiieuu;juo3 ojuaraajo p aXni^suoa
X Ejnqna b^ op BTJojsiq B[ ap sapiuamEpunj soiaadsB soj ap oun sa
anb 'BjnjBjajq b^ ap bijojshj B[ aquasa as opuBiia opB^ ap opefap jas
apand ou 'oaijipd onpsap ap •—soga ap soun^p bjecI—- Bissq X oisnS
ap 'sa|B.Tora-oai)aisa sa|Eapi saumuoa ap ^aju^famos soaipianf X soaij
-osogj soipnjsa ap 'je^jo b oXnqiJjuoa soga ap oun Epsa anb BAijaajoa
BiajsotujB B^ ap ^aÍBiixtua^ X BpiA ap ouoj ap 'oiiiJBa ap ogiauíA 'od
-njS ajsa ap sojqmaira ^o\ ap sapnjiJídsa X ssaisij SBuosjad se^ b aun
anb ojuaiasuoa ogiauíA p) 'sajoiaa^ ap uoiaouia Bjjsanu ua osjbzt]Bs.ioa
-ran BJBd o^os pBpgBnpiAipui ns ap aps X ajuarapjoj aaauajjad aj is
�Guido Cavalcanti, que no ve el Paraíso, concibe aquella perfección
como desesperadamente inalcanzable y no encuentra para el amor
otra culminación posible que la muerte (9).
En realidad no se trata de un contenido conceptual común a todo
un grupo de escritores, que se esfuerce por traducirse en un deter
minado lenguaje poético, también común. Tenemos aquí más bien una
sensibilidad colectiva, que crea su lenguaje, partiendo de toda la
tradición poética anterior de la Romanía, pero marcando su propio
límite inicial en una profundización y purificación del sentimiento
("io mi son un che guando / Amore spira noto,,."); el hecho de
que este lenguaje trate de organizarse alrededor de un núcleo doc
trinario común es ya de importancia secundaria para nuestro tema.
Inconfundible, en un poeta stilnovista, no es pues la doctrina, sino el
tono: la tendencia a aligerar en lo posible la materia en el amor y
la palabra en la expresión, a cantar como en sueños, sin determina
ciones espaciales o temporales, viviendo intensamente el drama inte
rior del sufrimiento o de la beatitud, reduciendo todo lo exterior a
pocas notaciones aéreas, a veces símbolos, a veces pretextos para asirse
de alguna manera a la realidad material y absorberla, junto con la
figura de la Amada, en el ensueño. No hay naturaleza sino como
metáfora o deseo irreal (10), ni descripción física de la mujer (11)
en esta poesía amorosa. El atributo de la mujer -—-como de los ánge
les y bienaventurados en el Paraíso dantesco— es la luz (12). El poeta
(9) "L uiiíimi mia dolente e paurosa / pian ge na li sospir che iifíl cor trovo, / si
cha hagnati tii ptatitt ^seon foc^. ' nllora por che tic Lo m^lt^ piova / nmi Jtgura til
ttonna pensosa ! che vegnti per ceder morir lo core." ("Rimatori del dulce tó't l nuvn" a
cura ili L. Di Benebetto, E.l. Utet, pág. 33). (Mi alma doliente y llena de pavor llora
entre lo^ su^piro^ que en^uentra en el corazón, tanto que e^tos salen nana^los en la^rimas(10)Un ejemplo de ello puede ser el uso. constantemente metafórico, del verbo
"piovere" (llover), que vimos empleado en sentido figurado en la cita anterior. Un soneto
de Cavalcanti —de a la (^an^a amorosa— comienza : ^ vete ni vot ti ¡ton e tti vertltirtt. • • ,
y una pequeña balada de Dante: "Per una fthirlantletta / ck'io vidi, mi jará • sospirare
ogni fiare" (donde la naturaleza esto en la mujer o es una senhtd de la mujer).
(11)Las ex ce p i' iones, por a ti escasez, no nacen sino coniirmar esta caraclerist ira del
dulce estilo. De Beatriz, que se volverá criatura tan viva y entera, a través de la alegoría,
en la Uivinti ^lommedui, en la rita r^ova, solo conocemos el color de perla.
(12)Hay una evidente continuidad histórica entre esta luminosidad del amor (que
rialmenle en Chiaro Dayanzati) y la poesía de la luz, tan estudiada en el Purgatorio y
en el Paraíso de Dante, y cuya intensidad culmina en el momento de desaparecer por
inefabilidad, es decir, en la experiencia mística del último canto de la Comedio. Limitemos
la *- iem pt i fu-acto n. que podría ser abundan i ísima, a algunos versos, particularmente signtiicativos, de poetas stilnovislas:
Cavalcanti: "Chi é qtiesta che ven, ck'ogn'om la mira / e }a tremar d¡ chiaritnie
i'are..." ("fíimatori del dulce stil novo", pág. 17). (¿Quién es ésta que viene, a la que
Iavo GlANNi: "...levando gli occki per mirarla fiso ' presenil dulce riso i e li
occhi siioí Iiiceiifí come Mella." 1 Ihídem, pág. 73) (...mientras levantaba la vista para miC4íí
A•
-/
I *"*o ta
T"^,,t'
' ' III'
i AN ni ^\i.r A>t: /tmor
mi i-ien,
coi a• ooi'
miro, i amaniato tu guua
/ netit raggi
del litme ch'ellu s pande. í Ib ídem, pag. 1(14 i. (Amor viene hacia mí. desde el lugar donde
la ^co. vestido de un manto de felicidad en los' rayos de la luminosidad que ella derrama).
Ciño ka Pi^toia: "...helio donn-i gentil piano ed atiesta. la qual dapliosa, m nnn
srnra testa, / piangendo sotiol vel antuvia luce". ílbídem, pág. 2Jfi). (...una hermosa
Diño Fkescobaldi: "...una donnn di gaia giavinesxa, / che luce it lume de la sua
— 18 —
�— 61 —
•(6) BlOtl E| 3SB3A (El)
(8[)¡A o.iotl na ua ojub|i( 3jbi| ^ ma^ 3(i zn] e[ sbi|j3[j na buuojsubji Lopnitui m •01^11.11/0
^OUOI^BJ IIU |I^U "^/JU ay3 'JOUI^,, :U3S3)UB|> 0^J3A pp UO1.1B1JU1I] ^31U3UI B( 11^ (([BU
a[iuB[dMM joaiy ^ oiai- i* t"' iM||q ba*ho o|> ehoj^j bi|B bii/,1 -mz -^id 'lu^pH
,.';i.i iwori f.tw 1/; ,tp n¡ uu2^s o / ^iif ^uom ¡dixoJ tp jwii¡ p>p -o/^.!/// ¡tu ./jiíjiu j/
^wj *jíjioK • •'-•---- • -iízEí/jiíij/^ o/i^ oí jp vJ^iutiuut ut aw^ '^^/i/ íj^jí.i vi
¡p juiuy^ /^p ^ti
•••
j>zx^¡^q nauu tp //^ís //.M/j,, :^^1 I [ e
H| 3(1 B3ABJ1 B |lBp![BUIIJO B| 3[J BJIJIlbSliq B( U3 OpBU3(llU3 Á ^BJ^JlUBp SRJ.lUa.lSIUlU
O Bip [3(1 EJopKiMimiB B1|3A1S3 B| OU1CI-. BZ3[(3(( n9 3p pBpHOUIUllll B( 3.in( 3nb •ptl|H3
Fsozoá ap fniu Bun-J '(m -íb/I -lu^ptqp .^DiiJ^yS^MU o ^/nip u;;8|B ^.ho.i o".i/
-^u sojuoiu^^j so[ ^p ouii B3 :ai.MVQ ^p , |s,, ubjIí j^ euBfluiooB a
BUipJO^ U^ OJO; [O S3 ÍVOHVHXHJ B SOUBI¡piB SO[ ^p BAJ[[ Jllb OJj
ojo^nd p sa : ( \¡\\ ^op sojoini.id _C m\ opíis [ap soru.uop soiuij[
Baoda na ^p Bisaod B[ Bpoj is ua uio^^e ou eis^^o^i^s ^juaij-io^ cj
ovisiaoujusti u y
'(1^ í!lSií *"^^lp I3P ^Bjaod so[ sopo] b sau
-LUIIOa SO^SBJ SO[ 3p OUll S3 3Ilb 'BSOJO[Op A ,JJ|llp '[BIJJJBlllUl pBpl[BJJ
bsj "pBpi[Boa [Bioadso buii soj^a b ajauibpB anb 'BiiiBjp un op sjCbu
-osjad so[ uos *o].ionj\[ b^ '.iouiy [a 4HpBiuy v\ op uoííbuii esojjoq E[
'(sa[K][.\ SBZJonj o) t(snji.iidsa,, ^o[ 'o^ujtuiB^uod ja 'buijb ja 'uozeaoa
ja 'oaiuirue ojiunm oáhj ua 'ixniv^iVAv;) 3 ajuatu.iBjnaiiJBd BiijnaaB
as anb Ba^suaiaBJEa buii ea B]sg 'Bjaod jap n)i.udsa jaj> joijajuí ja
ua ajsixa ojos ;o]uaTiiiiAOui "biubjq -od.iana ja bjjbj ouioa ise *a)uaui
-Bjajdiuoa isba bjjbj '-oaueuiejp 'oaijbjjbu ojuamaja j^j -pBp|ai]ua]nB
jaua] BJBd ^soMaia,, jas uBjisaaau ou uiib A saj^diaiiud soijaaij soj
uos oiuatujBfajB ja 'ojídsns un 'bsijuos buii 'epcaiiu cim :seuj una
uBnuaje as soujajxa soaiioui soj 'ojusa aajnj) jap sejaod s^iuap soj ap
sojauoiauua soj souieafoij js 'j^ *aj4jis¡Aiii jsbj A anua; oaad 4Bjn;aiuisa
buii ^Bj^ •• •osibjb^ ja ua zt.i;Bag aj JGUij uoisia bj 'o;uaiuii;uadajjB
ja *^jx;uaá jafmu bj,, jod joiub jap ^ejbj A ojaiuija ojansuoa ja 'oá
-jexub o;ucjj ja 4e;sa op BAijaaja a;janrn bj 'bijoiiui zu;bjq b joa aoja
^jiJtjaj ojíbjso ua 'B;aod ja anb u^ oa¡;ajoad .i aj^jijja; ouans ja 'epetuy
bj ap aipBd jaj oiíanj A BjÍuub buii aj) a;.ianui bj 'iBisaod ua joiub
jap uoiaBtujojsuBj; bj u^^ Jiaap sa) zij;Bag ap sbzubijbjb sbj jb;ub^
ua ajuaiUBJa^ua a;sisuoa pBjnaifaj bj onb ap o;uatuiiJijnasap ja 'uoia
-BU^iisaj bj 'upiaBjadsasap bj 'ojuijbs jap Bpipjad bj 'saiouiB sajuajBde
soj^o ap SBJjajt e;aod jap joiub joj uoia^^nao bj *opnjBS ja :soiuajpua;
A bjoaou b;so ua soj)B;Ejaj so]uaiuiiaa;uoaB soj somoaiiEtnanbso oja^
"UOIJBJJBU UIS EJ3AOU Xeij OU A TJOUIB 3p BJOAOU BUII SO 'O}0UOS OSOUIBJ
a;sa a;jBd buijoj anb bj ap \vao\i "n {„ ^j -ojídsns ja 4jodn;sa ja
"aojquia; ja uos sajoua;xa sauoiaB;sajiuBiu s^aiun SB^ína 'osoiiíijaj ja;
-objbj ajj sisB;xa un s^j -uBapoj bj anb soj ap buijb ja na aanjiojtl anb
so;aaja soj ap soabj; b ouis zij;Bag b sohioa ou "b;s^\oujt;s Bisaod bj
ap uoiJBUiuqna bj oiuoa a;uaiuuniuoa opBjapisuoa ^ anb '((* • '^¡ijus3
ojuoj^,, :ax.\;VQ ap o;auos ja soiuaaj ig 'bsujij uoiJBUtiuují bso ua sou
-joiuoa sus japjad aaajed buisiiu npBuiy bj oja^ -BJajsout;B bj upo;
-BjiBLuy bj Bsed apuop 'bjjuiiui anb znj Bsa jod opBjipuBaua epaub
�cesarios para la comprensión del mismo Da^te, porqué representa un
aspecto de su alma, que, sin haber dominado totalmente su produc
ción en el primer período de su vida literaria, persiste subterránea
mente en su madurez I así como persiste subterráneamente el hombre
joven en el hombre canoso) y pone una nota tenue y tierna en aquella
síntesis del mundo interior y exterior que es la Comedia. En efecto,
el aspecto lírico del alma poética de Dante tiene sus antecedentes y
su alimento en el Nuevo Estilo, con el que confluyen las voces de los
místicos, desde S. Francisco a Yacopone, mientras su aspecto épicodramático se nutre de la poesía clásica, de la prosa de las novelas y
de las crónicas, y por último, de esa literatura que podríamos llamar
antistilnovista por el hecho de orientar su esfuerzo expresivo hacia
la representación de la realidad externa, del amor carnal, de los sen
timientos densos y violentos, elevando el detalle captado con histó
rica precisión, a la categoría de realidad vital y poética (34), creando
en una palabra voluntariamente, para este mundo excluido de las
rimas del dulce estilo, un nuevo lenguaje, una nueva música verbal,
casi con la misma convicción con que Alfieri, muchos siglos más
tarde, aborrecía la melodía superficial de la poesía arcádica, buscan
do contra ella, la expresión áspera de la fuerza.
El representante más consciente y, por lo tanto, completo del
antistilnovismo (después del Dante de las "petrosas") es sin duda
Cecco Anciolieri. La importancia de este poeta y de su actitud lite
raria se ve sólo si se prescinde de la Divina Comedia, en que se rea
liza con éxito la tentativa más grandiosa de dar forma y voz a todos
los aspectos del alma humana. En la Divina Comedia el dulce estilo
y el antistilnovismo dejan de oponerse para reconocerse complemen
tarios; pero Cecco muere en 1313 y para él Dante es esencialmente
el poeta de la "Vita Nava^ y de las Rimas, el combatiente desterra
do, obligado a pedir asilo en casa ajena, y, a lo sumo, el filósofo (15).
Para ver, pues, el dulce estilo y sus reflejos (concordes u hosti
les) en su justa luz, hay que sustraerse a la sugestión dantesca para
O4) Seria difí^il imaginar un conl fasta má^ net^ que el que pre^en la n las vagas y
una irreal y cabalística atmósfera de magia, con el terceto en que Cecco Angiomeri nos
Índica con una exactitud documental el momento de su triunfo amoroso. Véase más adetan te. en la nota (52). este ultimo texto y la tradueción respectiva.
(15) Verdaderamente, en un soneto (el LV de la ed. Luterza. "Sonelti burleschi e
reatistid", en la púg. 90) de lamentaciones por el abandono de que lia sido objeto por
parte de Beeehina, Cecco, no solo tiene acentos típicamente stilnovislas. sino, en el primer
terceto, parece tener resonancias del que se puede considerar el lenguaje no stílnovistu de
si mismo un asomo ele polémica, especialmente porque, en los tíos casos, la palabra más
intensa es la misma: muerte. El v. 7 nos recuerda a Cavai.cantt y al Da^te de la f i/u
Tiova: "perché la Murte m'é giá su nei volto" (porque la Muerte ya se ve en mi rostro).
citado "Rimatori del dulce stil novo", especialmente el soneto XXI (pág. 35), y, para Dante,
la prosa y la canción del sueño (V. Ti. cap. XXIII).
