1
10
1
-
http://humanidades-digitales.fhuce.edu.uy/files/original/723e17af9d91e80b9616d0b8ff0671ca.PDF
6a16b5aa0aba79e5304a5f1bde40ffc9
PDF Text
Text
- ¿os X oja^[ -g pp oipeui osjna pp sapuajB so[ ap soipnisa so[ b
8OpBl[nS9J SO[ J90OUO3 B UBJBp 98 NBAtS99n8 BUUOJ U9 'UOT9B9
-ijqnd Bisa ap sandsaQ 'SBpuai^ X sapBpiuBiunjj ap psqnaBj B[ jod
sopBXodB opis souiaq sauoisjnaxa SBunSp na íBzapjua^ pi souiaaap
-bj8b uainb b 'uan^uasog #g jod 8BpB8iA9J uojanj JBiupd pp SBautui
-bjS SBunS^y 'ipjBuoa^ #rj X Bsog b9iubj^[ *g 'XappB^ -y uoaBÍBqBjj
'osBd ap ojos inbB souiBdnao sou anb b^ ap 'BOi89[oanbaB aoqB^ b^ u^
•Biuop^) ap 'ojjnqag -g aod SBpBuioi sb[ X jbjt[t^\[ oaijBj^oa^) opiA
-jag [ap sBajaB sbijbjboioj sbj eoÍBqBjj spjjsanu ua sa^un uoaanj so^[
•Btujog ap osBg pp Baaaa sop^aiqn sojuauíBduiBa apsap opBZUB3[B
an^ JBiupd p o^an^ 'XappBj^ *y jod pBpiuniJodo Bsa ua opi^iaip 'saj
-BjniBj^ soipnjs^ ap "^ [ap sajuBj^ajuí ap odru^ un uoa ^aiq B[ jbui
-[Bd [B uoxsjnaxa Bjauíiad B^ 'sojjo X ojjnqag *g 'qjnSuB^ ap ouiu
•og '^ 'ojtauBj^[ ap BqipBj ^y 'oij^p^g zan^jjpog '^ 'sui^MBjj *g ap
uiaBJoqBpa B[ [iin opis Bq uaiquiBi íosjnauoa opBsajaiuisap ns ^bj
-saad b ojsandsip ajduiais 'XappBj^ *y oSopanbjB p jod aiuauípdp
•nud aoqe[ Bjjsanu ua eopBpnXB opis eouiajj "Biuixojd uopBaqqnd
Bun BJBd uBJBpanb anb 'BaiSppaS X BaiS9[ojaouioa8 sauoiaisodxa sb[
ouiiuiui un b opBjxiuq souiaq uaiquiB^ 'ajuajsisjad p^pauínq ap sapu
-ajB ua sopB[[OJíJBsap 'uBapjoq o[ anb sajnqiaa so[ ap X oqaip aiuaui
-Bidojd JBiu[Bd pp bjojj B[ a[[B^ap oj^aia uoa opBipnjsa souiaq o[ps
anbunB 'sajuBpuqoa soduiBa so[ b 'eouiixpjd 'oj^a^[ oij pp aiuoiu
pp souibjj so[ b ouis *aBiu[Bd [b a^uaipuodsajjoa b[ ops ou
*ofBqBaj [ap [buij [b souicjuasajd anb bisi[ b[ 4bjo[j B[ b
•a[[BA [ap sauoiaaas SBiuap sb[ b oAijBpj o^uaxuiBjBjj [a upisBao bjjo
Bj^d opuBÍap 'sBiauaaBXpB sns X opsjia sa^uB JBiu[Bd p aod BpBdnao
B9JB [B upiaxsodxa BJjsanu souiajEjiuiq pBpiunjaodo Bjsa ug 'ojjang
[ap osBd [ap buoz b[ opuaXnpui 'Btujog ap X aBui[Bg [ap sos^d so[
ajiua Bpipuajduioa ppng a[[BA [ap upiajod B[ BajBqB anb *Bi[duiB
sbui buoz Bun b o8an[ opuaipuajxa uojanj as 'oj8aj^ otg ap o^uauíBi
-jBdap [a ua 'oaSa^j ojj [ap apnq un ua opBaxqn 'Bnuog ap jBtu[Bg
[B uojB^iun[ as sauotoBSiisaAui sBajsanu aiuauíBAijtuiijd anbuny
uotoonpouj/u¡
omoxiHHax aa Ma vaiMVXoa vinónaa
onno¿ ep jouup^ ^
3DVOÍ
�tación de la zona del paso del Puerto. El presente trabajo en forma
abreviada fue presentado a la Reunión de la Sociedad Argentina de
Botánica realizada en Córdoba en 1958.
. I - Generalidades
has palmas o palmeras, vegetales de porte característico y a me
nudo elegante, forman dentro del orden de las Principes (orden de
Monocotiledóneas) una familia que comprende alrededor de 200 gé
neros (210 según Hutchinson) que abarcan en conjuntó mas de 2.000
especies (según Lawrence, bastante más), distribuidas por las regio
nes tropicales y subtropicales, habitando comarcas tanto húmedas (faja
ecuatorial de África, América del Sur, Malasia y Oceanía) como áridas
(oasis del desierto de Sahara, Asia Occidental, ciertos puntos de Cali
fornia, Sertao Nordestino del Brasil, etc.) Unas viven en llanuras
aluviales (Amazonas, Chaco), otras trepan hasta cierta altura en los
flancos de las cordilleras (Andes), y a veces se mezclan con elementos
florísticos característicos de niveles algo elevados (por ejemplo en el
Planalto, de Río Grande del Sur).
Las palmeras parecen siempre una evocación de los trópicos, y a
veces, de los oasis de los desiertos tropicales, como ocurre con la
palma datilera. Casi no se concibe un cuadro o una pintura de los
trópicos o de los oasis saharianos, si en ellos no se representa alguna
palmera; un paisaje de la zona tórrida desprovisto de estos vegetales,
parece carecer del elemento botánico esencial, y si alguna especie de
palmácea rebasa los trópicos, y llega a soportar allí las condiciones
climáticas, el hecho no deja de llamar la atención, planteándose in
mediatamente el problema de la interpretación de semejante anoma
lía. Algo de esto ocurre con las palmeras de nuestro país.
Dentro de la clasificación de De Candolle, basada en las exigen
cias térmicas que muestran las diversas especies de plantas, las pal
meras en su gran mayoría se comportan como megatérmicas (en opo
sición flagrante con las coniferas, características de climas más fríos).
Exigen por lo tanto para su desarrollo optimal, temperaturas medias
anuales superiores a los veinte grados centígrados. En relación a las
exigencias de humedad, fluctúan entre las eminentemente higrófilas y
las adaptadas a ambientes de marcada xerofitia. Aún en nuestro pro
pio territorio, existe esta oposición entre la palma butiá, que habita
suelos bajos y anegadizos, y la caranday (Trithrinax campestris) aso
ciada al algarrobal mesoxerófito, o entre la chirivá que prefiere las
riberas fluviales y la yatay que prospera en los arenales desarrollados
sobre lomas y cuchillas (por ejemplo, en la cuchilla de los Médanos,
de Paysandú).
Pero las palmeras no son simples elementos decorativos de los
panoramas tropicales o de los oasis perdidos en el corazón de los
desiertos. Son además verdaderas bases de la alimentación y aún de
la industria de ciertas comarcas. Los frutos de muchas palmas son
comestibles, utilizándose a veces con el mismo objeto los brotes jó- 208 -
�- 60S Bijng) XbjbX b[ nos XBnSnag [B X Buijuaay BiuiBjodosa]^^[ B[ b saunra
-oo saiaadsa sEg *jng [ap apuBj^ oig ap aBunB[ [bjoji[ [a ua X oijoj
-xaaaj ojjsanu ap ajsg [b uniuoa 4Eijnq BpBuiBq bj opuBj[Bj 4sjBd ojj
-sanu ua uaiquiBj SBpBjuasaidaa UB[[Eq as saaj sa^na sb[ 3p 4SEjaui[Bd
ap saiaadsa ajáis uajsrxa BuijuaSay BiuiBjodosaj\[ B[ ua jjBgang un
•ag *SBaoBiu[Bd sb[ ap uoianqiajsip B[ ap [Buoipiaaui ajiuii[ [a sauoiSaa
SBjsa SBpoj jod opuBSBd 'siBd ojjsanu ua X 'ButjuaSay BiuiBjodosaj^[
B^ ua 'omjuaSay ai^o^j [a ua 'ouapqa oxjojijjai ua opBOJBui a^uB^SBq sa
ojuaiiuBfa^B a^sa 'jng ^ap Bauauíy b^ ug '(sojauaS aAanu ua sBptjJBdaj
'sataadsa ajuiaA ap Bajaa ubjuana as sopiu^ sopBjsg so^ ua) Bpiao^g X
oaifaj\[ ap ogo^ ^ap uoiSaj B[ 'BiujojqB^ ua [Baido^j buoz b[ ap SEp^C
-a[B ajuauia[qisuas uajsixa SBjauqBd sb[ 'ajio^^ [ap Bouauíy B[ ug
•OUISIBDJB OpBOJtBUI ap BT[IUIBJ BUn UaX
-njtjsuoa SBcaBiu[Bd sb[ oaiSo[oaS bjsta ap ojund [a apsaQ "(oaijTaBg
ouBaaQ [ap 4Biuopa[Bg BAanjy^ ap [a 'ojjo X 'oaipuj ou^aaQ [ap 'sa[[
-aqoXag sb[si sb[ ap [a sa ajua[aaxa o[duiafa un) SBjaui[Bd SBidojd sns
uaasod anb [Bjuauíjuoa orjojuaaj ap sb8jb SBuanbad X sb[st opuaiqBq
'pBpiiB[nsui ns jod uBzijajaBJBa as saiaadsa X sojaua^) #Bauauiy auaxj
anb so[ anb soaauaS ap pBjiui B[ ap souaxu aasod Baijjy [a íbtsb[bj^[
B[ X 'Baijjasapqns X boiuozuoui Bisy [a uoa opijuas asa ua opuBzqBAij
'sBaijauíy SBquiB ap [Baidojjqns X [Baidojj uotaaod B[ b saiaadsa ap
otuoa sojaua ap ojauínu [B uoiaB[aj ua ojubj apuodsajjoa u^tajod
•ojd Buanq Bun opunuí [a BJBd SBpiaouoa SBjaui[Bd ap [bjoj [8Q
•sajjBd SBpoj
isbd ua SBjuB[d SBjsa b auaij as anb ojadsaa [a oijojou sa X 4SBaoBui
-[^d sb[ ap opunuí [ap sopjBjjxa nos 'sBuxaipaiu ap Bjs^q X *uoiaaruj
-suoa ap sa[BijajBiu so[ ap 'Baijsauíop BiJjsnput B[ ap 'ucnoBjuatnqB B[
ap aj^Bd i[[B anb sa ojjaia og *soua[isBjq sauojjas so[ ua SBptpaad sap
-Bpi[B0O[ uoa unB X sojjaisap sojiaio ap sisbo so[ uoa Bun[B Bpnp uis
o^o[bub o[B ío[jbuiSbuii [tajjtp sa 'sa[ijn 8BJtaui[Bd sns ap
sb[ as is UBjaiJjns Bisaui[og B[ ap SB[St SBun[B ap o Bisauopuj
B[ ap 'Buiqaopuj B[ ap 'Bipuj B[ ap sauoiaB[qod SBSuap sb[ apuop bjsbjj
•SBiajsoa sbuoz ap upiaBÍij X sauípa^f 'sanbjBd 'sBpiuaAB ap uoxaBjuaiu
•bujo B[ BJBd osn[aut 'sa[ijn saiaadsa SBjjaia jBAij[na ap pBpisaaau b[
ojeandxut Bq sa[Biajauioa sojanpojd ouioa uoiaBzxao[BA Bjsg '(Bju^aaQ
B[ ap sb[si sb[ ap X 'opuniu [a opoj is^a ap sa[Baidojj sBjsoa sb[ ap
o^ajoaoa [a X 'Baixjy ap bijbj b[ X.sib[3 [a 'psBjg [ap nss^qBq [a X Bqnq
-BUJBa B[ jnbB jBjia b sououiajiiui[) [Biajaxuoa jo[ba ubjS un osn[aui
jijinbps b sb[[3 ap SBun[B opuBa[[ 'sBaaBuq^d ap saxaadsa SBsaaAip
ap iijiBd b sosBa soqaniu ua aaBq as '"aja 'sajxaaB 4sajoai[ 'sojsaa ap
uoiaBai^qBj b[ 4sofauBjjas so[ ap sBzoqa sb[ ap op^qaaj [g 'oaijsBiuou
-odoj jo[ba opiJinbpB UBq sa^qiuou sns anb jod X 'sBaiBiuoa SBqaniu
ua sa.iB[ndod ubj oqaaq ubi[ as sojjo X BpuBJBa 'nss^qBq 'BqnqBUJBa
4ijijnq ouioa saaqiuou anb aod ajuauíEjBp saauojua bj3a as ísBaauqBd
ap sodij sopBuiuiaajap uoa souBaiaauíBpns soipui ap snq^aj SBjaaia B
EÍoi[ anb U9iaB[aa Bqaaajsa B[ JBAaasqo anb sbui X^q ou 'saiaadsa SBunS
-[B UBjsaad anb sapBpqxjn sb[ a[[Bjap [a BjsBq jBiaaadB bjb^ *aaqod
ajua B[ ap oaisBq ojuaiui[B [a [isBjg [ap ajsapao^^ [a ua Buoiaaodoad
oaajoaoa [g '([bjoSbs [ap osBa [a ua ouirqn ojsa) B[npaui B[ X 'sauaA
�yatay), la caranday (Trithrinax campestris) y la pindó o chirivá (Arecastrum Romanzoffianum); no es común, apareciendo sólo en nuestro
país la butiá (Butia capitata), formando vastas y a menudo apretadas
consociaciones.