El primer terceto de C- A. es el siguiente: "Tieun'altra speranz'ho, che di Marte, /
e Mort'é quella, che mi puó guerire, / tant'é la pena mia dura e ¡arte." (No tengo más
esperanza que en la Muerte, y la Muerte es la única que puede curarme, tan dura y
inerte es mi pena). Es difícil leer estos versos, sin sentir cantar, mas en el oído que en
— 20 —
�— \z —
•(9 'Sed) UBg 'bzjbib-i -p3 -^iUDíj ip msaorf 07,, -33083 (91)
HISIAOIIIÍIBIIUB OS^JOjd [3p B31U3I1J BI^
oa ^ BjmpBJoqumap b\ no Bisa '(opBjapisuoj aiuaui[eqo[3 ^ojos oujaijuj ja u^iqrain A)
nfuoj lis na m pawo'i R7 *o iuouioiq asa B|$uii ^opuouoj ^oíii un so 1 -oiijaiiQi |a^ sqjubj
aunjd soj o u^iquini iiB]imij as Bipamo3 ^l P BBianaasi uiuiaj samapiAa sbj - ^bá oijatini
BH 'lt na 'u'ainb) nrarum:v P sandsap soga o-nim.) o sajj eoun '^jEj ap soidpuiJd b
auíajij^qoiil ojjiiui a ni) 'unvno3S3lij[ o^i^j 'opeiiJ eÁ b]siaouji)s niaod ja na anb JEAjasqo
Bsajaiui be biujoj bjjoj 113 -stJBJaitj biojbouiib bj ap b^abj) b upi.>aaJ¡p ajíjop ua sopjBj]
sopRAajT aas napand boiuju A saaiimu souaia anbjod nanjoiBi ouis -saj^riBHa s^iauapia
a aaqaq apand ouajjat ai^a ua anb^od ojos ou ^oiHaijuj pp soiuaa soJaoiud boj Bjaia
oa ia3noiowy anb ap 'eqanad enn aiuamsin^as ou o jad 'opipui un aisa ja^ apan^
-(S-f "A 'I "¡UD -•""•/
^d* a Bi8DJjaí Ba^as oísan^ / njnp wa a nja^né jjp n otuvnb 3,, A (9^ 'A 'm
*Í9^) uopoA^p ap oiiiqr^ un '.iouib ap e^AOU Bun anb sbui
•sa .—33oa^ aaip— t(Víl<>h¿ VJíA BT "JopBJi^und oi^B|iiu un sa exa[pq;
B.^na 'eai^^uB jafnuí B[ ap eieaod d[ á so^ndja^ip sns X oaavf¿aag 'g ap
B^qo lod oubtjbui oj[na pp asjezipiioB p aijua ^zaA b[ ^ eaipod X Eaij
-smSin[ 'Jpap sa) ^Aisajdxa ezopjnieu ap Bancjja^qns u^iaBaiunuioa
iiun 'Bpnp uta '^^j^ 'BiajsoraiB B^ ap ajjRd buijoj onb o[ Bdídsaj as
oiuoa uaqdosqu sbjsiaou^i^s so[ anb pn^t.ndsa ospduii aj.ianj un jod
speuituB bjso 'BTo.mjq ns X Bisapíj b¡ b souutqoau sasi^d s^uiap soj
ua sa^Bpmis semaoj sb{ anb ^sp^^nauíA souam '^seo^BuiBjp sBpnB¡i5
sbj ua BJBurnqna anb BjnjBjajij Bjsa 'aMonoav^^ R o^siDMVH^ NVg oq
•afBnliua[ p ua X uopejfdsui b^ ua aBjndod X Bapsmi sbui 'Bsoiriipj
BaujBdajq Bim 'bubsoije X pdiaumni p^pa pos buisiui Bjsa ap ojiquia
p ua 'soraiA bX ouioa 4souiauai 'eisipapi Bisaod Bjsa ap ope[ [y
*wbub^jia ajua^^i B[ ap sop^Cap uaiuais as X *oa
-tsnp Japod osuajuí ap •afBniíua^ oidojd ns ubdjj as anb ^^sa[i]ua^ sau
•ozB.Toa^ so[ ap 'i4Joray ap soAiats)t so[ ap opejaaa opaaia p ubiujo^
4[Bapi o^uijsip uoa o^ad sapzuaAo-id so[ sajue ouioa ^sbjsiaoujijs so[ jsb
^ -ltJOUiB ap sa[aijTi opijuas aisa ua 'jas ap saoBdua uos sopo^ o^^
' • • (sBpipoa sns X eptA b^ ap Binpua jod —pn^rA bj b uopedídsB sa
anb— joujb p a^aojoa jpap sa 'BpBtuy b[ b jpjas o soiq b jiA.ias)
^taj^s ap oasap 'saja^uisap 'sajeíipA so^uauut^uas soy jod BpuBUoiidaa
'.lopadns ujnjyna X jBntpidsa o^uaiuiBuijaj ap oasap biajoa as íopuBín
-jojsubij qi os (BiumajB ap sajuu ouiiuoute) ezajijuaJ^ bj ap jeapi
on^ítiUB ja 'oujaiqo^ ap sauopunj sbj sbjjo^ ap sajcjou eoj e ninjaxa
as 'sBjja op SBunájB ua 'anb ua naoda biusiiu bj ua ^jBjjuaa X jenopi
-uaidas bijbjj bj ap sBunraoa sbj ap ojqand ja ajjua 'uaiq ujoqy
•opBnaijuB X ojaruBdjxa 'optuaj
-uoa ja X 'jbooj 'buijoj bj aj^ua uppBjBdas bj 'jpap sa 'pepijBiaijiiJB bj
opis BtqBij jBjuoiuBpunj Bai]srja]aBJB3 BXno X oytjsa aajnp jap ojBip
-aniui O3t)sinouij ajuapaaajuB ja sa anb BUBijiats bjujejojij Bsa b uo^ijo
opuep *(toaijnB jeSjnAOT opio^u uataaj ja na BauopBAOJj uopipBJj bj
jüjpiisaj ap opBjBJj UByq^q soub^soj sajopenui^uoa sns X jj ooiJapa^j
ap souBsaiJo^ soj X soueiioiaunj soj bijbj^ ua íjBpnaj X Bai^BJoo^sijB
opis Biqeq 'o^aaja ua 'jBzuoAOJd ujsaod B'q "j^ oj^is jap Ji^jBd b bX
bijbjj ua BiDUBjapuodajd ns opBuuip Biqeq anb 'jBdiaiunuí BjsanSjnq
bj ap OJiuap uoiaBlUJOj Bjuaj ua 'BJnijna bj ap biobjooístjb bj 'Bpeja
-o^sub BAanu bj ap eotjtj uoisa^dxa bj oraoa opmipp opis bjj -eipaui
~D Bl B-iaÍPIII]Lí!P as ^nb ap sajuB ojslv anj ouioa X anj omoa ojjbjiiu
�Pero el panorama sería incompleto no sólo histórica o lógica
mente, sino también desde un punto de vista estético (17), si de él
no formara parte la poesía llamada "realista", que es justamente la
manifestación más típica de antistilnovismo y cuya principal figura
es el poeta que vamos a estudiar. En relación con la escuela siciliana,
el dulce estilo era el discípulo que se rebelaba contra el maestro, aun
tomando sus obras como punto de partida; había habido entre una
y otro una continuidad, aunque interrumpida por el famoso "nu
do" (18). Frente a la poesía de Cecco Angiolieri en cambio, senti
mos que el dulce estilo representa una oposición diametral y por eso
mismo complementaria; no precisamente el espíritu contra la carne
(conflicto que había obsesionado, por herencia platónica y maniquea,
toda la Edad Media), sino la búsqueda de la más sutil expresión del
espíritu, contrapuesta a la más enérgica expresión de la carne. No
sé si Guiño Cavalcanti clasificaría a Cecco Angiolieri entre la "gente
villana"; pero sé que este último buscaba también una aristocracia
intelectual, en el odio por la "massarizia" y en la expresión literaria
de nuevos y originales valores.
Los elementos reales e ideales, corpóreos y espirituales, que en la
sociedad de la época estaban mezclados como se mezclan en toda
sociedad y como se tocan y a veces se confunden en todo individuo,
llegan a sublimarse casi hasta la exasperación en el esfuerzo de la
creación poética, irguiéndose unos contra otros: tenemos así al tierno
Guido Cavalcanti de la "ballatetta", contra el Cecco Angiolieri, que
exalta las únicas tres cosas que lo alegran:
"cioé la donna, la taverna e il dado".
Son el Infierno y el Paraíso que se tocan en la vida real (y se
tocan, según las creencias religiosas de entonces y, con ámbito geo
gráficamente más limitado, de ahora, en el Purgatorio). Dante concilia el conflicto, en el terreno religioso y moral de la doctrina de
la redención; en el terreno estético, sublimando espíritu y carne a
través de una igual catarsis poética. Pero esta conciliación tiene lugar
en la "Comedia". En su período puramente lírico, Dante había man
tenido la distinción de los dos momentos, de los dos lenguajes, según
el canon del dulce estilo.
Esto no quiere decir que los stilnovistas fuesen puro espíritu,
como parecería indicar la parte más alta, característica, esencial, de
su poesía. Todos ellos tienen entre sus versos una o dos composicio
nes en que su humanidad inferior se refleja y encuentra su desahogo
verbal. A veces, como en el vigoroso soneto "Diavol ti levi, vecchiu
(17)En efecto, la luz necesita de la sombra, el espíritu del cuerpo, la poesía, de lo
trillado, y, dentro de la misma poesía, el lenguaje etéreo y luminoso, del otro lenguaje,
pesado, violento, terrestre, que le da, a través del contraste, una concreción que es nece—
sarta para la expresividad. Por otra parte, la insatisfacción que la poe<'a del dulce estilo
provoca generalmente es un reflejo de esta representación incompleta de lo humano, que
(18)Véase nota (3).
^ 22 —
�— 5 —
'Éil-iSI * OE-l *835d 'TJtta 'bzwjbi 'vaas
-sv^^ jod BpiSiJip uopipa 'i^ooas ^np ¡wud p pjwqDaj a t^asa^/ti/ !^<„ (^)
•(Sí)l '^^'1 '9f6I '0U!-X •!PÍ1EU!¡Í) •opo.iipui opima^ \a ua
noiaB^ajdja|ui nun bj^u imíisa.iaQ as an^ ^oluauíaia ^^t ^oíjuiiianid^ to ua a nolaanjiojiui ni
u 'ep iiamb 'lüiiKo^ Jod nq.wq 'ai.wQ ap ^seiuiji,, stq ap uotaipa [ ua Bjaeasnq a^qij
-aja.nl sa ojad -SEjiiiqoiuB sb| snpoi u^ Bjiuanaua ag ^•••ojdsn Ja^va otjtío.t jujjod otm ¡su
¡3,, suoiauaa B[ 'sbjio oua -jaai anb ^Bq 'bisja ap oiund apjop aisa apsa^ (^j)
"09 •3Ed '"<BW9/ (IZ)
•89 -a?d 'xaxa 'pa •.1M ií ^3iov pp ?-">idí.'h,. (üe>
•(OES iu!^?d
b[ ua Bju^ij 'aina^tp i33ii auv^ 111371^1:1^ b uopnquiB oÁna 'o^uos jg -ji]^ ioa 'apiuotz
•B|j -pg -ajado :3t ,:áÍX UIX !1O^M PP 3ViP ^^Í P oujoíu/,, -i3DiiaSv^ (61)
'I^) otiepunuí ojsn^
uaaq |ap .i opiju^s uanq jap on^jjai p ua ajuauínsanriaiH^ aaopp^sa
ae uotacqiauoa bj ^euiu sns u^ sojjo ^ ONVMOiiv^^ 'S aa aao'J'io^
'Oddm^q iu o^ixs.iy ^Bai^niejp uoij^juasajda.t ajua.taqpi; A baia n[ á
Baijq uoiaBan^i^iíBJi v\ aj^ua 'oD^a^ ^p BaiuB^BS-oasa|jnq j^aorf r¡ á
O[ijsa a;qnp [a a.ijua UB;sa anb sajouaiu s^jaod ^ouii^[B ua iiotjcqiauoa
appsod bj^o uatquie) BJ^uonaua ajsBJjuoa ajsa anb Jiaap anb -^bj^
•joi^adns BjajsouuB Bun uo asopueiuijqns 'zajnpBin B[ ua UBqia
-uoa as Bso-uad A bisiaou[¡js siuauaijadxa sbj hin^vq ua ;sy "^^^) MBip
-auio^j5) bj ap pBpiuBtunq Bfajdraoa B[ op uot.)B^uasa.tdaj b[ u^ stq
-aipunjsiiB.ii B4Bd 'jojoa ap saaijBui soj sopoi aiqToad b BJBdaid as anb
'Bia^d Biin ap oiuaiunaanbuua ja sosjoa soisa us a\ as uaiquiet O4a,j
•Bopaod uoxaBjn!oijsHB4i ns aaduiais jsbd uExjuanauo Á UEasnq soiuaiui
-púas soj ap sBiau.qoiA sej á jensuas jouib ja sb||o u^ 'ixisiv^iVAv;}
un ap o rnaziMiíl^) un ap (4eBapaod sauoisBAa,; SBuanbad sbj anb
jo.^bui oi¡anui BiaiiBiJodui; Bun uauaii o^ad ^uoiadaaxa Bun uaÁniíj
-suoa 'sajEnsuas A SBjua[oiA '^sBSOJjad,, sbuuj sbj [a Bjed uaiqttiej^ *e^bs
-ua so^ supoi A ouiuiEa ns eastiq anb B^aod un unn sa *(tw(io,y ^í'yj,, Bj
ap bjsiaoujijs axwvQ J^j 'ofajduioa seui sa ouauíouaj ja axMVQ 113
•soaijaod sopoui so-ininj X eoAanu ap oinatiuiiuas
-ajcl 'uij jod 'X 'omsqBnjiaidsa ja ua B(jBi^nja.i as Bsoi^^qa.i uo¡aaiAuoa
jod ou X uoiaBAaja ap papi oaijBjaojsuB un .iod o[ps anb Bjaod un
ua pBpiiiBiunq BpijBa ap oiuauínaop 'bsoouhjj X jBzuaAO.id Bisaod b^ ap
[íopijensuas bj ap oaa :ope[stB isbj X jniaadsa osrj un sa ixjsIV^'IVAV^)
ap tiB[ja4oisEd!? ej o^ia^ * ^oiujTuiBinja.i un ouioa ojihasihj sa ouisiaij
-jinud ja anb ua 'i^utaj^ aa 02.^3303 X oMViznoj ap sbihu) ouijuaj
-ojj \^ ojlíis jap o (ttovojos-tnf ^^o/i y)t p ua Bjosuaj^r asapjauaaj)
oiaavaaog aj> sBAiiiraud a^uauíjBnsuas sejiuetxa sbj b X —njjoiíap bj
jod BpBzijBni;.tidsa— ax\V(j ap EppiEj^T bj b ouiiuBa ja axqe X '[io ají
Bnííuaj ua ttsaj|ajnojsBd,, sbj b Bp^anaaj anb '(Jg) ((/;ajnís// ibuojj
onmpsoq un it¡n epejeq bsohibj bj e o-iatjax aj^ qeniuidsa xas ap
oqanui Bisip anb joiub ap oijiosida un 'jB.miBU afesj^d oasaxj un ap
opuoj ja a.iqos ojopuB.iii^ijsuB4i *.ibiubd ap 'bj>b.iIíoj ajuaraBjaajjad 'baij
-Eiuai bj uaiquiE^ soniB.iiuojua ouiíqn ajsa ug "IXMV3^VAV^ ap oiauos
oj)Biiotauam jap SBjadss X s^jiaijip seuiij sbj .iod opEiauaptAa aiuanuej
-naifJBd sa oisg "sajEtuiqBq soaiioui soj uoa aissxiuoa un .iB.iiíoj n.iBd
'oaipod opiaxafa ap biuoi omoa ^ESpiA oqnsui ja o oaj oj ap uojaBi
-uasajda.i bj aiuauiajqBqo.id Basnq as '(Og) ixwvdivav^ ^p '^nzsnjnvS
•?J^í,, BJ BJjuoa ojjo ja ua o 'maziMlíl^) b opinqixje '(61) w^^OTtIt[Bi1
�Pero Cecco Anciolieri no concilla, ^ino que combate. Y todo lo
que hasta aquí se ha dicho, no es divagación, sino una tentativa de
situar a los combatientes en el terreno en el que ellos mismos se veían
inmediatamente antes de que la "Comedia" transformase todo el pai
saje literario. Si en los stilnovistas la contraposición no es enteramente
consciente (ya que se ejerce contra un aspecto inferior (\ue ellos mis
mos sienten en su interior) y sólo excepcionalmente encuentra una
exteriorización literaria, en Cecco Angiolieri este aspecto inferior es
conscientemente glorificado; al polo opuesto del dulce estilo, este
extraño versificador busca extraer de las pasiones más bajas y del
amor más grosero su poesía. No se trata de una reivindicación moral
de los valores materiales, de los placeres sensuales, del juego, del de
rroche, sino de su reivindicación literaria.
El contraste entre dulce estilo y antistilnovismo ha sido estudiado
en forma original por Carlos Bonnes en el último capítulo, dedicado
a Dante, de su libro illl dolce stil novo^ (24). Pero el autor examina
la solución de continuidad sólo en la dialéctica interna del espíritu
de Dante, que pasaría, no sin íntima lucha contra sus tendencias es
pontáneas, del decadentismo fragmentario y crepuscular de la lírica
pura stilnovista (fruto último y legítimo de la Edad Media) al es
fuerzo constructivo de la "Comedia" (que va a dar origen a una nueva
literatura). Hay en este libro combativo, que presupone a CfiOCE.
muchas afirmaciones explícita o implícitamente polémicas contra el
crocianismo: una de ellas —la principal— es la reivindicación de los
valores estructurales, es decir no contemplativos, en el terreno de
la poesía.
Una parte de la teoría de Bonnes es perfectamente aceptable. Po
demos, por ejemplo, considerar como noción adquirida la afirmación
de que, eon su poderoso esfuerzo constructivo, Dante mismo ha que
brado la unidad espiritual de la Romania, de la que el dulce estilo
forma parte, diferenciando la literatura italiana posterior, encerrada
en el mundo dantesco sin otra posible evasión que el decadentismo
crepuscular de tipo stilnovista, de las demás literaturas neolatinas. Sin
embargo, según Bonnes, la experiencia de Dante es intransferible:
"Aquel camino constructivo, que él ha anunciado, proponiéndolo
como solución de todos los males del alma, se cierra eon mirarse a sí
mismo... Dante ha encontrado su paz, que nosotros no podemos
sentir, porque es exclusivamente suya... En el Infierno y en el Pur
gatorio, Dante se atormenta con toda la humanidad... pero el Pa
raíso se abre en el corazón de un solo hombre... es visión extática,
cuando en nuestro corazón exista, de un mundo que vendrá a pre
miarnos por nuestro trabajo constructivo, por nuestra voluntad de
ser" (25). El Paraíso, por su carácter de contemplación individual.