Los palmares de la Mesopotamia Argentina, han sido estudiados
en forma bastante completa por Báez, y luego por Martínez Crovetto
y Piccinini, dedicándose estos últimos a los palmares de yatay. Según
Báez y Burkart, los palmares de la provincia- de Entre Ríos (com
prendida dentro de la región llamada Mesopotamia Argentina) se dis
tribuyen en la forma siguiente:
a)Palmas relativamente aisladas de las especies pindó (Arecastrum Romanzoffianum) y mbocayá (Acrocomia totay) en los mon
tes hidrófilos ribereños, especialmente del río Uruguay, siendo la
segunda de las especies nombradas escasa y característica de la pro
vincia de Corrientes, situada más al norte.
b)Palmas asociadas al algarrobal subxerófilo (monte espinoso)
perteneciendo a la especie llamada caranday (Trithrinax campestris).
c)Palmares puros, aislados generalmente del monte ribereño,
aunque a veces sin alejarse mucho de las corrientes fluviales, forma
dos por consociaciones de una de las siguientes especies: yatay (Butia
yatay), caranda (Copernicia alba) y caranday (Trithrinax campestris). Los palmares más extensos y más conocidos son los constituidos
por la palma yatay. Parecería que la especie llamada caranday fuera
subxerófila, la caranda (Copernicia) halófila, y la yatay, aún vi
viendo en ambientes diversos, psamófila, hecho que por otra parte
se advierte bien para la primera y la última especie, en el Uruguay.
Martínez Crovetto y Piccinini han publicado interesantes refe
rencias acerca de las características ecológicas y la distribución de los
palmares de yatay en la Argentina; se trata de un trabajo de la mayor
importancia que ha facilitado nuestra propia labor, y del cual extrae
mos para una mejor orientación los siguientes datos y resultados:
1. — La palma yatay (Butia yatay) forma palmares en las pro
vincias de Entre Ríos, Santa Fé y Corrientes. Los núcleos más meri
dionales se encuentran en la primera de las provincias nombradas,
casi a 329 de latitud Sur. Pero los núcleos principales se hallan al
norte de la provincia de Entre Ríos, y en la de Corrientes, donde
forman fajas muy alargadas; los palmares próximos a Concordia, en
otro tiempo relativamente vastos han sido reducidos en forma notoria
por la acción humana, particularmente por los incendios y la acción
indirecta debida al pastoreo de ganado. Estos palmares en general
muestran una tendencia higropsamófila, y constituyen consociaciones
de yatay, pero cuando un curso fluvial los atraviesa la referida pal
mera se asocia a los componentes del monte ribereño, tales como el
ceibo, el laurel, el molle, el ñangapiré, el higuerón y otras especies.
En el noroeste de Entre Ríos y en el centro y sur de Corrientes la
palma yatay crece mezclada con los elementos que componen el al
garrobal, tales como algarrobo negro, el ñandubay, el santafé o espinillo, el chañar, el tala y la palma caranday (Trithrinax campestris).
- 210 -
�- US -ap p ua 'pquiajBnaBj^ ou pp osana pp ojb[ o[ b
aja nao oisa) sojjaurcqi^ soqamu ap oiaBdsa jod uoiauajB B[ opuBiu
-bj[ 'sBajoqjB saiaadsa SBqanuí ap Biuiaua jod opnuaui b apsajqos X
ap 'soAjan^ so[ ap Biru^) b[ ua 'ojduiafa jod) souBjjas
so[ ap Bajaa 3aia o 'ogjojpiq aiuoiu p BiaosB as SE[p ap
'Bsouidsa X opBAap Xnuí ou ajjod ap ' (sujsaduiBa xbuij
XBpuBjBa B[ sa : (saaoinB sojjo ap Bj^opuirajaj bj un^as '^uxd
-sa o) ^BqojJB^[B ^ BiaosB as sodnaS souanbad ua SBUiiqn SB^sa ap Bun
í (sa^Baidojjqns X sa^aidoaj $bu3[b^ SBpBuiBq sb[ b o^^ UBpaanaaj anb
souaaaqu so[^iaanbsoq) sbCubjj sajuoui so[ b Biauajajaad uoa sBpBiaosB
uBjuasaad as soq 'SBqanuí uos anb 'sBpBAiqna sb^ ajuauqBjnjBu
ms 'oXBn^iun ouojiaaai ua SBjauq^d ap saiaadsa ojjBna uajsxx^
jap SBZip^^auB sbjuub^ sb[ ap Bi^nq ap sajBuq^d so¡ uoa aajnao ouioa
SBsua^xa ajuamBAijE^a s^aan a-jqos saaaA b 'aÍBSiBd ye JB[nai^Bd bjou
Bun sapBpi[Bao[ SBpBuiuuajap ua uBp 'oijo^ijja^ ns ap aij^d joXbui ^\
ap soaTisijajoBiBO uos ou sa[BjaaA sa^Bj uaiq is 'oSaBquia uig *sBJaui
-|Bd ap siBd un Bjanj ou XBn^njq p (-ing ócjg X óQg soppjBd so^ ajj
-ua ajuaxuBpBuiixojdB Bpipuaaduioa) pniijB[ ns jod anb BjjaaajB^
oXvnSnun ouojtuuai jop Sdjviu^nd so'j - ^ .
•SBjnd sauoiOBiaosuoa jbiujoj b Biauapuaj ns ua uinuBijjozuBui
-o^j uinjjsBaaay uoa B^SBajuoa XbibX ^ijng 'ssjauBui SBpo^ aQ qBqojj
-b^[B pp sajuaXmijsuoa sojuauiap so[ uoa XbjbX b^ ap uoiaBiaosB B[ b
Biauapua^ Bun Baaiqnq soig aajug ap 'j^^¿ p X sajuapjo^ ua anb bij
• aaajsd SBuiapy "SBAijiuiud SBaiisuaiaBJBa sns ajjBd ua BiABpoj UBAjas
-uoo sajuaujo^ ap so[ 'osaaoa^aa oauBaj ua UBjsa soig aaju^ ap BiauíA
-oad B^ ap XbjbX ap sa-iBuqBd so[ SBJjuaiiu anb ap oqaaq p as^apuaad
-sap aaaj^d xuiaai^ X o^^AOj^ zaujviBj;^ ap soipnjsa so[ ^q — *^
•saps ap osaaxa jbjbj
•suoa opnd as sosBa so^aap u^ qBiaijaadns X os^asa sniunq uoa 'ozifoj
jopa ap saaaA b 'soso^tajB-osouajB o sosouajB 'sopxaB oíáp opnuaui b
'soj^ans a^uauiBAijB[aj sopns ajqos uB[pjJBsap as sajBuipd so[ sopo^
isua anb uojcqojd sauoiaBAjasqo SBq '('aia 'XBqnpuBu 'oqojJB^p)
pqojJB^p [ap sa^uauoduioa soui^^p sBuiapB X 'saptAnjj sosana so[
b ojunf Xb;bX b[ uoa opuBuiaj[B uaaajBd^ anb (o[duiafa Jod 'oqiaa
[a) sojaisa so[ ap o a^uoui ap sa[oqjB soun^[B Bajía Bjsa ua asopuaXnp
-ui 'sopBipn^sa sajBuqBd so[ b SBpBiaosB opuaxaaja sapja^aA saiaadsa
LLZ s^p^jiioa uojan^ 'soAanuaj so[ ap o[pjjBsap p ajqísodun o [lajjip
asopuaiaBq 'sajBuqBd so[ ap (uoiaBuuojsuBJj o) uoiaanpaj BAanu Bun
opBuiuuaiep Bq soig ajju^ ap BiauíAOjd B[ ua ajuauqBdiauíjd 4Bjnj
-[naia^B B[ ap uoisua^xa B[ 'soiuapoui ajuauiBAi^B[aj soduiaij u^ *sap
-Bpa SBsaaATp ap s3JB[dmafa ubuj3^[b 'jBxu[Bd ouisiui p ua 'sajuaujo^
ua sand 'soig aaju^ bjbíI aiuauuB[naxjjBd Bpi[BA Bjjia 'soub Q0 ^
00S ^-ílua B[iaso (opoui ossoaá b Bp^papa) pBpa b[ X 'soa^aui ifQ X
<j-0 ajjua ojjauíBip p ^sojjsui 81 X ¿ aajua B^aso sajBtupd sojsa ua
XbjbX b[ bzub3[b anb Bjnjp B[ 'sopB^ia sa)UB saaojnB sop so[ un^ag
�partamento de Rivera, y en menor escala en el de Tacuarembó): es
la chirivá (Arecastrum Romanzoffianum), llamada también pindó,
de porte bastante elegante y estípite lisa. Mientras que la palma ca
randay prefiere suelos arcilloso salinos (o alcalinos) y medra en mon
tes ralos donde abundan el algarrobo (Prosopis nigra), el ñandu
bay (Prosopis algarobilla var. ñandubay), el quebracho blanco (Aspidosperma quebracho-blanco), el chañar (Geoffroaea decorticans),
el espinillo (Acacia caven), formando un estrato más bajo los arbus
tos espinosos Grabowskia duplicata, Berberis ruscifolia, Castela Tweediei y otros, la palma chirivá se mezcla con los componentes de mon
tes fluviales (ríos Negro, Tacuarembó, Tacuarí, Yaguarón, etc.) mon
tes serranos y de quebrada (por ejemplo, en la Quebrada de los Cuer
vos, de Treinta y Tres) o aparece en grupos pequeños entre pedre
gales, donde la presencia de la humedad es relativamente constante
(tal es el caso de ciertas localidades de Treinta y Tres, Lavalleja,
Maldonado, Rocha y otros departamentos). Aprovechando los cursos
fluviales la chirivá ha podido propagarse a grandes distancias; así por
ejemplo, existe en los cursos superiores de los ríos Tacuarembó y
Negro, y cerca de la desembocadura de este último, como también en
el curso medio de ambos. En cambio la caranday tiene un área de
dispersión muy restringida dentro del territorio uruguayo, existiendo
sólo al oeste de los departamentos de Paysandú y de Río Negro y un
grupo aislado en Soriano.
Por su parte, mientras Arecastrum Romanzoffianum reaparece
en el estado brasileño de Río Grande del Sur donde es relativamente
común, Trithrinax campestris parece faltar en el territorio de dicho
estado.