(24)Ed. "¡stitmn <H fi'^lopia rom-nzs delTUniv^rsitá di Roma." Moden^, 1939.
(25)Bíin'nes. Libro rilado, pág. 99.
— 24 —
�— sz —
1 -n.inaoij pB[)||(Tuosj3d eidojii ní b bjsik{ pepiiBiuaraap nsa ua ^ |B|uawa{a oUB[d
ounuodo rjdiip.iu mm^uiu ap a^ ou '(noi .>b;|I.uio,i jjijbi^u! un n ojibaj^ 9j.ua B 'op^faijaj
I^ aj![Biiti a 3j)UB|d as anb [cjiuhu *a is -ojjj -Banda B[ ap BJ7ii[n.i e[ ap soaiibjijiu^is
sbot souadsr aoi no. -(üiia bubjjji| pBp!|B3j Bpoj oiiioj 'epepiJuiA ojad -ouBjain "ajjai
ua BpBaiEjBid ^ouisiaquiiisiiuu X oíos [ aouii I ^ a^iua rjiui aiod Bpi pujitiojuas B]sa japuajduio.'
ojo* ou— BiJUBiJodiui inija.lsa aun uni.[o.i m^aK \tr\>3 BI ua B'!|.ii-usub B¡ X B.i¡uo|B[d
dXsaiBii pins()
83 BUIIXBUI BJB3S3 B^ "BJB3S3 B[I3tlE)3fI O 3jíUBjS U3 '0AHB3.13 3JU31UBA
-IJ311J^SUO3 OUT8 *OAI(B[lllU3JUO3 31U3IU^BcIl3UIJc[ OU Á OJOS OU OJIU^ un
Opup UBlJ SB3IJJJ 833IB^ 8BÁI13 SB.lfJO B 3fU3JJ UOI3OIU3 BJ18311U 8OU.tB3[JtI
-X3 B 'B33I1BIU JB]dB3 B Bpil^e 8OU B|[3 Í|BA¡(3fpB OUIS "JB13UBIS(JI1S OU
J313BJB3 3U3J1 UOIJ UtlS [p BJ 3Ill).IO(l ^SOJIB J1JIJ1OJ 8OI.IBJ31IJ SOJ3U3JÍ U3
B3lUI3pB3B UOIJB3IJISBJ3 BJ B OUJOIO.T UI1 JJS O.iültlb OU ^OIjdlUB ÁllUl OJtJl
-U03 UU BJCJBJBtl BUIlljn B}S3 B OJOJIUHp 'BOUBlUE^p BIS3O(I BJ X 3UI[
3}U3lUBj[ld UOISOJdxj BJ 3J1U3 BI3U3d3JIJ> B1S3 3p UOIOBíJO.ldutOJ B'J
"BAIJOliJlSUO^ BI3
-U3UIX3 EU11 3p UOI33BJ81JB8 BJ U3 OllIJUlBlSIif 'j¡33p 83 ^jEsdOAIUll J)BJ)IU
-BUIUIJ 113 U3 X JBllplAlput BI3U3.t3I[O3 BIUI1UJ ^S U3 3)8I8U03 UOJ33B 119
3p o sfeuosjad un ojj Bojiaod pBpijBjiA bj anb ua 'baiibj.ibu bjiiibj
-D1IJ BJ B 'jEJJUOu 113 *X B3|1BUIBJJ1 BI9JO(1 BJ E U3olJO BJ) Ollb OA11311J11
-3UO3 OSJlldlUT 0U18ILU JB 3pUOd9JdJO3 '^BipaiUO^, BJ U3 ESOjapOtl 1IBJ
BUIJOJ U3 B93ddx3 38 3llb X tlBIJO181lJ Op JIBIUIIJOA,, O ^J^aBlJ 3J> J)B]UIIJ
-OA^5 U3IIJU1B1 JBIUBJJ BIJJ)od 33 31lb 'ttJ3S 3J) JJB11II1JOA^, BSg 'BISIAOUJIIB
-IJUB .1BJ3J)13HO3 Bp3nd 38 3Ilb BJI11B.131IJ BJ BJ1O1 BJB(I 'jEJ3U3^ U3 'X 'j3
B.lBd UaUJUIEl JIAJ3S 3p3tld SOU S'J NMOg 3[> UOI3B3IJI3BJ3 BJ '(^XoTlCJ J3
111 X UOhlluB J3 Xoá OX,, :UO13IUtJ3p 3J|Op US U3 Bfajpj BJ 3^WVQ BJ1
-U03 013UOS 3JIJ3J33 118 3p O3J3A OUIjlJll J3 3tlb 'OUIIIJU 31S3 Jod 31U3UI
-ZB3IJ3 UBI BpllUJS) lH3nO13Ny O3^^I3 Ojíjod J3p 8OJ3UOS SOJ X O3S31
-UBJ) Om3IJB3J J3 3.I1U3 B3U3UIUI UO13JO(lojd83p BOU BJSIX3 31lb SBUI JO^
"BJ81|E3J BJIBUIBJJ BI330d B| X OJI183 3JJI1J J3 3J]U3 '4íB¡P^tlIO^M BJ 3p
UO13UJIJ) BJ B 3J)033jd 3nb OpOJJ^d J3 U3 U3ItJlUBl JB1J>11163 SOUlOpod OJ
31SB.I1UO3 3]33 'U3IIJ BJOljy *OIU91AOUJ¡ |9¡llie J3 X O[I)S3 33J11J) J3 3J^U3
'.133 3p pBlUllJOA 83 31lb 'JinJ13UO3 3J> pBlUtlJOA X OUI3IJIJ 3-UU3 '3XNVQ
ap bj)ia Bpuniías X B.iauitJd bj ojhio noioisodBJiuoo Bisa sa 'sa(¡\iOg
ap O.KJtJ J3J) J3U313J OTJB3333U 33,0 JEd 31U Ollb OJ 'BUIJOJ BJ)01 U^
•oueumij sbui ojojuiot.ibij
'ojJBOijipom b aiuoniBsoJspod u3Xn([i.iiuoa 'bjjojÍojb ej oj> niauanaas
-U00 BOlfopBJBd BUll 3 Onb '[)Bpi3.1O(UO3 BJ X OJUJllOSd J3J) BOllijBlSOU
uoiaBzrjBopí bj oiJBd bjio jod 3iib ua 'oijoieuJuj ja ua esuaiut sbui
BIUJOJ U3 3AIA3.1 0JI1S3 33J11J [3 'O;H}3od BIUSB1UBJ OU1O3 O^O^ *O13[[J
-uoa so anbjod bjiia sa anb 'bujoiui uoisuai Esa aiuaiunisiif sbjjo ua
OpU3I33|(jB133 '^SB.ÍllUBD^, S3J1 SBJ 113 O}Ua93jd BISO B1SIAOUJI1S pilUlOB
cj 'ojqiina^ip 33 saisí^og ap uoiaBuuijB nniiijn biso pbjiijb^j u^
'( ^9Z) oo^p'il^o^^-o^iuoiEjd oiusiaiisiixt jb
oaiiSBjoasa otnsijaioisijB ja ^psop 'jeiauajiuai souaiu oj aod 'oujoioj un
-—OljOip CIJ 38 OUIOJ—- J133J) UOKjinB] SOUlBljpod 'OIJBJOIIJ OU3.U3} J3p
BJOnj 8OUIBJBI11JS SOU IS ) BJ31AOUJ11S pillllOB BJ B OU JO 13.1 Ull *83tld 'BIJ38
�la Comedia (para no salir del ámbito medieval) ; pero hay escalas
menores y mínimas, hay un Diño Compagni, hay un Franco Sacchetti, hay un Cecco Angiolieri.
En efecto, aquí me parece que está la clave para la interpreta
ción de esta extraña y rústica, pero vital poesía de Cecco Angiolieri:
en considerarla como la construcción de un personaje que se llama
Cecco, en choque continuo con el ambiente que lo rodea y con los
pobladores de ese ambiente. El problema de la verdad histórica de
estos personajes no interesa en sede literaria, sino desde el punto de
vista muy secundario de las relaciones entre la biografía del creador y
los caracteres de la criatura. Lo mismo se puede decir del otro pro
blema que suscita inevitablemente el nombre de Angiolieri: el del
bajo nivel moral de su "Cancionero". A este propósito (aunque las
discusiones sobre este punto están ahora agotadas) se podría decir
lo que ha sido dicho de algunos escritores románticos, especialmente
de la última manera; como éstos, Cecco quiso hacer de sí mismo, en
sus sonetos, un personaje coherente y original, lleno de bajas pasiones
y a la vez de íntima tristeza, orgulloso de su irónico autodesprecio y
de su desprecio feroz por la sociedad que lo rodeaba y de la que
se sentía parte, pero de la que lo alejaba, no sólo un romántico y
bohemio amor por el derroche y la imprevisión, sino también esa
posibilidad de contemplarse, o -—mejor—- de construirse a sí mismo
en su propio escenario con el alejamiento que da la poesía. Que el
poeta tuviese conciencia de su originalidad y la buscase como un
valor literario, con un criterio no de moralidad, sino de aristocrática
elegancia, resulta claro justamente cuando se considera el carácter
conscientemente antistilnovista de su poesía.
Ceceo Angiolieri, poeta de Siena
La historia y el paisaje de Siena no tienen para la comprensión
de Cecco Angiolieri la misma importancia que tiene la historia de
Florencia para la comprensión de Dante y —aunque en este último
caso con el carácter negativo de los elementos deliberadamente recha
zados— del dulce estilo. Cecco es demasiado individualista para vivir
la vida colectiva de su ciudad, que es en sus tiempos casi tan intensa
como la florentina, pero que tiene para él, evidentemente, escaso in
terés. La muchedumbre le seduce, no en las manifestaciones políticas,
en las luchas entre "grandes" (nobles) y "hombres del pueblo" (popolani, burgueses), que culminan en Siena en la juventud del poeta,
sino en aglomeraciones rutinarias, como el mercado, que él capta, por
otra parte, más en el choque elemental de los gritos de los vendedo— 26 —
�— iz —
-p^ (BjassBpi [ap tun^ s) .j/oaas a^p ;ui¡¿d wp p.n ^;<M a i^asa/jnq iauoS., (¿2)
-O^d X BpiAB 'JbSjIIA X ESOJoSlA 34UBUIB BJ 'EUlqaaag B B4UB3 'OJOS JB4S3
aiamb anb 'laanoiovy 03333 'sBjqBjBd sbj b osad jBqnb aod '(14118
asxaaBq .iod Bz^anjsa as anb Bipojam buii uoa 'BiííSÍBAjag Bsouuaq bj
b vioxsig sa OK13 X zii4Eag e b4ub^ axwvQ sbjiuoiui 'wB.iaABtuijg bu
-UOpnj^^^ B B4UB3 IXNV33VAV3 O0Ü13 SBJ4U3IJ\[ -BIJBia^tJ pBpiJBUIiílJO BJ
ap 'jBAaipaui oaod UB4 oasap ja 'jbSiij xauíiid ua osbob X —O4idaa—
BJ4uanaua as 03333 3P BJS3t>d bj ap sojiuuj^sa soj ai4ug -ttji4uag
jouib,, ja opBiuEJ UEitjBij 'uoiaBzijBaju ap ozianjsa a^nB^suoa un uoa
o Jad 'Bjn^jB X opEoijiu^^is O4ui4s¡p uoa 'sxmvq b eajBzuaAOid sojam
-lid soj opsap 'anb 'saaopBtnii ap b^jutjui a tías bj b ^^uojj 'pepijauío
-ijo ns a^uaiujBiaadsa X uaujiUB4 ouis 'jbui opcie.ii eq oj anb opunuí ja
BJ4UOJ a^inbsap ns ojos ou pEpjeut BaiuB4BS BpBiua^so ns ap aasq anb
'03333 3P ooii^od jaaBjd ja sa uopEasnjo B4S^ -omaso jojoa ap opo4
aui4 oj anb 'Bpsjadsasap uoiaBasnjo ap aqnu Bun ua ouis 'ouansua
jap opBiunjsa ^abiis ja ua uajuaid ae ou ojag -0(1483 aajnp jop sB^aod
soj ua soiuauíaja somsim soj ouioa 'jo4ijasa jap pBp¡Joija4ui bj ua
sojuqjosqB ubi isbo 'sajBajJt ub^ isbd 'bijbjp BpiA bj ap pBpijBijaiBui
bj b 'oiíJBquia urs 'sa^uaiaqpB 'iaanoiOMy op so^auos soj uo uaaajBdB
sou as jBJiqjna aiuaiqiuB ja 'euo^siq bj 'afesi^d ja 'pspijBaj u^
•oiJaia .iod aajnp bjo ou 03333 3P 3^'"UBS ^\
^^ "ZOJ3J pBpl(T4Soq UO JJBJlIJBipJOO ESO opilUaui B UBqBUIJOJSUEJ4 S3J
-Biaos-oanjjod soiaqjuoa soj ojag -jBdiarunm pBpi[Bip.ioa B4sa b aiuaiu
-B}snf ojuiajpnjB *t.aajnp oj^ubs^ bjo &sauas oa^^uES bj anb Bjaap oui
-i4jn 34s^j -ouipjBUJag iiBg ap aejtidod Biauanaoja bj X BUIJB4B3 ^uBg
aj> Baiisitu Bjuzjnji ej sandsap oaod Bjjaaajojj anb ua ' (sol[>o X sai
-ouie ají pBpiiu¡4ut) ouiqui a ojiUíutjisoj oajanu un Btniqsuoa Buajg
'Baoda BjjanbB ua SBUBIJB41 sbuiiuioo sbj ap aij^d joXbui bj 00103
*MBtpaiuo31í bj ap pBpq
•bj^o4ui bj b '8¡aua4od bj b a^tiajj B^uaeajiIaJ ojj4sa aajnp jap Bjopnu
-os jibjiijiobj^ bj BjiqBJaqj ua anb oj '01x013 3P ^A¡iaiiJ4suoa Bzxanj
bj B aiuajj 'jBiuasajdax uaaajBd anb 'oiusijuapi opeaijap ap 'sBiaod-sai
-o^uid 'i\uxavj\[ NoiAiig 'ux^zNJ^ao^ oiooaaiMy X oaxaig 'vN^aswiKog
au oíaanQ 'Bsauas Bjanasa bj ap saxo4uid sojadiauíid soj uoianj 03333
op soauB.iodraa4uo3 -Biaajiad uotsa.idxa ns 0431 ajq ap jBipa4BO bj ua
oij^oj anb oubijbij 0^140^ opE.itpjtnba janbB aj oiuamnaop 'btjb4j ap
SBJJIAB.IBUI SBJ 3(1 BUII 4J>B(HU3 US ap (81(10480 BJ QSJB4UBA3J OÍA 03333
'ejiia ns ap opunaaj O4uainBiJB.ia4ij X 34ueutuijna opouad ja u^j
"ojJBuiAipB soiuaqap ojiBuaasa 348^
* - -ajjBa bj 'BuiO4nd bsbo bj 'BisajSi bj 'BZBjd bj 'so4jnsut eopijBa ap
oaiiBjij X aiuBoqdns oasap ap oiaCqo jafnuí bj ap BpBiiaa e41011 d bj 'bu
-jatjBi bj :a4uainoa 014B01 jap sauoiaB4O3B sbj ouioa SB4anasa sauoia^a
-ijiui ua ojos 0481x0 a4s^ -oiiBuaasa uis isbo oiad 'spiA ap souajj saaaA b
safBuosiad soaod uoo '9BiauB4aBf X soijnsui ap soiqui^a 'sosoio^ia oiad
80014341118 soiposida 'iouib X BiqBi ap so^íojBip uaanpoidai soiauos soj
a4uatujBiaua3 -uoiadaaxa eun sa BjiBjqod Xnuí Buaasa B^sa uiib oiag
'(LZ) juiaua^ opiiojoa ns ua anb •sopE4uasoid 34uauijBnpiAipui 'sai
�vocativa, y, para cantarla, se aleja lo niás posible del lenguaje áulico
y etéreo de los stilnovistas y busca el de la taberna, cincelado sin em
bargo con la misma preocupación estilística que se manifiesta en los
versos de Ciño, y doblegado en la férrea disciplina del soneto, en que
es más fácil encerrar un leve pensamiento de amor, que un diálogo
de encrucijada o una maldición.