Las otras dos especies de palmeras que ocurren en el Uruguay
forman en general palmares de cierta extensión, y son la palma butiá
(Butia capitata) de las llanuras (ya veces lugares húmedos de las
serranías) del Este, y la palma yatay (Butia yatay) que forma pal
mares en zonas arenosas de los departamentos del litoral (Paysandú
y Río Negro, principalmente). Rocha es el departamento donde los
palmares de butiá (llamada vulgarmente la "palmera de Rocha")
adquieren mayor extensión, sobre todo en la mitad oriental del mis
mo. Pero hay también palmares de butiá en Treinta y Tres, y palmas
en pequeños grupos o asociadas al monte hidrófilo en Maldonado,
Lavalleja y Cerro Largo, existiendo tales grupos también, sin poderse
catalogar de verdaderos palmares, en Rocha y Treinta y Tres, parti
cularmente en zonas húmedas serranas, donde suele aparecer tam
bién Arecastrum Romanzoffianum. Dentro de los palmares de butiá
abunda el higuerón (Ficus sp.) enemigo mortal de estas plantas. La
edad de las palmas parece ser en término medio de más de ciento
cincuenta años, y los renuevos son casi excepcionales, atribuyéndose
este hecho, en general, a los animales de pastoreo.
Los palmares de yatay podrían clasificarse en palmares de cu
chilla y palmares de valle (o de margen) fluvial. Así por ejemplo, los
palmares de Quebracho y de Guichón, son de cuchilla y forman consociaciones casi puras, siendo los árboles asociados al palmar excep- 212 -
�- ^IS •XbibX Bi^ng—g
•ojnjj pp (otpaui omuua}) ai-icd Bjaa
-J3^ B[ ojuBtaad p opuouqna 'soztfoj bjsbij sopBfuBj
-BUB OJU9[[IJBUIB SOpB[n0ldB-OpBAOB SO0O0 O
'SB1U910TU90 9pJ9A
•sosoutdsa souaui o sbui 'soptSu soiuaut^as uoo optaag (bb
•umuEijjozuBiuog
*91UB|JTJ:q 'OJT19SO 3pj9A 9Í*B[[OJ 'OSq 4OpB[[IUB OOUOJJ^ *SBp
-tu SBjqij uod o opnusap 'sopi^u sojuaui^as uis opiaag (b
•SBjsanduiooijBuid o SBpBuid sbCojj — jj
•sujsaduiBO
•SBD98 ap sandsap oduiaii o3jb[ opuaiisisjad 'jouadns
bjbo B[ ua SBjuaiaiuaa oá[B 'sa^uBzund 'sauuojijaqBg: sbCojj — j
*y jod bX BpBaqqnd bj[ uoa op
-janoB ^p BpB[ajjB 'aAB[a buit sovuBp uoiaBnuijuoa y 'siBd p ua aiuaui
-BauBiuodsa uaaaaa anb SBjauqBd ap satoadsa SBjuijsip sb^ ajuatUBaiuBj
-oq jBiauaaajip ^oBj aiuauíBAi^Bpj B^[nsaj 'uoiaBAjasqo Bjsa B^uana ua
opuaiusj^ *siBd pp ojund uitóuiu ua ajuauíBauBjuodsa opuapaia atoad
sa Bisa b ajuaiupuosaad ojsta souiaq o^[ qBjuappaB Búas Bpuajinao
Bisa SBjauBiu SBpoi aQ "sajj^ X Bjupj^ ap ojuaiuBu^dap p BJBd BpBq
•ojdutoa opts BuqBq Bpuaistxa bXito 'stsuaqtsBjq XBUuqjuj^ ap bubj
-bjj ag 'XBPUB.TBO BpBuotauaui bX b| outoa (oauíBqB ua) sauuojtpqB[j
sbCoij ap 'Bjauípd ap apadsa Biuinb Bun oXBn^tun otaoiuaoj ua
-stxa 'op^^quio^ #y jod sBpBoqqnd sBpuaiajsj uoa opjanaB a(j
•sontjuB a^uauiBAiiB[aj X sosuap
-SBq SBiupd ap sodru^ souti^^b auatjuoa ojad 'uptsuajxa ap opinutuisip
aaq^q aaaj^d uatquiBi oqaBjqan^) ap JBtupd ^^ 'oajoisBd b sopBuijsap
soduiBa ua osn^out 'soAanuaj ap ojauínu ajuBpunqB uoa SBiupd ap
sodtuS uajstxa XnatdBq^ oXojjb pp Bauano B[ ua 'otquiBD ua íopBapj
ajuBjsnq 'BOtfnj^ ap p opoj aaqos X '^naao^ ap so[ uos osaaoaaai ap
sbia uo X eofaiA sbiu sajBtu[Bd so[ anb BuaaajB^ -ofBqB SBnSB
-is 'Batfnj^f ap jBiupd p otuoo ojub^ ou opt^uas a^sa ua 9nbunB '
ajuBisBq uopBiaosuoa Bun opuBuuoj ajqna anb B^ b BsouajB BpBtu
-o[ Bun o¿!an^ Bdajj oaáa^j ou pp ouajaqu 3^uotu pp oujajxa apjoq
pp Bajao opuBZU9utoa sand 'oipauua^ux odij ap sa 'uopBaqqnd Bjsa
ap ojafqo 'btujo^ ap jBiupd p 8ubjb anb O[ ua X 'B^tqana Bun ap
BjapB^ B[ ua B^ojJBsap as Batfnj^[ ap jBiu[Bd pp au^J "Bjnjp ns jod
oiunfuoa pp opuaipsaaqos 'put^jBui ajuoui pp sajuauoduioa so[ uoa
aiuaui[BpaBd UBpzatu as 'soXojjb X sojj ap SBjaqtJ sb[ b asjBaaaaB p X
'ptAn^j aqBA ap uos 'XnatdBq^ ap X (jBtup^ [ap os^d pp BtauB^stp
Baod b 'aaqiuou ouistiu [ap o^uoiuB^iBdap p ua 'oaSa^^ ou [ap Bqaaj
-op uo^jbtu b[ op Bajaa) boiCiv^ op sojBtu[Bd so[ 'oiquiBa ug 'sapuota
�bb) Frutos ovoideos, subglobosos, amarillentos. El pe
rianto cubre bastante menos de la tercera parte del
fruto.
4—Butia capitata.En su clave (a la que nos hemos referido en este trabajo) A.
Lombardo destaca que Butia yatay mide en general entre 6 y 10 me
tros, mientras que Butia capitata sólo va de 4 a 8 metros. Estos datos
son importantes, ya que realmente la palma yatay es en término medio
bastante más elevada, y de tronco relativamente más delgado que la
butiá. Sin embargo, en cada palmar varía un tanto la altura media;
por ejemplo, las palmas de los palmares de Porrúa y de Mujica, for
mados por yatay, superan en general bastante en altura y son de as
pecto más grácil y de follaje relativamente más pobre que las palmas
de la misma especie que constituyen el palmar de Quebracho, en su
parte más densa. También la palma butiá, cuando vive alternando
con grupos arbóreos, se eleva sensiblemente por encima de las alturas
medias consignadas. Según veremos más adelante, en los palmares de
Mujica y de Porrúa, existen ejemplares de palmeras cuya altura es
superior a las que acaban de consignarse. De todas maneras, aún a
cierta distancia, es fácil para una persona avezada reconocer un pal
mar de yatay o de butiá pues tienen rasgos propios característicos;
agregúese a esto que la primera de las especias nombradas es cono
cida al Oeste del país, mientras que la segunda se halla en la porción
Este. El fruto o la semilla (el carozo) son siempre los elementos que
deciden en forma más precisa la especie de que se trata. Citamos a
continuación las cifras que publicaron Castellanos y Ragonese relati
vas a las dimensiones de los carozos, que por nuestra parte no hemos
hecho más que corroborar casi totalmente. Dan para los carozos de
yatay, de 2,4 a 2,5 cm. de largo, y de 1,4 a 1,5 cm. de ancho, lo que
muestra un alargamiento sensible; para los carozos subglobosos de
butiá, consignan las cifras correspondientes al diámetro, que varía
entre 1,3 y 1,6 centímetros. Destacan estos autores que la pulpa (o
mesocarpio) de los frutos de butiá no es tan fibrosa como la de los
frutos de yatay, siendo además de sabor más agradable.
La utilización de los productos de las palmeras se hace en nues
tro país en forma muy limitada, en parte por la propia extensión
local de estos vegetales y a veces de su escaso número. Desgraciada
mente, a pesar de que los frutos de algunas especies tienen sabor agra
dable, y podrían utilizarse para fabricar dulces y licores, así como
para proporcionar determinada clase de aceite, y las hojas, fibras, la
preocupación de nuestra población en ese sentido ha sido poca, y los
hacendados en general (exceptuando algunos muy inteligentes) no se
han manifestado como calurosos defensores de estas plantas, tan ele
gantes, tan útiles, permitiendo a veces que los incendios y el talado,
sumados a la acción del ganado devorador (especialmente en épocas
de sequía), destruyan las palmas y sus renuevos, tardándose de una
manera inexplicable, en un país carente prácticamente de estos ma- 214 -
�- SIS ap sauoiOBulnsap sb[ oaijoui aiaadsa Bis^ ap Biauasaad Bq
soaapBpjaA ap asjB^o[BjBa UBiapod ou anb sodna^ aaduiais
opuuuuo^ oaad '(oipaui osana ns ua ojiubjjbj ou X 'Xeti^iuq ou ^a
ua oía ajsa ap BanjiBaoquzasap bj ap BDjaa oiuoa 'aoiaadns oaSa^^ ou
[B ojunf ojuej opuaiaanao 'sBiuaajxa sbuoz ouioa 'opBuopjBj^ X sBJ^ijay
ap sojuauiBjaEdap) buizsijsea bsjb un aaqos sopBuiuiasip sojund ua
Bjsixa uiib X Baaijsixa anb opijtuiaad Bq 'jiobj ajuauíBAijBjaa 'sajBij
•ububiu ap sbuoz sbj ua X soij soj ap o^jbj oj b upiOBáEdoad ns '(opuid
o) BAUiqa BuijBd bj b oju^na ug *ajuBpunqB aaaa^dB Xoq apuop 'uij
-aj/^ Bun^^q bj ap uoi^aj bj ap ajuBjsBq asopuBfajB sspauínq sbiubjj3s
sbj X 'sBzipB^auB SBanuBjj sbj jod Buapua)xa as ajJBd ns aod ^^nq B^j
•ajuBjapB sbiu souiaaaAjoA anb ja aaqos Buiaj 'oa^a^[ ou jb UBapjoq
anb sajBuaJB soj ap X 'sbjjo ap X 'oaaBjaaa jap sbostu3jb sbj ap sopBAtJ
-ap sosouajB sojans soj b BpBáq Bjsa uoianquisip ns (sopauínq ojb
jEjaua^ ua) sosouajB souajjaj aaaijaad Xb^bX bj ouioa SBuiapy 'upiaBi
-a^aA ap SBpuEq SBpBuiuua^ap ap pBpijBaj ua b^b^bjj as anb uis 'siBd
jaj3 sojund sosaaAip ua 'Baxuiiuodo^ Biauanjjui ns o sa^uauBuiaj opBfap
uEq '^apaaoj^aj jb X 'saaoXBui a^uBjsBq sauoisuajxa oXBn^nan ouojijj
-ai ja ua UBUBdnao SBiauíjBd sbj 'sojio X jaqjjB^ #^j ^od bX BpBjouB
uoiaBAiasqo Bun opuaijidaj X 'ajJBd bjio jo^ #sojjo uoa soun jaA anb
uauai^ BpBu sand 'Buosnji saaBuijBd ap saijas SBquiB aj^ua uoiaBjaj bj
opuais 'a^s^ jap 'Bijnq bj ap a^uBjsBq ajaxjip a^saQ jap XbjbX BuijBd bj