Cecco concibe su drama como una tragedia disfrazada de come
dia, un poco por pudor, otro poco por desprecio hacia sí mismo y
sus semejantes, pero mucho más para mantener la coherencia poética
de aquella criatura que se ha construido como personaje y que es él
mismo. Y nosotros sabemos que él, no sólo cantaba, sino vivía su
propia creación. Personajes secundarios, pero indispensables, de su
cancionero son Becchina, el padre, la madre y —más secundario aún—
un amigo de la madre, Min Zeppa, al que el poeta odia ferozmente,
porque sospecha que, después de la muerte de su padre, trate de
quedarse con el patrimonio familiar, destinado a ser suyo. Kl esce
nario, que los sonetos no nos revelan, pero en que nosotros, con la
imaginación, vemos moverse esos personajes, lo tenemos en la parte
que ha permanecido medieval en la ciudad de Siena. Hay, por ej.,
una calle estrecha que lleva a Fuente Branda y pertenece a la parte
más antigua de la ciudad, calle de palacios enormes de dos o tres
pisos, con muros macizos de ladrillos descubiertos, atravesada, al nivel
del segundo piso, por una serie de altos luientes con arco de medio
punto, todos diferentes, que la hacen asemejar a una nave de iglesia
con techo de cielo. Los palacios no están todos en la misma línea y,
debajo de ventanitas que parecen troneras, al lado de enormes por
tales que tienen la majestuosidad de arcos de triunfo, hay rincones
obscuros, propicios para los coloquios furtivos y las emboscadas, mien
tras en lo alto, sobre un fondo de cielo, uno de los puentes macizos
soporta una galería de columnas sutiles, que parece conducir al pala
cio de las badas. Escenario adecuado para esta poesía de pesada ma
teria, a través de cuya amargura jocosa se adivina la existencia de
la tenue, perlácea poesía stilnovista, de la que quiere ser la antítesis,
así como la "villanía" de Becchina es la antítesis de la "gentileza"
de Beatriz y la presupone.
En el dulce estilo todo es puro, luminoso, fresco, gentil; en Cecco
Angioueri todo es hosco, grosero, desesperadamente triste y fangoso.
Había en su alma, acaso, algo distinto y de nivel superior; pero nada
de esto, si se prescinde de tenues indicios, hay en su poesía. Su ideal
poético es la representación vigorosa de la humanidad, vista por un
enfermo de peeimisnio, en un plano limitado y elemental.
En lo más íntimo de aquella exaltación de la taberna, de los
más bajos amores, del juego, se siente una obscura rebelión contra
todos los ideales de aquella época (Dios, el amor gentil, la patria mu
nicipal, la capitalización de la fiqueza) y una rabiosa desesperación
por la carencia de lo que da permanente calor y valor a la vida: el
afecto familiar. Esta carencia de ideales y afectos se traduce en maldi
ción y blasfemia en la superficie, en un sentimiento de inutilidad y
�— 6Z —
(-Brunap ao| ti itunfop bb[ as bb^j ^ ebIoia sbj ^ ísEjiiioq Á sati^AO]" s^aafnm
B^t B uutimoi *mi a ^ob oiuoa ¡o ji^-~) B-i^ii i ig *a jptnu tui no a h^bii oin^ini oj z ja ap Buinii
'BpiA o^anj is iajped itn B jbiisia b bjji auanui Bjanj ¡g -epuopaj bj n sopoi b B^afp.a bj
BUni^ol~t ^ ^utn onb sanBB'^ *jopH.wdni^ Bjaní ib -boubijaua boj sopoj b sapujítiaiiip ^tunoo jd
Bjjpod anb b¿ 'RiJB^^ajn ara 'is -eaaiioiua -sd^d e^atij ib \ uuibi(jb ja ua tiiJipunq oj *boi^
Bjaní ib ^BtjB^oqB oí ^nti^B Bjaní ib iSBiuantjoi ap BUBuaij 01 ^oiuatA cjaní tB ^opunuí
ja Bjjnipuaaní 'oiiaii| tuanj oi ig) -y -3 ap mADX 'UOS "Zlt "a?^ *tuapt<ji (82)
-sip SB^j 'BjsiKnsad oitisr^EnpiAypin ns :ixwvd^vav[^ uod nntnoo n^ oüje
auaij 03^3^ 'isaod ns ap pKprajoddoa B[ ap aesad b 1jbjÍ[iia aiuaiusp
-Basnqaj ejseq Á jBpidod aiaotuaiuaiasuoa aCGn^uo^ ns ap jesad y
•o[i^sa aapip [ap oaisi^^ [a uoa uanuajod na Bj)ua 'ajuara
-eanasqo uaiquiei 'anb o^.mjBiuBJp ap ouBUiijd ojuij^ui un Á jop^jj
-bu ap njuídsa un *iaanoi3jviy 03333 P SOSJ3^ sojsa ua '^eq 'bso^oC
uorauajm e[ ap Braiaua jod 'ojj^ -omi3 á. ianv33VAV3 uBaoAut anb
pnpatd E[[anbe ap uopníiau ej ouioa a onb 'bstj b[ jEaoAO.id ap oasap
un 'Bpmq X ejijes ap ojisodoad un 'Booda Bmsira bj ap sasaiinjnq sop
-biub[[ sBjaod se nía p so[ uo oraoa 'ajuauíajuaprAa Xujj •SBOjpi[nasa saa
-aA b X sepKsad SEjqE^Bd ap 'sosuap sojuairaijuas ap 'sa[EuaiEiu soqaaq
ap opifaj un ua uo¡sa.idxa ns unasnq anb 'soaqaod sos[ndm; o moa
ajuarao^drais inbn sopí ]uos uos oaijSBaJBS oíao^dsap \a qaiq e[ 'oipo ¡a
'opuojf \a ua 'ojad ^KjsraoíÍBjodd-jojnB oiusilu ja Bjjuoa aAjsnjau; 'sopoj
EJiuoa X opoj ejjuoa 'eraje onioa Bpitjaauoa Etsaod euii aaajB^
(8^) "?"Jí/D ^^Jassoj apinj a aiqaaaa a
:ajpvjSjiaj a iimnoiS auuop aj íaujoj
^inf a ouos (itiuoj *ojaa¡j assof 4it^
'aipniu (íiu vp nijvf ajuauíajjuns
tinj vp lajiii^nf 'ojia assof ¿ts
iajpud otui vp lajnpuo 'ajuoiu assof (tfg
'opuoi o odva oj iaj.vzzoui pinj y
¿¡ajiif aqa tBS ^jojvjadiu^ssof ti(s
¡lajaij^iuqiui iudiisijj 1 pinj a^a
'opuoaoiii uojjoiaj.vs 'vdvd assof (i(s
¡opvofoid vajiajvpvvui "oiq assof (i(s
iiauaqáamiD j 1 'vnbav assof (i(s
tiaiatsadiuaj oj 'ojuaci assof (i(s
iopuout jjajapm 'oaof assof tafg
:eopBu;uiExa saiue saaajaBJEa sBraap soj oraoa tse 'Bzajqod Bjsa 'sajoq
-jadiij ap ai.ias nun ua EpEiaunuap 'ja na soraEjjuoaua '03333 ap eojau
-os Ejuanauía ojuaia sojsa ap ajqajaa snra ja soraaaj Tg •sajuozijoq sns
'pepijEui^iJO aj uBjB jod 'ejiuitj anbjod ajuaraBjsnf 'aiqod ajuejseq
opuoj ja na sa Eisaod ejso ' (jE.iiEaj odtj ^p sojaaja ajuarajBjaadsa)
sojaaja sopeuiuijaiap .ixanpodd EJed ajuaraeaiuaaj Epjiujsuoa X Epenp
-Bj^ ajuaraEiqes 'afBnSuaj ja ua jsjndod 'uoiaBJtdsui bj ua Bainj3
•Bpunjodd
sraje ja ua (ouBipjedoaj odij ap oxpaj un) oipaj ap ojubj oj jod
�elisiones acerca del "desdén" de Guido (29) no están cerradas, pero
se refieren al objeto de este sentimiento y no al sentimiento mismo,
que es una especie de reserva despreciativa. En Cecco, la reserva se
transforma en desenfado, sin cambiar de raíces, y, si Guido sufre por
no poder alcanzar en su espíritu la imagen de la Amada, transforma
da en un ideal de perfección interior, cuya inasibilidad hace padecer
el alma hasta la muerte, Cecco no puede salir de sí mismo, ni de la
materialidad de su amor y de sus odios; no ha llegado a la "genti
leza", ni a la abnegación de "servir", porque no encuentra nada por
lo que valga la pena de superar la búsqueda —-vacía en el fondo—del placer material.
Tre cose solamente mi so'in grado,
le quali posso non ben ben fornire;
ció e la donna, la lucerna e'l dado;
queste mi fauno 7 cuor lieto sentiré. (30)
Su evasión, su desinterés, es esa modesta poesía, en la que el des
precio por el mundo, elaborado en formas plebeyas, es una manera
muy suya de distinguirse de la gente "/io/os" que tanto repugnaba a
Cavalcanti. Y el amor por el personaje que ha creado de sí misino
-—todo él acción y palabras, con pocos sentimientos primitivos, sin
matices— fuerza su pincel y acentúa sus colores. Elige un tono, y en
él se queda, abogando lo demás. Por otra parte, lo poco que sabemos
de su vida correspondo a este tipo de bombre que encontramos en los
sonetos: sabemos que fue procesado por deserción, por rebelión con
tra los "berrovierí" (agentes policiales^, por riñas y ruidos nocturnos.
Murió cargado de deudas, después de haber gastado toda la berencia
paterna. Boccaccio cuenta de él una aventura cómica, que no lo desbonra, pero nos habla del bajo nivel de su vida y de sus amistades.
Sólo un contemporáneo que lo hubiera conocido bien podría contes
tar a una pregunta inversa a la que se plantea generalmente, y que
tendría sin embargo un gran interés, no literario, sino psicológico. La
pregunta no sería: ¿En qué medida la vida de Cecco se refleja en
su poesía? (así se formulaba antes el problema de las relaciones entre
historia y literatura!, sino esta otra: ¿En qué medida su ideal poéti
co, el "tipo" que bahía creado, influyó en su vida real? Problema
pirandelliano, acaso insohible. Ni el mismo Pirandello, por otra
parte, se lo planteó en los dos ensayos que dedicó a nuestro autor, en
polémica con Alessandro D'Axxo^a (31).
De cualquier manera estos sonetos están unidos sólidamente unos
a otros, no sólo por el tono, sino también por la construcción narra(29)Dante. Inferno. C. X. v. 63.
Diño Comí'achí. Crónica delle cose ocrorrenti ne'tempi suoi. I, XX.
Ciño da Pisto.a. Son. CXV. (En: "Rimotori del dohe stil novo". UTET. pup. 237).
Sin tu palal.ru "desdén", pero con alusiones d^ análogo significado, CiOYANNI VlLLANI,
Cmniche. VIH, 42 y Ciovanni Boccaccio. Decameron. VI, 9.
(30)Son. XCIX de C. A. en "Snnelli burlvschi...". páp. 112. (Tres cosos solamente
me agradan, y no los puedo disfrutar a fondo: la mujer, la lalierna y los dados; éstas son
Cítl Lucí Piramielui. '.sóppí. Ed. Mondadori. 1952: Págs. 271-335.
— 30 ^
�^ IE —
na í Bnii^iua ap BTauíJBiinb opand on i "oaaap ajsa aa aiutAOiuuojui ahí ajduiais ; iiozbjoa
-¡Biu Á misad "üijinf ubi 'u.iud otp¡ai[ jai¡ei¡ s.iAJBd a[ une X ¡íijipuot) ap odjana ua i; ib; xa
upnd b-juhu ouioa "oiuatujoi oiiibi un m *a|iaiap ojio Jairibinna BpiAio a juiia^ BJBd no\
¿ B^^jpiíun soiq anf)) -cg -and *.(' • íi¡osa]Jiiq ^auo^,, a -y '0 P AI 'U0S ÍEE)
op upp^njisap i?pjneqB X Bpmjos buii ap B3i¡oqjadii| ez-ianj bj uo^
Bniuo^E o| '(setaod soj ap .iBjiuEod souoiu ¡a "v^ava.i.a^ aBjoiJBoc ouap
•^ap ou anb o ai jora 'ojuaiiue^oraBUJ ^p ojaexo ojubjsui [ap upiarpiía^
ü[ o uopipjHiu rj i jRpidod oaijoui un Bpijjsd ap ojund otuoa etiioj
uoiq la 43iib 4o[¡¡ijrui r oqaaq osjaA un uoa oiauos ¡a Bzaidin^ -oÁ
-ai[a[d odtj ns ap Bido^d sa anb 'bjuo^oia uoiaip¡Bt.n uj oui^ "ix^v^iva
-Vj 9[i BzajsiJ] BpuuJÍisaj X epunjü^d v,\ ou \^ ua eaoAo.id anb 'o^^^niuc
X ajqRjiAauj ojuauuijuas un oruoa joiub ns Bjuasajd sou 0^33^
(Z^) '^-toiu aifo 'nionj wtf uov ai¡^ 'jojvas uaui oi^p
'vssojS a ntujj^nqjuqqv a^u^iii nj ot¡j^n¡
'ajonf juiiiá ossod tui uou iaj tp ^
•ossoui nf iioujnu uotniddo ofsanb ip
.• yjoiu jfiddojs nu aqa 'osoa ot o uvj
nssod Djj^iuoj uou as vsuad uou ^
'oij a omissad *ppfiiS jo.>(?is jpjunt
'ívssv oauv o)ivf uaan aiml aj uou 9
:iiu oiiiD] nf au uou monja od^oa uaqa
'oim jassa oiuaiujoi oiuvj t)f is a
¡oijqo ut ny ozznjjos ojjjvjiSo pa 'iiujop
innS tp isujtapp aqa wjjartb ^p
lujotumim ojjfa ^oiund owud 0/
p
as opBJoranua ajqod ^a X ozaqaai opunjoj sbui ya uoo sepiqiaax nos
03333 3P s^uoiaBaoAu; e^y odraaij oqanra jo^ -ojauoyauBa yap yBjuaraBp
-uny ajjed ey uaXnjijsuoa Buiqaaag xod jouib yap sapnjisiaiA s^^
p pvpjanu^ *j
•03333 ap
oyranm ya raba aq 4Buaig ap souapBpnia sojjo uoa 'sayijsoq n sBpipjos
ajuauíyBjaua^ 'sauoiaByaj sey ^Bujaj^d Riaua.iaq By ap zo.iay BZUBJadsa sy
-iod ByiBUBdiuoae 'Bi^asira By 'jeijiuiej oynajia osoipijSBj X ouqraos ya
'euiqaaag jod .ioiub y^y -joyBA ay oíainf un BJBd oiyanra ajjodiui ouiijyn
ojsa anb uis 4BO¡jBjSoiqojiiB souara o sera je^apisuoa souiapod anb 'baij
�ese momento del pasado (33). Este acento popular vuelve al final del
segundo cuarteto, en el insulto: Becchina no es cruel, ni altiva, como
las mujeres de los stilnovistas, sino "judía", palabra que aquí signi
fica lo mismo, pero que, por sus asociaciones, pinta todo un ambiente.
La violencia del sentimiento, hecha sufrimiento físico, crece en los
tercetos. El deseo más ardiente de Becchina es que el corazón de
Cecco estalle. Frente a la crueldad de la amada, el poeta trata de
liberarse del amor que lo tortura; sintiéndose ahogar, trata de arran
carse de esa atmósfera oprimente. Pero en él, alrededor de él, existe
sólo Becchina. Es un prisionero de Becchina; Becchina lo sofoca y
le es imposible salir de ella ni aun con el esfuerzo con que alguien
se tiraría de una ventana. (Este es más o menos el significado de "gittarsi fuori"). La mente de Cecco está encandilada (abharhagliata) y
torpe (grossa; pero hay que ohservar que el adjetivo italiano es más
material y pesado, porque da la idea de un espesor inerte que impide
todo movimiento mental, todo pensamiento) ; el poeta está en el estado
de insensibilidad, o, mejor, de inconsciencia —ya que se puede sentir
el dolor sin sentirse a sí mismo— de un hombre que muere. Así, con
un pensamiento de muerte, termina el soneto. Esta asociación de amor
y muerte nos hace volver a Cavalcanti, que es el que, antes de Leopardi, más potentemente ha sentido la inseparabilidad de los dos prin
cipios:
Veder poteste, qliando vi scontrui,
qtwl pauroso spirito damore,
il qual sol apparir quanxTom si more,
e in ultra guisa non si vede mai. (34)
También la mujer cantada por Cavalcanti hace enmudecer con su
luz: pero es tan leve como Becchina es oprimente en su invencibili
dad carnal:
Chi e questa che ven, cJVogn'om la mira,
e ja tremar di chiaritate Vare,
e mena seco Amor, sí che parlare
nulVomo pote, ma ciascun sospira? (35)
La "claridad que tiembla en el aire", encierra todo el dulce estilo,
así como en esta impresión de sufrimiento físico por la imposibilidad
(33)Para este motivo de origen ¡ndudablemente popular, véanse otros tres sonetos de
Cecco (el LVI: "Muladetta sie Vor e'l pnrnVÍ giorno f e la semana e'l mese e lulto
l'anno / che la mia donna mi /ece rio'ngdfnto..."; el VI, en el primer terceto: "Oimé,
quel panto maladelto sia, / oimé, ch'eo eidi lei catanto halla...", y el X, v. 7. La maldirión, en Petrarca, se transforma en bendición. Son. LXI: "Benedetio sin I g'u trno e'l mese
e ramio I e la stagione e'l tempo e Tora e'í punto...". Son. XIII, v. 5: "l'benedico il
loco e'l temoo e Uora / che st alto miraron gli occhi miei..."