'jBjiqBq ap odij ja aod X ajuauíBaijjaadsa anb JB$nj jauíiad ua jbzij
-Bniund osiaajd sa 'ajs^ jap SBanuBjj sbj ua uajjnao anb soj uoa XBnS
-njQ ou jb soiuixoad saaBuijBd soj opus^ij siBd jap jBJjuaa uoiajod
bj BiaBznia SBaoda sbjjo ua anb SBuijBd ap BpuBq bj b ojuBna u^
•oauBiuodsa opBisa ua
'Baijqndaa bj ap aoiJtaiui ja ua ojsia UBq bj Baunu 'ofBqBJ^ aisa buuij
snb ja tu 'jojiib aisa iu oaa^ 'BpBAiijna aaajBdB 'BiBqdsoua Bijng bj
'aiaadsa Bsa apuop oapiAa^uoj^ ap sajB^nj bjto opjBquio^ #y "JtoijajUB
bj ua BijEj anb ja 'osoubj ojubui un ap BajaBjq o BjBdsa bj Biaarqnaaj
opuBjsa 'sbiso^ub sbui SBuid sbj X sajUB^aja sbui SBÍoq sns aod
-uijsip as anb bj ap 'BjBjidBO B^ng b ^ejiuiis BuijBd ap aiaadsa
XBnSJnaj^ ja ua Bjaijsixa 'zaníJupog BsoqaBg B^sijBiaadsa ja un^a^
•uajsixa ou sBjsa Xoq apuop oíaojtaaai jap sojund
ua SBiujBd ap Biauasaad aoiaajuB bj ap uBjqBq 'jijJBaoaaaj ap uoiobj
•sa Bun BjsBq X sopBUBq 'sBpBUBa 'soXojjb b sopBaijdB saaquiou soajo
X 'buijbj Bq 'sbuijbj SBq 'BjosBuijBg 'sBjiuijBg 'afESiEd jap pBpiuuoj
-iun bj X BijoauBjaui bj aadiuoa BJBd dAaja as JoqjB un^uxu anb uis
'bjsia ap asaapaad BjsBq Xoq uapuaijxa as soduiBO soj apuop sapBpxjBO
-oj ua soaaÍBTA soj sp uozaBaxuipB ap soaijoui 'sBUBÍaj Xnuí ou SBaoda
ua 'oíaojiaaaj oajsanu ua uoaanj 'sBpBjsiB SBaauíjBd sbj ap Biauasaad bj
X saaBuijBd soj anb UBjaAaa 'sBoiaojsiq sbjio sBqanxu X 'siBd jap biuiiu
-odoj Btdoad Bq "sopoj aod SBpBjadsaa ajuauíajuaiaijns uoiaaajoad ap
saXaj uBjaip as ou is ajqxsuas buuoj ua opianpaa opis BXBq oaauínu
asa oduiaij ap otaBdsa ojaoa ua anb souiauíaj sou 'sBjauBui SBpoj ap
^apuBa^ Xnuí sa Bqaog ua uaaaaa anb SBaauíjBd ap oaauínu ja anb ap
BjqBq ag ^uoiDEpaadap ap Baqo bj ap opBdBasa UBq anb SBaauíjBd SBaod
sbj BaBd upiaaajoad ap SBAijaaja saXaj aBjaip ua 'sajBjaSaA sosojjiABa
�arroyuelos, pasos y localidades del país. Este problema de topono
mástica sería digno de un detenido estudio.
De esta manera la antigua banda de palmeras que cruzaba ante
riormente la porción central del país más parece una ficción que
un hecho real.
3 - Palmares del río Negro
Ya hemos dicho que la palma chirivá (Arecastrum Romanzoffianum) no constituye palmares, aunque se presenta en diversos puntos
del valle del río Negro, integrando con diversas especies arbóreas y
arbustivas el monte fluvial, al cual supera con frecuencia por la altu
ra. En cuanto a la palma caranda o caranday, aparece en forma acci
dental junto al mismo valle, y alejada del monte marginal, al Nordeste
del departamento de Soriano.
En cambio la palma yatay forma en el valle rionegrense dos
agrupaciones (consociaciones si se considera sólo el estrato arbóreo)
bien destacadas, aunque de distinta importancia. En efecto, mientras
que el palmar de Porrúa contiene alrededor de 2270 palmeras, el de
Mujica, situado río abajo, a cerca de 50 kilómetros del anterior en
línea recta (y a más de 110 kilómetros siguiendo todas las vueltas
del río) sólo consta de unos pocos centenares de palmeras. Además,
mientras que el palmar de Porrúa, aún sin presentar mucha densidad,
ofrece cierta unidad, el de Mujica está constituido por ún grupo prin
cipal, bastante ralo, y otros menores, algo alejados del primero, ocu
rriendo algunas palmeras de escasa talla (siempre de la especie Butia
yatay) sobre areniscas conglomerádicas del cretácico, relativamente
consistentes, y cubiertas a veces por un escaso espesor de suelo.
Ambos palmares se hallan en las inmediaciones del monte fluvial
del río Negro, en la región basáltica, aunque sus componentes apro
vechan terrenos arenosos superpuestos al basalto, y de cuyo origen
nos ocuparemos más adelante. Los dos están prácticamente interca
lados dentro de sendos bucles, algo angulosos, en la margen derecha
del río (departamento de Río Negro). Particularmente el palmar de
Porrúa, se encuentra ubicado junto a un codo dispuesto en ángulo
recto, en la parte interna del mismo, ocupando una colina elevada
en forma de elipse alargada, pero sin alcanzar el vértice donde ocu
rren terrenos bajos, anegados por el río durante las crecientes ,y con
teniendo dos lagunas de tamaño apreciable. El palmar de Mujica, se
halla en el extremo Sudoeste de las formaciones basálticas, allí donde
el material de origen volcánico está prácticamente cubierto por capas
cretácicas, sedimentarias.
Ambos palmares, y especialmente el de Mujica, muestran indicios
de fuerte degradación, la que se observa incluso en el estrato de ve
getación baja en gran parte graminoide o herbácea que ocurre entre
las palmeras, en el cual a la flora primitiva de Aristida, Andropogon,
Axonopus, Cyperus, Trichachne, Pappophorum, Stevia, Pterocaulon,
Zexmenia, Pavonia, Trixis, etc., se han mezclado plantas como Era- 216 -
�- ¿13 -ijub souaaaaj ua opBppoui [sp uopa^ B[ aod BpBaaa 'Euipjsiaa Banu
-B^iuad c[ Bznia anb piAn|j ajuaiaaoa 4iy oía p npaambzi ua^aBiu
B[ aod aqiaaa oa^ajyj oía p 'pnjqduiB ubj^ ap 'sapnq sojsa ap otm
ug -uopaaaip ap soiquiBa saaBpiaBjaadsa jBzqBaa b oía p UB^qqo
ppadsa Banjamjsa X Bpuajsisuoa ns ap uozea ua 'sojsg 'soaiipsBq
souaaiaj ap ajuauía^paiiaEd Eidoad aas aaaa^d X BaijsiaajoBaBa Bjpsaa
'sopií^B saaaA b X sojaaa sopiloUB uoa 'puo^oipd biuioj BXna 'sap
-nq sosoaauinu buijoj oa^a^ oja p 'BOifnj\[ ap X Bnaao^ ap saaBiupd
so[ aod sopBdnao saaB^iq so[ aajua opipuaaduioa opsüsa p ug
•saaBuqBd sap^ ap
Bpuajsixa aoiaajuB B[ ap opipui ops un opiuajqo souiaq ou anb bX
'soAijBáau sopB^[nsaa op^p uBq 'spidiJa Biuaoj ua op^aiiOBad souiaq
anb sauopBAaasqo sb^ 'sosouaaB sodiusa X sapuaas so^sa ap souba ua
anb aBjuB[^pB souiapod inby 'Baifnj^ ua o Bnaao^ ua uaA as Xoq anb
so[ b saac^iuiis saaBiupd zaA Bun^[B uoaaiAnj 'oa^a^^ oja pp a^BA pp
sosouaaB soduiBO o sapuaaB soun^[B is BaspAaa 'opBjuajuí soiuaq ou
soajosou anb 4BpB[[B^ap uopBÍ>iisaAui Bun o^os 'opoui aainb[Bno aQ
•SBsuajut Xnuí uos 'soqans sapiaajBui ap ojuaiuiBZBjd
-sap pp sa^uBsn^a SBaqoa sauopaB sb[ so[[a ua X 'soAanu ajuauíBAiiBpa
uaaaaBd *B[p ap saaqq isbo sosbo soun^^B ua X 4uopBja^aA aod sopBfi^
pui 'sapuaaB soun^[B 'oiquiBO ua ^ajuBqnsaa BDipa uopaBjjap B[ X upp
-BpBaSap B[ aod souaapoui soduiaii ua opBjaap ojsia asaaqeq ap a^sad
b 4opBqoaaBsap uaiq op^puiBsd OAijsnqaBqns X oaoBqaaq oÍBq ojBai
-S3 un opuaXasod 4sbii¿íijub ajuauiBAiiB[aa sauopBjuuinaB b asaaqap
uaaeaBd souiiqn soisa 'saaBuipd sop so[ aod sopBdnao ut^sa anb so^ b
sajqBaBdiuoa aadmais nos ou sosouaaB souaaaa^ sapi anb 'apap B[anjj
•SBjauífcd ap apadsa Bisa aod sopiaajaad sosouaaB souaaaaj opuaua
•nao une 4sB}saijiuBiu souaiu o sbui XbjbX ^ijng ap sauopBposuoa
uajsixa ou 'soquiB b oipaiuaaiui op^dsa p ua ajuauípnjaB X 'ajuaiu
-Bjaaaip sopBuoiaBpa opBjsa u^q sodnaá soqiuB Baunu SBaauBiu SBpoj
a(j \ioXbui a^uBjsBq sa 4saaBj^n[ sosa ua uopBpjsui ns apsap 4saaBiu
-pd so[ ap pBpan^iiuB bj^ anb BiaaaaaBd oaad 4soub qq^ 9P 8?ui oSjb
X OST ^^^ud uauai) saasiupd soquiB ap sajuaXnipsuoa SBaaiupd sb^
'sopBinjB a^uaiuBAi^B[aa sopapa uoa opaanaB ap X 4soipaiu souiuiaaj
U3 *o[naB]aadsa un opoj Bipsaa sosouaaB ajuaiuBauuaj souaaaaj ua X
buoz üjsa ua Bpuasaad BXna 'saaBiupd sojsa ap uopana^sap B^ aBjiAa
spipaui Bun^p saiuB oiuBna asaBasnq Biaaqap anb O[ aod 'uppsp
ajaa ap ouis uoioepeaíjap ap asaB[q^q apand ops ou paaua^ ua
anb opoiu ap 'BqaBq p aod opijBqB opis BX^q SBaauípd ap oaauínu
oppaaa un anb sBiuapB aauodns oqc^ #o^anj p aod ajuaiua^isuas sopBU
-Bp soun^[B X 'aoX^iu aiuaiua[qisiA oaaiunu ua ojuaiA p aod sopBaq
-anb o sop^aqoA sopB^paaBsap sajB[dmafa uaisixa oiquiBa ua i (soa
-psjaaa sojuauíipas so[ ap s^ansij sb[ ua UBjpaiu Baifnj^ ap a^uqBd p
ua anb sb^ b SBjp ap BiaoXBiu B[ sajuaipuodsaaaoa 'saaBiupd soquiB
ua Buaaop Bipaiu) on^ixa sa sauaAof SBaauípd ap saaB[diuafa ap
oaaiunu p a^aud Bajo ao^ 'SBsnBa ssajo aod X oduiBO ap sauozBiuanb
sb^ 'oaaojsBd p aod Bp^apa 'puiStao uppBjaSaA B^ ap ojuauíiajap ua sbui
zaA BpBa UB[n[nd anb 'sBajo X Bat[B ouapg 'Bipjinuaj Bisoaquiy 4Bq
-ojiquioqa Bpig 'snjBUiqaa snaqaua^ '¿snuijuaSaB uojoa^ 'sua^n^ sijsoaá
�guos (basamento cristalino). Por la misma margen recibe luego al
arroyo Grande, poco antes del Paso del Puerto. En esta zona de
confluencia afloran numerosos elementos estructurales correspon
dientes a formaciones geoló^icas diversas (basamento cristalino, es
tratos glaciares eogondwánicos, basaltos y sedimentos cretácicos),
aunque los mayores espacios están ocupados por el manto basáltico,
recubierto a cierta distancia del valle fluvial por estratos cretá
cicos. Aguas arriba de la confluencia con el Yí, el río Negro corre
por terrenos basálticos; pero tanto aquí como en las inmediaciones
del Paso del Puerto, y del Paso del Palmar (cerca del cual se des
arrolla el palmar de Mujica) abundan los arenales, que ocupando
áreas bastante vastas, cubren la roca característica de las formaciones
geológicas antes indicadas. Tales arenales son frecuentes también
en el tramo fluvial comprendido entre la confluencia con el Yí y
el codo junto al cual se halla el palmar de Porrúa, y no dejan de
presentarse remontando