(34)Guido Cavalcanti, XXI. En "Himnwri del dolce stil novo", pág. 35). (Pudisteis
ver, ruando os encontré, a aquel pavoroso espíritu de amor, el cual suele aparecer cuando
(35)Guido Cavalcanti, IV. (Ibidem, pág. 17). (¿Quién es ésta que viene, que todos
los hombres la miran, y hace temblar de claridad el aire, y lleva consigo a Amor, tanto
que nadie puede hablar y todos suspiran?)
— 32 —
�— ES —
onb o ti jai j di sboi aistxa ou anb oaJa ainamHJnSas ísa as Bpen i ui[8 ja
nd ja oiseq 'JBJídsnBjj aauíj atu Busn^no bj jod anb *nip X aijsou mad
-g-f -a. <^ -9bi1 '^•• ji^s^jjnq jna'"S,, a *V '0 (' III "UOS (¿C)
•g9 -pd V"W"1">? }it^oSil na -y 3 ap ja -u*>S (9>
-/jf,, uopuBa ^j *ojt^s3 aajnp jap jBnjtiídsa BtauaSixa cun opuois omíi
-is Á sajaoo ^otue pp o^ipoo pp Biona^xx^ can bj^ oj^joos ^ '^p^tun
j^fnia v.\ ^od ojadsaj X pBpipptj ap capí B{ uoa 'EUBi[ia;s X [bzu^a
-OJd Btsaod e[ ua 'opeíaosB 'unuioa aeSn^ oj^o sa oj[noo o^anj ^g
(¿) 'w?s ovi^fu^ojjpojifo opajo vou ojjaa
iajvd vou ajuaju a vtunmj apjoiu ai[a
'Bjvpns 1$ vj. iiu viasoSuvj ap atp
*ü/p a a^jou ima^ v^uu^ iwiuvp ^
•uopisodo ap ziieni un uoa ajdurais eajopa as
o^^a^ ua ja<^ 'upi^sa^ns ap Baipod szjanj buu ^auai apand X (vioxs
-I^ aa OMi^ ua a^qBjou a^uarajBpajiJBd) so[3ts sojoinijd sop so[ ap
eoijtj B[ ua uniuoa Xtjm sa uoxsnp ap jo^ba uoa Bpuaastuuuaa B^
•BAisn^B 'sonara o[ jod 'o Baimapd pepipui^ buh
'sand 'auaxj bsoí B[ ap onraoa jb^ii[ ¡g 'a.iíÍuBs g| ua aj.ioa a[ anb ^biu
-Bjjp55 b^ ap ouauaA p X jafnuí b| ap bojsi^ pnpipaj bubzo^ Bisa aj^ua
ajsBJiUoo \a soraauai 'pBppaod^oa ejsa jen^uaoB Bj^d oraoa 'epuirias
ua 'j^ 'ajuapaj -io[j B[ ap pnjuaAnf b[ X aojoa p auai] anbaod 'Basajj
bsoj Bun aaajBd aafnra ef ap ojíso.i p :\Bai uopBJBdmoa eun aaa[q
-Bjsa anb 'oaaa^ ua uBJ^uanaua as ou soiuaraap sojsg "ojajaas afert^
-ua[ un op ajjBd buijoj X oaqpqrats aopA un 'sand 'auaij ipn¡uas B{ sa
'oaijaod aaqraou ns sa 'aafniu b^ ap aatpuou p uoa opear^iiuapi sa jo[j
b¡ ap ajquiou p 'sapzuaAo^d so[ ajjua 'unB sojub 'X Bueqpis Bpna
-sa b[ ua 'saiuB 'X o]ijsa aa^p p ua ojag 'ixMva^VAV^ oamo Bjuna
'((vjaaoiuij^ aniaanid 'v^aamt moj. oasau¿[tt -BUBijpts Bisaod B[ ap 'son2
-ilUB sera —Bjaja as oraoa— ou is 'sa^uBsajaiu; sera so^uatmiaop so[ ap
oun 'okvd^^ o^ai3 ap ppapip Bindsip B[ Bzuaiuioo *tiviu^ssijuajno
nasajf ^^'o^,, "aauBraoJ opunra [a opoj ua sauai.io soj^ ap cjsaod b¡ ua
oppadaj: sera unraoo ae^n[ p sa bsoj b^ uod jafnuí b[ ap uopejedmoa
Bg "wo^isoa ns '¡iui ap aaqod! 'BjjaiqB naiaaj bsoi buii aaaj^g (
(9) ¿Ud ^tjaJJoa auioa pjwdjoo 'aiuio
'viuajjm anbvnp :osiatns p 'aiuio
'njfanou vsou aun aund aip> taiwiQ
:ao)ne pp puosjad uopuajuy ^[ aaqnasap son *BpB[[i.Tj sera uoisaad
-xa ns ua ajuauiBjsnf 'oiaa^ai oraiqn p ojag '(ojusa ja X apuq p uoa
BpenopBpj: 'psjaAiun X ajuauBiiuad jBjndod BaijsuajaBJBo) oaijaejuts
opp p oa o Eduitujajm as 'esqjopp uopBitiBpxa Bjsa noa UBzaidraa
sosaaA soj sopoj anb ua 'aiuio so^ ap o^auos p ua oraoa 'Bjaod pp
pBpiput^iJo B[ ¡sea b[iiub X Buiraopa^d jepdod OAijora p saaaA y
'IH3I1OI3MY OD^ag opoj B^sa 'ajqBjjodosui isBa
X BpBzqBija^Bra a]uaniB^a{draoa zn^ sun ap o^aap ja sa anb '^vssoiS a
vjmj^vqjvqqv ajuatufj ejsa ua X 'jafura bj ap upisasqo bj b asjaejjsns ap
�ravigliosamente / un amor mi distrigne..." de Jacopo de Lentint,
notario de Federico II, gira toda alrededor de este motivo. Pero Cecco,
en este fuego que lo hace transpirar materialmente, ha encontrado el
infierno.
Algo semejante ocurre con la expresión "siervo de amor", tan
corriente y trillada en su época, que Cecco trata de darle un nuevo
carácter con una forma especial de superlativo, en un soneto en que
contrapone la crueldad con que el dios lo lastima, a su propia fide
lidad:
che tutto't tempo de la vita, min
só'stato de'suó'servi servidore;
ed e'fammi pur mal, che Dio li dial (38)
La fórmula eclesiástica "servus servorum Dei", ha proporcionado
evidentemente el modelo para esta intensificación de la expresión co
rriente; por otra parte la vaga maldición final ("che Dio Ii dial")
contra Amor, materializa la personificación de este último, y en todo
el conjunto se advierte una especie de coqueteo a distancia con la
impiedad, que es una de las características más difícilmente defini
bles de Cecco Angiolieri.
El sordo trabajo de la lengua en proceso de formación se siente
a través de este esfuerzo por acuñar palabras y expresiones: ^Egli
e sí agrá cosa I disamare. . ." empieza el mismo soneto (Es cosa tan
difícil y agria el dejar de amar...) Disamare, hoy en desuso, era
entonces palahra cornún, aunque no en los stilnovistas; pero Cecco
le contrapone otra, muy suya: trasarnare, amar más allá del poder
humano. No pudiendo curarse, Cecco busca la agudización de la en
fermedad, como por un desafío. Trusamare, trasvolentieri (de muy
buena gana), con ese prefijo que indica superación del límite, son
palabras que nos dan el tono de su poesía, como soave, dolce, pallido,
pensoso, chiaro, fresco, sottile, nos dan el tono de la poesía stilnovista.
En toda esta primera parte de la poesía de Cecco persiste un
deseo de liberación y una dcsoladora impresión de impotencia y de
ahogo:
Ed ho en disamar auella bailia,
c'luil pulcinello, ch'e dentro da. Vovo,
d'uscir'nnanzi ched el sutempo sia. (39)
La comparación con el pollito que no puede salir de su cascarón
nos denuncia un complejo de encierro y es sumamente eficaz como
expresión de congoja.
La misma materialidad tiene el miedo amoroso de Cecco. Bec(38)Son. VII le C. A. en "Sonetti burleschi...", pág- 66, v. 12-14. (Pues durante
todo el tiempo de mi vida he sido servidor de sus servidores: y, sin embargo, él me las
tima, ¡maldito sea!)
(39)Son. VIII de C. A. en "Sonetti burlescki...", pág. 67, v. 12-14. (Yo tengo, para
dejar de amar, el mismo poder qne tiene nn pollito dentro del cascarón, para salir antes
de qne haya llegado el tiempo.)
— 34 —
�tina tíi 'sana) -n-9 -a '9 **?^ V'í****"1? Í>**VOS,,
-V 3 3P 1IX *<B (tf)
(~sajod une u^as ou ssuad
stra anb ajiiais -í :js b¡ uoa *q BA-iaiif anb cnSe ¡a onioa *a¿n.i|sap m 'epeurmpi biju^j
•ajipu! ns no^) •- -a <89 •*! V ••;^wa7-í"1 í*wS.. re "V -D aP IX 'S (ZJ)
•(auuBaaiipjd —oros; j ¡Himno j p o pe^ad ua jiajnani
Bjatiu! on w— B¡j¡p) eepuoi] bbto b^jibj tiauaji omaimeuijajjtiun Jp ouajjai ¡a ua sBiauap
-¡jujoj BBjsa -8til|n¡oipaui eainBjait[ b¡ ap pepjun b¡ op anb seniape -¡e^uaAOJd BjBaud B[ 3p
uoiunjip v\ ap SAtJap Bpeuipj b^uij b¡ ua OAisajdxa pBp¡iBOOiJBuaiui BUap. ¡g -4to^¡j
oun 3JEA ou o^3 opoi j 'oSip anb as uou 'pBpjaA s^ KOfj,, ;uaip "euajsa tuamiid b¡ ua
•jBdsB^ kai ja 'IJX Is!a IBiU3iU3|q8qojd Bjuouiaj anb ^ofBH 83^*H 9tll aP '>nV Ia
na •o^^Btjaia uig -^ouBdsa |B 3iuata¡moi¡[ jiacipeji op ea^q}sodnii 'oub¡[bi¡ JBjndod afeni
^o Msi ^ ^oauaí^ uo soj ^p o^iouad ^a n^ ^biubiuou bi ua unioa^ anb uoisniip joabih bi ^osed al'
-aaau sa 'o3¡iu3u p smjBitaJ^ua asa¡qap onbun 'oja^) -owjJsI oiu¡i[n 'uiapj (^)
(-sejimujed a^ep ajainb o^isaetu ¡a opugna 'ouanbad
ouin un omoa BijBfqmai 'noa^ ap noze^o^ un oiuamom asa ua asatAni atibune 'epBzija¡o.>ua
Buiqa^ag 8 o^a opusn^j -^g aBd '.,'' -tyxajJnq tliauo^,, ua -y *^ ap x 'noS CO^^)
ii^id 4jj va d\ ai/3 'nij^od üu/iíi/^ 'uotu
'au&d ojotS oifjts vj.n^ uou //at^fj
:idu¿ fijnf ij Ji>f vjma^ p^i^o a
*9U9C^ ^u jiuu ou loa jui uou vjjo poyo
:ioi vp oy^o 'visodsid nj ojsonb ti^^^
^ssooip ttu— oipo^ o¡— :^nd vjjo pos
iapiui oiiu j(oj¡ui ip ojund un u^juonS
'ossojoa vjjo pos 'oqqou^od tiu oyó
-rptn ns ejadsaeap o\ oxoá 'BUii[D^9g ap otpo \o bj.ibjjo<Ios 03^33
(^fr) 'oovidsip ji md Uooun oiS^od oyu uou oijyo
tojos juf ojijjoq onboaj ou ouioo
'ooviuwuoo opunjs o^ÜnÁts luí isoo
rjjjjns o^opuaiA ezo jafnni B'j 'a^iania B^ ua ouis sBziiBjadsa
S119 auod on bá 03333 ^ ío^Bpn^c apand oinoraap p tu o^a¿
í lf) 'o:^}$ un oioon^ioo ons jo tuto) uou oí at^
'ma mojj und oí oyó uojauoo is(a
'oottuou oj iwjop ossoaop otts *^
:ip B
ainajj ajuat^BA seta jas eied 'otuotuap [B bui^e ns e^iBp 03333
(0^) '^^nuijvd jnp joña ijS ojjsoow j^opunnh
ouozjvS joiootd uTt(iuoo iojmuojj ís
'ouooj ip joño jojjo ossoao 01 os
'vjoiojiijjoo ouiyoooQ oiS^oa opunn^^
:oj]^aBtu |ap ejajoa bj ajue omu [ap [a outs 'ztj^eag b aiuai^ sxnivq
ap JO[tpuai [a sa ou Á íezua^oaua as opuena JB[([mai aaBt[ o[ euuja
�Tenemos implícita aquí una vivacísima escena de comedia, como,
con carácter a veces mucho más descubierto, en muchos otros de estos
sonetos de esgrima verbal amorosa (Ejemplo: —"Becchina mial Cec
eo^ nol ti confesso (44), en el cual cada interlocutor dice un hemisti
quio: de súplica el hombre, de desafiante desprecio la mujer, con
tanta naturalidad que se adivinarían el gesto y la mirada.)
La coherencia en el tormento se mantiene hasta en los sueños;
durmiendo, Cecco cree obtener lo que desea: hacer suyo el dinero
ajeno y tener a Becchina entre sus brazos. Pero al despertar y encon
trarse sin nada, se desespera:
"E tutto íl sangiie mi sentó turbato,
ed ho men posa che Vacqua corréate,
ed avró fin cfCV saró'nnamorato". (45)
Quisiera no haber nacido o ser un objeto inerte:
"OruTio esser non nato ben vorría,
od esser cosa che non si sentíase1'. (46)
No dice "un hombre o un ser que no pensara", sino una cosa que
no se sintiera a sí misma, es decir que no sintiera la vida, que no
sintiera el dolor de la vida. Este último soneto se cierra inesperada
mente con la invocación del advenimiento del Anticristo, es decir,
del fin del mundo, que traería a Cecco la liberación. Las profecías
acerca del Anticristo se habían hecho más frecuentes en el siglo XII
y a principios del siglo XIII, especialmente como consecuencia de la
intensificación del sentimiento religioso y de las predicaciones hereti
cales. Hay un pequeño poema sobre el Anticristo (descubierto en la
Biblioteca de El Escorial y publicado por Ezio Levi, quien lo atribuye
a Uguccione de Lodi, uno de los más antiguos versificadores italia
nos, perteneciente a la primera mitad del siglo XIII) que nos hace
sentir el sombrío terror despertado por tales profecías en los contem
poráneos (47). Este terror se transforma en Cecco casi en una invo
cación satánica. Pero no hay en él voluntad de herejía; sólo hay un
deseo de reforzar la expresión de este amor imposible: imposible de
satisfacer imposible de atenuar. Este "jugar con fuego" por motivos
desproporcionados es uno de los aspectos de este carácter humano
que Angiolieri construye en primera persona. El mismo matiz de de
safío sutil —en terreno literario y no moral—- adquiere la valorización
ra, podría
curarme en un instante de toda mi enfermedad, ron sólo derir: —Te odio.
quisiera,
p
Pero ésta s la contestación que recibo de ella: que no tne quiere mal ni bien, y que yo
me ocupe en mis asuntos, puesto que a ella le preocupan mis ale^nas v ñus penas menos
que una pata que se encuentre hato sus pies.)
(44)Son. XXV de C. A. en "Soneftt burleschi...", pág. 75.
(45)Son. XXU1 de C. A. en "SoiiPtti burleschi...", pág. 74, v. 12-14. (Me siento
toda la sangre perturbada y tengo menos,.descanso que el agua corriente; y así será míen(46)Son. XXIde C. A. en "Sonetti burleschi...", pág. 73, v. 9-10. (Por esto, bien
(47)Em> Levi. "Uguccione da Lodi e i primor di della poesía italiana". Ed. "La mtova
Italia". Venezia, 1928.
— 36 —
�"(opejotueu^ ¿ata ajsa anb uozbjo.i un ap otns at¡as apand ou aisilip ata
ub o[ anb bX :juuib ap eajanuí ai anb uaiq o^a BJoqy) -oía.uai Jauiíjj wap¡ (0^)
•uo^BJiua.iuoj ap ope^^ appiiou un 'Band -bju.ii Buiqaaag ap rijiibiu ü| :be^uo sta^taaip b;|ba
bji|¡[ B( anb ap oqoaq ja ua ajsisuoj joqes oXna 'oaiidi^a oi-qnf ojapepJOA un sa uoj.iea
Bjqij -biub,! ap bzuq) '81 "^?1* '.."' • íHMSljr"l ?"^í>.. U3 'V '0 3P XXX '"^S <6t)
^oa^^1"! ap o)auo un ua * no isa jdxa nuanbacl bibg ap ^aja^ut o ua libad la apisa j o^ sa ur^ 'Bo^na
sojaod uu^ ap sauoi,iB^i[BSpi aB[ bjhiuj o.)¡puiAiaj ajtluiaia JB[ni!ud niiaoci B^ anb 'jb;j
-aiBui joiub un ap areuaua[ [B aaaiiauad X ajquitj ojio ap sa tludjo.i 0¡m ¡ap jona,, 'buijo^
Bpoj ug -orniju! ^1 -vi^o^iiv^a ^oj opjanaB ap 'Bdaju *(y^6t t>¡unf-I!jqB 'Z '" 'XX *í04
'mnoiuvwoj tunatt¡JJ.y) ojq^ aisa jeiuauíoa jb 'oio^nvi^ oxaaawiH -(gx '^Bdj oiBjaj
jap BFUjoaaq se^ BBpBaijfiBj o aBpBjuAui uos '|Biuauia¡a jai-iojea ap baiirjjbu Bisaod Bi^a ua
•^nb uoa sauoisajdxa sb[ ua (osoinqpj [o o.iu¡| ouaajai pp opBpn|seJi) opsiuao^ap bib¡a
-oui;is ofnijuí un jaaouoaaa aaja -\]X ojd^ pp soubi¡bi! ^bjjbiub,.,, so| ap Jepidod Bi^aoil
bt X BUBja)ii iiBpiAi^ae ns ^^P opouad Jauiud p ua oia^v^^osr ^P BBaBaiaAOU'oaida bba
~ilBiuai ubi aj^Lia ^auoi jeiaa bbi jBuiuiexa ib * i offt í ^Hiauaaoi j "uiosue^^ oh i asa t hi a ojojt
-^o¡tj jap otjw^jtt^ ¡i a ojtajnaaajj jd;uiw j¡n ofeqeai ns ua -vjuvjia aaoxii^ (gf)
'sojauos S01.IBA ap 8a.\B.H 8 'Biinpuoa Bipatnoa b-^ •pBpi[psot[ u;s ' (sts
-auili is 'O[aa.^^5)^ Biauajajiput ^piáuij can B^uajso uoijejs.ímoo B^^
(qc) •ip%v¿ouimiiil dtuof a(ip 'JOíia vp iiou as
'oiiiipvif ni ot^j oiJ diioniu uou aí^a Jéd
•^a v^vd tre.ias ou jouib ns ap sotatinud sb[ anb BJtif o\ A 1;B.iBa aniJBSed
anb BBdpuaj 'sadainb ara iaJ( íaafnra J3\ cisaiuoo a[ '^ooo^ ^eis^^
tó^^) <(¿.IWV non joo w ai/a janh lAisounp ayauad
'vizíjvui ^p v^qi^ lauiuo ip niauQn
:Bsoia;puu Bi^ajanboa ouis sa ou ^uiipaag ap oíaajdsap p anb
ap bjuana ep as oa^a^ 'Ez^eus as bsoj.oiub Bitiu^sa B[ ojuo.id ag
ap ofuntuj j^^
•o^jsa aa[np
pp jbjjsb opunra p ua BtJiqaauoa as ou oja^ *(^8'^ ) (t^so.iejuBaí5 so^
ap .tBjndod bjoj^ouijb b^ b imajaaB as ssra anb (vpiasajj A oivjiso^
-t¿) oí^ova^og ap saaouara SB.itp se[ ua sorauajuoaua ej) ^j^ o[ííts
p ua 'o^^a^ ap Bjqo aod osBae 'anj o[ omoa 'juj o[^ie pp aepd
-oxl afen^ua^ p ua bata ^as Bjpod 'ttodjoa oitu ^ap uonaít 'usonjaajB X
nasadj 'uoisodtlxa c^ "oiuoraijjBra BoiB.ijuoa Bjsa anb ap saiUB euupaag
ap ajuBuic p jas e JBoa^ ou sa -—joppuaj :aaip ja— joraaj ubjü ns
anb EjsaijraBui ODDa^ 'ojaap ua 'sajuainüís soj u^ -opBaijuiáis ouajd
ns ojamt.td ja uoa ojaBjuoa ua ajatubpE (tppnajd ti viajd a azuaiu
tp o}imnb-¡ nn) bjstaou|ijs ojje[IU|eooa X Bra^oj op ^osjaA opxmSas ja
•XIXX l3UOS Ia Bzatdraa (fia¿ouiu 't</joa (u jap joju 'muí itutiuy^
'EjstAoujijs oaoodB jajj ojuara
-ora ja ua 'njiJjdsa jap oppjo uoa o njuidsa jap opej p auasa ej ap
�algunos de ellos dialogados, en los cuales se infiltra de a poco el
vocabulario suave del dulce estilo, no sin reminiscencias sículo-provenzalcs (manza por amante, disianza por desio).
"Ed ella ha'l cor tanto córtese e piano
inver'di me, la mia gentile manza,
che, sua merce, basciata li ho la mano.
E sí mi die ancor ferma speranza
che di qui a poco, se Dio mi fa sano,
io compierb di lei mia disianza". (51)
Llega el día del triunfo y su primera expresión es de disconfor
midad. El fuego amoroso avivado por el recuerdo de loe instantes
felices consume al poeta; el amor de Becclnna no llega a darle la
paz, porque su sed es insaciable. (Esta ineonformabilidad que —dirá
más tarde Leopardi—• es característica del ser humano, nos da la
clave del pesimismo de Cecco).
"ch'io ardo come foco in la fornace,
membrando quel, che da lei aver soglio.
Che le stelle del cielo non son tante,
quanti baci li die'in un istante
in me* la bocea, ed altro uom nessuno:
e fu di gitigno vinti di a Vintranti,
anni mille dugento nonantunó". (52)
Es un soneto que termina como una inscripción en un arco triun
fal. Pero la jactancia no se sobrepone a esa inquietud inicial, sino
que la exaspera. Después, la alegría se aplaca y se vuelve entera, aun
que por poco tiempo:
"Per ogne gocciola cTacqua, ch'hd'l more,
ka cento mili ^allegrezze *l meo core". (53)
Cecco no quisiera volver a la condición anterior, ni siquiera para
ganarse el paraíso; si le dijeran "te hago emperador si quedas dos
(51)Son. XXXVII de C. A. en "Sonetti burleschi...", pág. 81, v. 9-14. (Y tiene el
corazón tan cortés y sereno hacía mí, mi gentil amada, que, gracias a su bondad, le he
besado la mano, Mas aun, me dio firme esperanza qne, de aquí a poco, si O ios me da
salud, mi deseo se verá completamente salisfeeho.)
(52)Son. XXXVIII de C. A. en "Sonetli lurricsclti...". pág. 82, ir. 7-14. (Yo ardo
como fuego en el horno, recordando lo que de ella meló recibir. En efecto, lai eilrellaa
lie i cielo no son tan numerosas, como besos le* di en un instante en ined 10 de la boca, y
ningún otro hombre le (lió ninguno: y esto fue a los veinte días a partir del principio de
(53)Son. XXXIX de C. A. en "Soiict/i burleschi...", pág. 82. (Por cada gota de agua
que hay en el mar, tiene cien mil alegrías mi corazón.)
— 38 ^
�— 6E —
(¿sona.iB.uBB bo^ opoi b aj ns ap snra[ ou sol) jo^? ¿auijafiíisBa ap seibji
'edad 'aub joj?) "a-c) -a 'S8 á?d ',. •?i^K<>/-"! V*UOS,, aa V "D 3P A1X tl0S (85)
"^i "* '58 "3?<I 'ítm->tti^sajjq tti¡ntaStí ua v ^) P AHX """S (¿S>
.jlimuad bi Jiiod anb oí fc i jes jbai duia o ^ai lili ou oí jeiiejb na o Jad) ijJDS jíijjtiiii n^ f J iiou
tata aiijiti tti ovt zopBsiAB ekjeu O^^^ia *sitzuinib|H sus jbiueo ap a jouib ap aBjcIanti oii
ap opsodojd ns jbijiiiiub ib "oj^j ' ' ' ojn ji ib jo 11 bi onjoi> satiouaB sn uami sbi b ua^^ i jo Bp
*Bouan<i' ua boiiba^biu so| b buijojsufji 'bisoijoj e[ ap ajpiul | sa jouiv : (t8 "^?tI) 11^X
A (58 -^nd) nx soiatios boI 'auniuo. sajRm soisa ap opliuata nuioa 'sima.\ (^t;)
(•arajijapiBín ap ttfap ou BiAupoj a 'osba uii ¡duioj a| aab
^oub zaip a-uu] 'oioaja ua ínjtijjoi opuai.iaped sbjoi( ^iuj jeisa ant) joail sa ajaipudu^ Í^jj
ajBif ara anb a^) -n~u -a '{j -^cd •^•-iHMtJn^ W">S,, "3 V 3 3I' ^X #UOS (5^>
(•oijjai ^ap erai-ma Jod Bpeu ua bjuuu
oiajj ou |g) -u •* '<)U "3?d *,.""Wr^9 í"•&'.. a* "V D 3P 1IAD 'UOS <tS)
.XBJtuí uop^nd sb[ s^u^ínI> uo uaonpojd o[ijs^ ^^^np {
anb upiaBuiasBj ap eoiaap soj aanpoad iBza|{at{ ns uoa
(8S) tl
m ími
moud
?(P/ Í Z P
¿nu^oyiiisvj ip ^oqqaq
:sauBm{nsnm so{ sopo] e orasiunyjsija je jij.iaAiioa Kj.ias {iacj sbiu
ísaiUEiuR so[ b .iBJBdas ap rib.ii y.iai[oiriuY ofa¡A [a ouba ua Á i({Bua.uai
osjtiaBd un,, sa 'bsoui.ioi{ sa Bui^aaag Oia^ -l¿) oijojdsop ns 'sa^uB
4oinoa 'sajRJi{iiA sbui X sopBieaaj souam souiuuai so{ ua Bsajdxa as
uoisBd us Á miupaag aaduiais sa EpcjouiBua Buu^aaag ojad íBzagjua^ Á
pni.i¡A ap ajuanj sa Joiuy {a :ouisiui ts b as.iB.i]uoauo vt aA^axiA opod
{a i0uO{R¡p {a Ba^diua opuBna o^os to33^^) ap ojaiioiaiiBa {ap [üinri
-ijo eouam X {tqap sbtu aued b{ 'oiaaja ua 'Bjsa s^ '(9^) 0{iisa aa{np
{ap saunuioo sa.iB^n{ so{ -ajina asjapjad BqBzBuauíe anb 'Bis¡[Raj joi^bj
-Ba {a BA.iasuoa a{ X opBjsmbiioa jomo (ap Bjj^a[B B( Btiuaie 'zaA B( b
BjÍ.iruie X üsoaof 'eaiisamop bjou Bisa ^ "soiub soub zaip 010.1 osea asa
ua sopEz^oquiis 'oaaí^ ap soijaojjap so¡ Jod seujaiBd sauoiaBuiraiJaaj
sajBu(UA X s.[(|Ruiuijauii sb( sttpoi *uoia|p{Biu biso ap saAB.11 b "soiujo
'JOiJEJBa un opoi 4a((Biap o(os un uoa 'soiuniuid B-isd opejiuaa uarq
Xiuu ojad *o3:)a^ ap ajqmmsoa b( un^as 'opB.ia^^Bxa sa o^Sbj (^
(g^) •_nj¡om nau íuuupipnpnu ip joaií
:aj,nq.>jiq un tldtu ij ¡uuo aaaip m^^ a^qj
¡Djjoa nj m i^yjwjs ajo ajjiui jad aqa
'ajaijoi^^uyjvjf 0^ iiu aqa jamb md a¡t
: (tfnjjo3if) uoisuadsns b( ap ejiiijoi bj aub
sajoad nos soi(nsui sonuiiuoa sng "i^c) (ionat ptjdos jp imu auap
-aja tiou tan) -sojquioq eo( ap sesBa sb( ap eiupua .iod ajsa anb Bpuu
na aaja ou 'ofiq (a unáas 'oaad '(1iiuapnBt),; so( ap uap.10 b¡ ap a|UMj
oqaaq eq as 'ojbae ^oijbitjoiub '01janj 'ofaiA íofiq (ap ajuBtujojap oipo
(ap s3ab.ii b o(os souiaaouoa sojjosou anb (b 4a.fpsd osouibj aisa Euaasa
ua BJiua anb jub^ ajj '^•'aijoiüvyjnjf^ ao^q a( anb [eui (a JBStiad
-tnoa Bjsd 'o^ansnoa aisa eiisaaau oaaa^) ajqod (a ^ "oiuaijuí (B soji
-Buapuoa so[ b bisbi| Bj.t^a(B Biuaia Buep jomy (a anluod 4JO]op un?i
-uní .ninas apand ou '(opuaiy 'eijuiíou as 'r¡Buiqaaag ap sora( SB.ioq
�sin huir; pero no se trata aquí de edificación espiritual, ni de la
transmisión milagrosa de la gracia divina. El milagro es de otro orden:
"chi la 'guarda'n viso,
sed egti é vecchio ritorna garzone". (59)
La ruptura
El amor de Becchina es efímero y muy pronto Cecco lo pierde.
La actitud de la mujer vuelve a ser de desprecio y odio:
**Ed or non ha piú speme né disio,
che di vedermi tranato ad un fosso" (60)
y, al final de otro soneto,
^quando io vado in parte, dove sia,
fugge, per non vedermi, come'l vento", (61)
El poeta expresa en dos sonetos (uno de ellos dialogado) su arre
pentimiento por una culpa misteriosa cometida contra su amor. Se
acusa en uno de ellos de haber comido una pera (y agrega: "¡ojalá
se me hubiera quedado en la garganta!"), probablemente símbolo de
otro fugaz amorío (62). Pero en otros sonetos Cecco se declara ino
cente: ha sido fiel a Becchina como S. Juan a Jesús. Dios sólo sabe
por qué Becchina se ha alejado; acaso no tenga la culpa y su incons
tancia se deba a la natural iniquidad de todas las bijas de Eva. La
contradicción entre los sonetos de arrepentimiento y estos últimos,
existiría sólo si los tomáramos como documentos históricos. A nos
otros no nos interesa fundamentalmente la biografía de Cecco y Bec
china. Nos interesa desde un punto de vista artístico el relato de ese
choque de caracteres. En ese choque, las contradicciones de Cecco
forman parte de su coherencia como personaje, violento y liviano a
la vez, hiperbólico y sin embargo apasionado. Negar hoy lo que ayer
se admitió es natural en la esgrima amorosa de esc ambiente y de
ese nivel.
Pero Becchina tiene un nuevo amor y se casa. El pobre Cecco
se revuelve toda la noche como una serpiente en su cama sin poder
dormir:
(59)Ea la terminación <1rl soneto citado en la nota anterior. (Quien la mira en la
(60)Son. XLIX de C. A. en ".Sonetfi burtescki. ..'*, pág. 87, v. 5-6. (Y ahora no
tiene máe esperanza o deseo <jue el de verme arrastrado a ana zanja.)
(61)Son. L de C. A. en "Sonetti búrlesete...", pág. 88, v. 13-14. (Cuando voy a na
lagar donde ella está. huye, para no verme, romo el viento.)
(62)Son. LI y LII de C. A. en "Sonetti búrlesete...", págs. 88^89.
— 40 —
�— I* —
•'~.('ojjnq A au ara 'jBiuoa oppuaío 'anb 'optaajqod
*tua ubi Xni^a í joiop ^i oaarp *oX A ' oSjuiuoa pdtrd anb .to^d Bija uoj Bi^odinoa as anb
^punta pp bzubSuja ok i ou anb ei 'Bd]n.> e\ oiíu^i oiukiui o^> -fl-OI 'a '"í/ (59)
,-^ijanni b¡ Biaeq eutuin.iua ^s uaiub onto.) anisa aaajnd am 'jotob
na oís 's^oqy) -g-i -a '^6 -á?d '.^-i^asap^^ ?íi^oS,, na'-y -3 ap iItAl '""S (t9)
(•jojop p u^jb biai|b aiu oísa anb bí lsBui|j^(t[ ua
amJBdBdraa Bisnq oaon aaaoiu^ —¿sja o^í ;,b;p [a z^a Bunáp ^andan? 'soicj— :odip A
c^BJ^i| iiui uaia ap ^i-iaa^d am aq.iuu B'^ 'uo^Bao^ uu aluais anb tsuad B| sa b]ubi 'uduioaj un
^azaj^d aub Bttiaoi ib) ua SBi^an a Xop X aiuaidaaa bu ti ouma ozaaniaa o tu ^tpiíti 9p ^aouiu tm
e osa ou anb ntp 13) *Ü6 'sVd \." '^H3taljntl ?01íoS,^ uí> 'V '3 P AI! 'U0S (E9)
'[BAti je opBjBtn jaqBi[ ou ^p Bqoojd^a a[ onb X Baunu aiuauusap as
ou pcpiaoaaj baiiiuiuÜ bXii^ 'Buiqaaag o[qiJJ3^ na ^p Bj^^jrp b^uiiS
-3jd BUll B 'OJ3^ -BIOUB^SUn^aiO BJSO U3 00333 P •I3J'>^-TR;) IaP zaA ^[ B
[BjniBu X oso^o[op sbui Oosbj p uaXniíjsuoa ^B^nq Bjsa 'bsij B19^
(S9) *^9W^ a P?-i &u &ul 'S J?^ ^opu^pri^^o
lo$judaoduie 3S tío^ ¡d-iti^jop ioi pB
:oc^qvq j^f itou aiu miqp GiñÜBd v^ 3j aqo
'o/í^wiu 2BP i>M^p^>^ f o jjqo (od
'oqqv u ¡nu vújoj vj otusapaui oí aqot
^Buiqaosg ns b opipu^pp aaqeq ou jod 'a^ojotu a\ as X
(^9) (('D ?ílíM\S BJJOUl WJ vt'H 3 *JIJO3 31UO3
auois ama iul joum tns ^^zuas jo patt
tBpouiB jafnuí
GT aP PBPía!lJní BI JO<^ -^ opBJtijuaAsap joiub ns jod zoa b| b ajjns
"Bqaaj^i^BS bzuboUoa b| ap bsij B[ eCuij anbuuB 'ojad íopu^uaA ^sjbj
•apisuoa Bjjpod 03333 ^ 'otuouiujbui ns ua zqaj sa ou uurqaaag
"AIX 1¡"!S IaP ^-iiuaa aiaed bj X \]\x 0^}^ pp oiuaaap oui
-yqn p ajjua 4Bjsaod <e\ ap X Bníiua^ B[ ap Biaojsiq b^ ua 'etpaiu anb bj
uaiquiB) sa ÍBj.inq bj sbjj bijujo nzajsiJi bj X boujj Bijoauejaiu bj a.ijaa
'B;aod ouanbad mi X apuB^^ un a.iiua Xbij anb bj ojos sa ou BtouBjstp
B3 'uopisodo Jod 'sbui 'X Bi^^ojBUB Jod '03333 aP BJBa Bpjanaaj sou
sbiuiiSjbj ap BpBu^ajdnn Braea Bs^ *aqaon bj ap pepajos bj ua sojuaui
-joi sotdojd sus X 'BpBzuojBAaj Bza|Bju;Bu Bun ap opuoj ja aiqos boij
-a^^uB jafnra bj ap bbdisij sezajjaq sbj bjbjub3 V3avax>ij 'eipoj^ p^p^
bj ap Bjanj aj-iud ub.i^ ua bX ouistin osa jod asopuenjis X BjsiAoujt^s
jBapi ja jod opeaiuBjd o^aijjuoa ja opBjadns 'apjBj sbui ojáis oipaj^
(9) \^uojop 7Di^^a/^(iu osoa vunop>tqo
'o^odmiui ojjnj aifó oüxtatd oíuuj a
—¿ojjoupaa Sppxu vaos 'oiq— topuaoip
'auo^ftiu ojuaa -uaq auou vj iwjvj
'9Aoa oaui y^juas a\p '-ovad nj ajunj
S un otad atp oji^ iiu is a
i fui adjas auioa a¡¡ou -d\
a uou ouuoi^ anbun¡vn^^if
�responde con una exf*aña y nueva delicadeza: "Puesto que había
gozado de tu amor, nc podía hacerlo morir". El soneto, por su viva
cidad dramática, merece ser leído por entero:
—Becchina, poi che tu mi fosti tolta,
che gia é diCanni e paiomni ben cento,
sempre Vanima mía é stata'nvolta
d'angoscia, di dolor e di tormento.
—Ceceo, la pena tua credo sia molta,
ma piú sarebbe per lo mi talento;
s'i'dico torto o dritto, pur ascolta:
perché non hai chi mi ti tolse spento?
—Becchina, 7 core non mi po'soffrire,
po'che per tua cagion ebbe la gioia,
a neun modo, di jarlo moriré.
—•C eceo, s*iina cittá come fu Troia
oggima'mi donassi, a lo ver diré,
non la vorrei per cavarti di noia, (66)
Si Cecco tuviera dinero, Becchina volvería a él. Pero el pobre
poeta no tiene ni un florín. Va a verla y la encuentra agitada:
"andava e ritornava com^uríorsa,
che va arrabbiando e'n luogo non si jicca.
Quando mi vide, credett'esser ricca". (67)
Su primera pregunta es: "¿Tienes algo en la cartera?". Habiendo
recibido contestación negativa, la mujer pronuncia la sentencia:
"Ahórcate". A pesar de todo, si la interpretación que se da de la
última parte, algo obscura, del soneto, es justa, aquella vez la fiera
terminó por amansarse. Pero, de a poco, el amor se extingue también
en Cecco, quien declara su agradecimiento a la potencia divina,
^che m'ka caVato di cuor quella spina,
che punge come uliscon le vínole". (68)
(66^ Son. LIX de C. A. en "Sonetti Imrlüschi...", pág. 92. (—Becehina. después qm
íelta
a do .
) mi alm
i (ti i si e quila.] ti. ha<
años y i i parecen cien, í
angustia, dolor ;
i pena es grande, pero mayor sería, si dependiera de mí; esc^cha
—Ceceo, creo qi
>r qué no has matado a quien me arrancó de ti?
una manera mi cora^ón puede tolerar hacerlo morir, puesto que
—Be.
felicidad.
por lu fi
ases una ciudad como fue Troya, digo la verdad, no la quisiera, a
infortunio.)
cambio de bar.
icfti burleschi...", pág. 93, v. 3-5. (Iba y volvia i
(67) Son. LXI di C. A. .
lamina rabiando y en ninguna parte se queda quieta. Cuando me vio, creyó
168) Son. LXII de C. A. en "Sonetll burle^chi...", pág. 94. v. 7-8. (Que me ha
extraído del corazón aquella espina, que pincha como huelen las violetas.)
_ 42 —
�?aS aa 'V O aP IXX1 >US (O¿)
(¡OJlsoa [anba i
• (sbui jpuojoS sej 9p o%ij^ je ajnatnjBjaua^ ajatjaj as anb ^^jujnS
oqj3A ja Bajdttia Bjaod jo) opiiS^ ouoj lia ojad 'Bip ja opoj Bi^uozaj
uaiqttiBj Bjj^j "bata EjjBjuid bjbcI uBjs^q soíísbj soaog 'Baauniu Buti sa
ou ojad 'SBuacIs a^aaeds Brat^p Bjs^ 'Bsodsa bj 'aapBtn b^ '(oftq [a uoa
sauojaEpj sns ua aB^jriA Á. oiuapiA 'upj^uozaj A. oiJtpnos 'opBJiuoana
sotuaq <bá anb p) ajpBd \o :saj*Buosjad saji '03033 ap sBuiapB 'Bjuana
onb '.iBi^tuiB^ opajia opi^mjisaj p sopsaipap sojauos so[ na enjaaaB as
'Bi.iB.iaii[ pi!pi[Euiií|.io ap o i.i a ti jo on b aaapaqo anb 'pniuas bjs^
vijiwvf vy
•Boarma ua sopitnn so^ B
opuuaui b ubi Btu.io^suB.tt A ofpiifjo ^od BaijitJouiotnc as anb 'omsiatj
-UBUIO^.HJUB opozjoj A ajuojBdB pubB ap pnj^iA ua '¡Bjuaunjuas jas ou
B.tnd BSoiqKJ aApnA as Bzatsijj ng ' (opiaajqoduia A opijopp ajuais a^
'Buiqaaag ap Eijfijiísap B[ ap jjoj ap oqaaq p jod 'opuBiia oraoa) sau
-oysnp saaBlínj ua ojos epesa.idxa 'Bja^aas bj^a enn auai; BijoauBjam t.s
osa ao^ *pBpijBuos^ad eulojd ns ap asetj bj ajqos opnuisuoa oaipod
afBuosaad ja ua ^iaap sa 'orasini js ua soj^naojos ap bjb.ii uarq sbui
ísoiuanurjuos ap asBja Bjsa b jiniíjdnie Baunu bj> ou iaanoi'JNV 033^^
oja^ -Butqaaag uoa sauopBja.1 sBjua[nqjnj sbj uoa uoptsodBjjuoa ua
'ajsijj A opeaijaji joiub ap ejij^aou Bun tiibe asjBjjojjosap Bupog
(0¿) \joiuo3iii2mu vuan vjm nns /
'vflo^pid wis a ütiiiop nns nj uonui as 'aip,,
osa BSBd aj uainb b íoaijpauBjara Bpanb Bjaod
1^ '^oni^ P opiaouoo jaqeq uis ajamu X 'ajoniu butu bj ojag "z^a ns
b BjouiBua as 'apjBj sbui ojos 4X uoisboo bj BqaaAOjdB ou 0333^
(69) í(/íÜU joaiiw.sia janb assof uou isoo
iajvaciiíi unssau vi¡ vou opuoui jviuod
*oiv^i¡ip ojuo) osta ^ns l(ay^2afH0^
aaaajo aj as X Bjaod je buib bijiu
buJ -aijaniu bj X uoiaBJjsiuj bj jod oppajqouua 'opBjosuoasap joiub
ojjo ap (sojauos sop ua) zb^iij uoiauaui bj je^jua sa oaoduiBj^
•jBJíjiiA Bjaod sa ou ' (pBpijBJtijBiz aABns biusiui bj uoa X ajuaniBt
-jnao *Jiaap sa 'sBjajoiA sbj uajamj ouioa Bqauíd anb [joiub ap] Buidsa
bjw) zaA bj b BjuajoiA X BpBaijap 'uaáüiut Bjsa ojjuoaua uarn^^
�Po', quantTVfhcresciuto, mi fu dato '
per mía ristorazion moglie, che garre
da anzi dí'nfin al cielo stellato;
e'l su' garrir paion mille. chitarre". (71)
Si el soneto LXXXIX se refiere, como creo, a la esposa v no a la
amante, el reproche continuo e inconsistente de las "mil guitarras"
tenía como finalidad el aumento del patrimonio familiar:
"Pare ch'ella mi franga cFosso in osso,
quando mi dice: —Fa'ben massarizia,
e po'ti daro denari a divizia:
anzi vorrei esser gittat' a un fosso.
E non m'e viso che'sia nitro inferno,
se non la massarizia maledetla;
e piú mi spiace, che'l piover d'inverno". (72)
En toda forma, esta figura de la esposa está apenas eshozada, sólo
con los rasgos necesarios para delinear por contraste los contornos del
personaje central. Más vivo, de una vitalidad persistente y agresiva,
aunque casi petrificada, es el padre de Cecco, cuya desaparición el
hijo desea ardientemente, pero en vano:
"che la Morte paur'ha di moriré;
e s'ella intrasse in luí, i'son sicuro
ch'ella morrebb'e lu* faria guariré.
ch'egli ha sucuoio sinferigno e duro,
che, chi per torre al ciel volesse gire,
in tui fondor si converrebbe il muro". (73)
Digeriría el hierro, como el avestruz, o trapos mojados. El médico
dice que sólo la vejez puede hacerlo morir, y el feroz deseo del hijo
de convertirse en su heredero parece prolongarle la vida, hasta el punto
de hacerla durar más que la del judío errante (BotadeoJ:
(71)Son. XCI de C. A. en "Sonetti burleschi...", pág. 108, v. 9-14. (Después, cuando
hube crecido, me fue dada, para mi consuelo, una esposa, que grita desde la madrugada
hasta que el cielo se cubre de estrellas; y sus rezongos parecen mil guitarras.)
(72)Son. LXXXIX de C. A. en "Sonetti burleschi...", pág. 107, v. 5-11. (Parece que
en abundancia. — (JuiBiera mejor ser tirado a nua zanja, i no me parece que exista otro
infierno a no ser el maldito patrimonio; más me fastidia que la lluvia en invierno.)
(73)Son. CV de C. A. en "Sonetti burleschi...", pág. 115, v. 9-14. (...ya que la
Aluerte tiene miedo de morir; y, si entrara en el, estov seguro que ella moriría y a el
lo liaría curar. En efecto, tiene el cuero tan férreo y duro, que, quien quisiera llegar al
eielo por medio de una torre, convendría que lo empleara como cimiento del muro.)
^ 44 —
�'• '¿II '2?d '..*''Ivaía/Jiiq iljauos,, ua -y ^ a[> XD 'US t¿¿)
(-upBiUBAaj fu ¡aaijoiauv "P anb-iod 'bijo[3 b¿
* '¿II -2"d '.••••MP"I^"q Illos.. = 'V 3 "P 11IA3 'S <9¿)
(¡opuau
Biaip BBqauBin sus sapoi uaiq B^^raotioJ uarab ^ua^ ¡opBjpo oqap
Ai oji.oj uapl ua Juina u|bIj ajq) -fin • 'raap; (S¿)
blh
^bii oí k
;jjus,,
p[
op BDI1&1B9 Bon b '^^naiuEiii^sqo nBn^ somaqBs ou 'uaoapoqo anb ouo^
ttp sos-ud'j sop sota^ dp optoouoo suui ojdiujíd ja sa tt' • mojof assof t?4S"},
Bzauluia anb pp o^aoja^ orotj[n ¡^ -eoiauos eo[ ap pjiyaa afBuos.iod
pp Bjáojoaisd Epsaipluioa zg.\ bj b ^ {B^uauíaja b^ uoo saiuoJaqoo Bpnp
uts uos A 'Bza^n^ op uoiOE;uajso biso op pBp^oAii^ biui^ui b^ jbCo[joj. b
SBpBUIJSOp UOOOJBtl *]¡inj OJ B OOl^ÍBJ^ O| Op SBpiBO SBOSnjq SE[ 'SBlOUOrUíí
-uooui sb[ 'Bunpoo^ uoo e.iii)dn.i b^ b uo.ioijoj os anb sopaos soj uo
oiuoo inby *l¿¿) (ít?'uíí/í?a ií^j/^sj mu *ioq uou iijow}) op Eoijipo
anb bb^ B) SBpB^qdmo ojuoui.iouoiub o^ped p BJBd sbaisuojo sejqB^d
sbt uoo uoioaodojd Bpo^ op BJonj bjso -—ooi[oc[.iodii[ onbuitB— onb
'omoiiunuodo-iJE op opuos un uoo sondsop opiBiiuaie BjBd 'oipo ns ap
uptoBJoiuExo B[ uoo oppuB^odsBxa 'JBjtosns ojo ¡ni) Bpod jo onb jo ojuoiu
-Bisnf so eiouBuándaa op oiuoimiiuos ojso j^ "soapad boj ejiuoo SEunaj
-sBjq SB^so b o^nouijBiouoso oqop as *iHHnoio.\:Y 0^33^ 3P "Jsa0(^ BI
JOd (UOIOOBJÍB EJJOIO Op BJOZOtU Uts) OpB^SOJTUBlU UELJ OjduiOIS SopOJ
onb BiauBuSndaj E-^ -BsojEpuBoso jos ojoxnb A so onb 'B^oqojd bj^jouo
buii uouatj 'sojopBZBo soj op A sojopjod soj op 'sojooiujbo soj op ofBn^
-uoj jop sBpBiuoi (oaano jo opBouBjjB opis Bij oj 'ofojjod jo opipjad
Bq) (ío?vio^s atf sBjqBjsd sb^so 'ojp^d jap aponía bj b sBpuopjj
('9¿) 'tipjvtoas o tj
f
iSvy uassatu ai
qjacim ajdwas
-oía so 00333 op btjSojb bj 'ojonm uij Jod Tjoijo^^uy
*('S¿)
ua á bjhoj
opueno A
iSumu ítsauoop ft ootj^— :aqqajip
to^vi wjís iuSo iiaq ^ssodvs }qo vp\^
oqqap jou 01^3 on<*p osia ?od ^
•vpovf n¡ ojjuo
ajjoa lux
••03333 B00UO^U0 BOOAOjd
'^¿bijobujbS Btpod oj is oqooq SBJOiqnq on^j?w 'cibui oj isbo ofoT.\ jo X
'bsbo uo BpuBpunqB ubj Xeij onb bj op 'bjouia op Ejjojoq buii ojpsd
jb optd oj ofiq j^; 'Bipouioo op buooso buii uoo onSis opuos j^
íf^) (t'' 'oapvjog oi/o nicf unnia vjnf ji
'oatu dupvd jo auojStu vjjjjip i>
ojjod j(ifJ 'oipo ajopnjj jta otuissad jjft
�Análogo podría ser el comentario de los sonetos en que Cecco
nos pinta sus relaciones borrascosas con la madre, que contesta a su
saludo con un "che tu sie fenduto" (Que te parta un rayo!) y, por
dos veces, trata de hacerlo morir. La escena en que la madre trata de
estrangularlo tiene algo de grand-guignolesco. ¿Trágica autobiografía?
¿Manía de persecución? ¿Tentativa de materializar en diálogos el
encuentro de una imaginación morbosa con un ambiente vulgarmente
opresivo? Es difícil decirlo. Lo que sabemos es que él Cecco que se
cura inmediatamente para no tomar el remedio que la madre le im
pone y que él cree veneno, es bien el mismo que tiembla ante Becehina o se arrepiente de no haber asesinado al marido de ésta. Es el
mismo que canta:
"Pero malinconia non prenderaggio,
anzi m'allegrero del mi' tormento,
come ja del rio tempo l'om selvaggio". (78)
donde hay una vez más todo tm programa literario opuesto al del
dulce estilo. El "hombre salvaje" que goza por el mal tiempo es el
antagonista de los "corazones gentiles".
Valor dramático de los sonetos de Cecco Angiolieri
Resumiendo y concluyendo, me parece que los dos caracteres
fundamentales, estrechamente vinculados por otra parte, de las rimas
de Cecco Angiolieri son su antistilnovismo y su valor más dramático
que lírico. Creo que ambas afirmaciones resultan justificadas y docu
mentadas por lo que se ha dicho.
Pero acaso haya que agregar algo acerca de la segunda.
Los sonetos de Cecco, casi sin imágenes, con recursos expresivos
propios (bastaría para probar esta originalidad el uso de modismos
populares trillados o de elementos característicos del ambiente histó
rico —Anticristo, médicos de Salerno, tortura, batalla de Montcaperti,
"astorlomía", Botadeo, etc., etc.—, para lograr efectos completamente
personales), crean sin duda una determinada atmósfera y nuevas rela
ciones entre las cosas. La intuición y la expresión de estas nuevas re
laciones constituyen la validez de la poesía y nos trasmiten al alma
lírica del poeta. Ahora bien; en el caso de Cecco Angiolieri esta
intuición conoce y crea esencialmente personajes en acción, personajes
primarios, pero vivos y coherentes, individuos y no tipos. Este aspecto
(78) Son. XCIII de C. A. en "Soneílí Burles^hi...", púg. 109, v. 9-11. (Pero no me
abandonaré a la melan. olía, al contrario, me alegraré de mi tormento, romo el hombre
salvaje goza ron el mal tiempo.)
— 46 —
�— Vi —
'|^0 SOI OU BIS^Od Bf Op OJ11BU1BJI) OU A O JI JO|OJ J ^^) J O •) Fd OpB^QlRip O) tlO Ul Ep I p [IO| 110 JII
-o^ o Biio[B iai.iBiB.1 ojsa anli ua 'iNLLVq OXI3U mg ap ..Fauonafl., tq ap $ozoji soun sop
-ftlio soiQBJltioaua "(jouaiiiB E)nn bi aseoa I 1xho^_) VIH^vú ap o^E^ua ouisriu 10 uq f T^)
dso asuB?A) Bunioii Rtiituíq r( ap (io(na p,, auijap -aazxiJS P n\\^t^ ^\ *u\ot' 'i'.i ho;j
viavfl] anb uoa \_pnp^EJiBai,, ouiuuai [a uia bs<I ojnaaJfid oSf[B _\ -oisba "pnisetuap ijhj
-ai![ ouajjai un E npipuaisa ouuuui osa aod Á Bpiuipp ain. aoia)uaij^nsui iiibB aaajBd am
pBp[..!iEUiBjp B[ oja^ Biaod ¡ap Baipunf uptaeoiJcij bj uoj 'ojio joiI 'iíwv^^v,\v;> OciiilO ap
ofnijui osojapod |a uoj 'opü[ un aod '^oÁns i om;ii:ia| souaiu p) afBii^uai ns ap ojpotaj
Bun¡lBli BjnlCJJiíi n\ ap punai í oapoiaJ jaiJEjna p Bti¡uiBxa as pna p ua -(g6l Buapop^
*E asBj "ux oub) t/ujin/oa^ t>Jiij¡n'j ua \.eioisij p ouij ¡p oaiiaud oi^MbiiSii![ g,, :iiau-j
V1HV^ 3P i!p"isa un jaa| opipod aq -ofB(|BJi a|sa o pe u ¡tu Jal jaqaq ap satídso^ (^^)
• ^1 jbq 'bz ja|nq) iiiuapoiu a ^tjjjuit víh^oj ua orauaja j a jqos oí p ti isa ta a ^^E "Ü^d 'olUlld
•bj i aiuarapijadVa A -tuissB,!) ,,J> Bpaiíd a ajp/ot/od wisaoj,, -a^ou^ :asuBaA (^¿)
u^ Bjsaotl B[ ^p oot^nin oíí^nf [ap soabji b oai[([nd 011 B aaAOumoa
Á ^EjuBaua ua aisisuoa anb 'oa^Bai [ap [d eja ou ojafqo ns SBiuapy
-l[gl uBiía.ulxa se[ anb seuos.iad sb[ ap [a oa \ scpBsajtlxa ^Bapi sb[
ap anboi|.) [a sa souO[Bip so|[anbB uo ^saja^uí anb o[ íoaijBiUBjp ou X
oaijaa[Bip sa jo[ba ns ^sojio soaocl X oiWD^yfa 011113 3P ls^.iiuoa [ap
uoijitaaxa uoa) o]uaiu[BJaua^ oja^ 'sEpejíojEip sauoisnasip uos sbubi[b^i
íttuozuai,, sb[ 'sa|BzuaAOJ(I itsajsBJiuoai5 so[ ^easaauBJ^ ^spjoasip^ so[
vl-aja *(touiA [a X Bn^B [^?í 'útB1JBl\[ ^ ^119]^^!!^ B[oudsa Bisaod BnííijuB
r¡ ap ,(sBjndsip^í sb[ ¡[Bjtiaptaao Bdojn^[ B[ Bpoj ua saamunoj saua^jao
üO[ ap BJiijBaaj¡[ b[ ap SBatjsi.iojaBJB'j sbhi sbuijoj sb[ ap aun sa oo[fup
ja 'ojaaja u^ '(08) UP!")!U!J;>P B1S9 JBHiaitiBpuiij Bjsd aiuaiaijns ^pas
ou B[os is jod X sauoiaBjsajiuBiu sns ap buii o^os sa Epu^^ojEip buijoj b[
íoaasuujxa ou X oaasuijjuí sa .iajaBJEa ajea 'ajuaunB^njEp^ ixiiHiD^Vg
ap eojuana soqaniu ap o manoiowy 03333 V sol-iUOS SOI 9P oaijBiu
-BJp ajuaiu[BjuaiuBpunj jajaBjBa ¡a EjatA as anb pijitiuacl ou —^opBjdaaB
aiuauqB.iauaJÍ Xoij^— OI33V330Q ap sojuana so[ ap oauj[ ajuoiu|Biouasa
jo[ba [a joaouoaa.i oipiduit anb 'sojaua^ ^od SBiJBjaj[[ BBjqo sb[ ap
.toijajxa uoiaBaijisB[a Biiisun Esa ajuauiaiqBtjoa^ 'Bujapoui Bsano.mq ujp
-omoa B[ ap sotjojBJBdadd asjB.taptsuoa ueipod anb sojuama[a so[ optq
ap jrfap X ¡[onBdsa ojjnaj [a ua ajuauiBAisn[axa isbj piAtAajqos anb)
Bsoioi[a.i oísaod B[ b asjnjmiq ap giiiiji|g uozbj Biqeq ou 'oajoaj [ap
sa[BAaipaui saaiBJ sbj b jBjuoiuaj ja.ianb ap 'soponi sopoj ap 'oaa^ '(6¿)
33OH3 ap uoiaBjn^aJ b[ ap sandsap 'sajo[>auajsos Xoq Bjiuaj ajuarasj
-uajoiA O[ii!.)ojos uauuajo [ap BaiuBaara suoaj Bjsa anb ooaa o^ *souBra
-o.uoaaj^ sojapora so[ b oiuojaa [a uoo 'omstuBumq [a .iod op 1tlun1.uajur
opis BTjqsq ojjoa.TBsap oXna 'aauBrao-i o.ijcaj ap uanuaíá oaiun [o hi|bj[ ua
uaXnjijsuoa ilsauoiaBjuasajdax BBpB.i2Bs^ sb[ 'apjsj ssra 'X (3fl;odO3VJ^
^ual^ji^Y B[ ap ojur|3?5 [a omoa) 4tSEaijKraBJp SBpiiB[Jt sb^ anb pijidaj as
X ofip ag "safBuos.iad so[ sopsjuasajdaj uwjsa ^o^ojBip [ap o upiaaB b[
ap saAB.ij b 'anb uoa joSia asa Bp E[ eisaod Ejsa u^ ajuBuiuiop bjou B[
oja^ '(ttn$oj itzits miidstt sun sa joras 'ofsqe sbui sosj^a ojjBna 'ojaa^a
u^) ojauos [B jop;j|dsui oAijora ap oojsqraa uxs oajis anb 'jBjndod
iiBJja.i [a aaa|([sjsa anb B[ ap BpBfa[B Xnuí 'Buidsa B[ X jojj b[ ajjua
BAanu ajuauiBja[draoo uoiasjaj buii saja anb uaJÍBini '^ijoinn aj voasijn
aiuoa a^viid ai¡a miids v^pwbf! opiutjap sa jouib [a anb ua X 'opBjia sX
'[anb^ ouioa 'soa¡jj[ sojuauíora aXn[axa ou oaijBiusjp ajuatu[BjuaraBpunj
�acción. A esta exigencia teatral en el siglo XIII respondían más bien
los "troveri", que componían y los "cantastoríe" que recitaban las
canciones de gesta y las novelas del ciclo bretón. La literatura narra
tiva es a la vez lírica y dramática, o, mejor dicho, lírico y dramático
son, en cada uno de sus momentos, para ella, dos posibles adjetivos.
Cecco Ancioliehi está, sin duda, más cerca del aspecto dramático de
la literatura narrativa de su tiempo, que de la lírica stilnovista.
Él mismo lo siente, ya qne, cuando enumera sus motivos poéticos,
enumera personajes:
"Babb* e Becchina, VAmor e mia madre
m'hanno sí come torcT a siepe stretto
(82)
y en otro soneto:
"Tant'abbo di Becchina novellato
e di mia madre e di habbo e d'Amore,
ch^una parte del mondo n'ho stancato". (83)
Entre los ejemplos ya citados hay muchos que se podrían llevar
a escena o introducir directamente en una comedia que tuviera como
tema la vida de CeCCO 184). Uno de los diálogos más vivaces sin em
bargo no ha sido citado aún en este trabajo. Se refiere a la ruptura
con Becchina.
-—Becchin* amore! —Che vuo*, falso tradito?
—Che mi perdoni, —Tu non ne se*degno.
-—Merze, per Deo! —Tu vien*molto gecchito,
—E verró sempre. —Che sarummi pegno?
—La buona jé. —Tu ñe se'mal fornito.
—No'nve^di te. —Non calmar, ch'ine vegno.
—ín che fullai? —Tu sa*ch*iTabbo udito.
—Dimmel'amor. —Va*, che ti veng'un segno!
genes está ya puesto en plena luz. Diré M. Cohti: "...Una tendencia al coloquio, a la
elocuencia retórica, .. .es propia de su época Cía época de Gino ) en todas lus man if esta.
i-iones literarias; por algo Brlnetto Latí ^i afirmiba que también las canciones de amor
tienen el carácter de "controversias", porque, si en ellas no bay discusión entre el amante
y la mujer, existe sin embargo el fin de convencer, "dttnqtte é utitt tetteione tacita intra
tora" (por lo tanto hay controversia tácita entre ellos)". (Estudio citado, pág. 207). Ahora
bien, el fin de convencer no nos lleva hacia el verdadero teatro, sino a emplear todos los
recursos de la retórica, de la que la teatralidad no es más que uno de los aspectos más
artificiales, exteriores y circunstanciales.
(82)Son. XCVII de C. A. en "Sorielli burleschi...", pág. 111. (Papá y Becchina, el
(83)Son. CXVI de C. A. en "Sonétli burleschi...", pág. 121. (Tanto he contado
acerca de Berchina y de mi madre y de papá y de Amor, que con eso he cansado a ana
parte del mundo.)
(84)La tentativa fue realizada, en la primera postguerra, por Ni\o Bcbrini, con an
drama "H beflardo".
— 48 —
�— 6^ —
(•ububut bj Biseq araj^panb opBisníf uaiqnq ^m íJBqanasa b asadura X aAtqap
ara o^ ísajq sb[ ap sandsap 'edriaz U!W !A I '^"Id aP "U^n^ *I ap aiuajap s o ja na ja na
ofBqB Baoq opipuax) -LZt "s?d '..*" JV^BajjHq tj}auog,, ua -y "D ^p X1XX3 """S Í9B>
(•soiuaraBj em rara oiunf ajBpjBn3 oj
]^— -upzEJOo ira japod m oa sanaij,— ¿opusBA ja jod opera^a 'osbjb 'oSuai aj,)*^ ¡b!P
-nd BjBfO!^ ¿sha ai ou? 'uaiq ^— -aaopjad ai so¡q— ¡BBgBana ara 'ira ap ajqo^t— -?jjj
-ora ara oí ^— HBJBUasua ara nx~ -waiq BBjqBq oj^— -Bjoq fj o^a Of^— ¿Bianni o anb
sajam^)?— ¡oíbj un tilJed ai anbi 'alaA— 'JOrau 'ojaui^fj—- 'opBiuoa usq oj ara anb saqss
PX— ¿natnoa bijf^ anf)? -(o3uodoJd anb opimas ja jH^oqojio.i apand jouBdsa orasipora ja
anb osaaj^ -^g -3nd 'X3X^ 'aaNi^ig "^ Jo^ optuuarao.i '.^janioauDa //„ :iaanoiONy o^^^^
: asea a "BpBstJOj sera oq.uiíu a.iajnd ara anb *üihjoj hjio ua uoisa^dxa bj ap aj-iBd BpnnSa^ bj
apuaima as jBjaua^ ua ^Bpiin-isip sa uoiaBia^djaitit ^T 'SFJi^uara sn] ap \ apuai^ua as) BijanA
ap Xoisa oX anbjod 'auunrajBa ap sa]Bj] o^j-— -js '11 bi.ibjj— '^U3 ap o)|AOJd Xnuí BBisa
oW— -aj Buaraj B^— ¿o^^uai bijubifS anf)?— -sjpuaA aidráais ni A— -sauaiA appranq Xn^^—
¡boiq ^od -pBpaiji— -saaajara oj a^ oj^— -sauopaad ara an^>— ¿^optBJi osjbj 'sajamb
6'^'í—) •(,$ Sed '„• • -iqwaiJnq piatiog,, ua -y -3 Bp ni "n0S (S8)
•axwvQ ap O^uefj p ua uofinSB onanbad 'm
ap HououiBpídsap 'eunip ep^ \ ap otiuijuoa emeap p a^noaj joiuasa
pp oaiuojí a opcuoisedu eadoiui [a X esoisue pnjiiaB B[ esuopuoa bou
anb *mwií3iu vj 11 aui/ui o^vis mjas aj; os^aA ajsa ap ujnjaa^ is\ uoa
j^ -jopB^Dadsa oiuoa X jo^3b ouioo 'jojnB omoa 'a[dii^iu JaaB^d un
ap BiiujBip zaA Bisa íajjaptp as X jafruu b^ uoa oiJBpips oiuauiBua|d
ajnats as *p bjeíI nos ou sajuauít^ sejtpjBd se^ anb Bjoip 'ouiij^ti
ajsa oaa^ '03^3^ bjíuoo opnuaui b ubi opBajdma Bjqei[ ^utipaa^
anb afeniíua^ omsira p sa^dma bui^ anb ua 'O^opip p an^ig
(98) \^urnnui "o\ w 3^i^ui o^vfs upas a
f9jvjjojsJ> (upuiiuoa í)jt3)s iui (i ps
iajv-js oddaz wi/^ iuooj^ *3Jj a/ odip
'vui^i tp oias/i^ aicí (jjaj ui vo^oofi^
¡Bipnasa X 'auaijap as {0333^ ^P o^íraana) Edda^^
U!W '^^jniaou Buaasa buii E|Epj anb opB|3iB o]auos un ua 't(o[naBiaad
-sa pM jod 03333 3p JiouiB p sa oieaijiuBui aiuauíBiiniBd^^ bb|^
•pBpiAisaJ^e ns 'p^pipns
-uas ns ^opBjuasap ns auaiinBín Buiqaaag anb uoa aiUBisuoa X Bpnd
-naoajdsap Bzjanj b^ ^od BpBjuBaua X ^punjoad uopBJiuipB Bun (Bjqo
ns ap oaxjq oiaadse un jas Bupod ajsa X) B^aod p ua aiuais ag
ÍS8) 'p^^jon^jo^ ojjaf ^— 'ajona jJUdP nX—
¿xuund 17 uad i^pu^aj;— ¡oi^ssajod jq—
¿ia au 3} uou 'aip 3—• -ivopuad ¡a) oiq—
¡tuitoiiitt tu ni a^a 'aiUQ— -ojjoiui p^-—'tujau^^asuivi nj^—• 'auaqjp uou nj^-—'luuojfttu Jitd íiu izuy— ¿monuij^^ jndpn^—
�
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1947-1989
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
Contributor
An entity responsible for making contributions to the resource
Lic. Pablo Darriulat
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
El antistilnovismo de Cecco Angiolieri
Description
An account of the resource
El terreno común de la primitiva literatura romance en Italia
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
FABBRI DE CRESSATTI, Luce
Source
A related resource from which the described resource is derived
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias /Universidad de la República. Montevideo : FHC, UR , 1954, Nº 12 : p. 13-49
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1954
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica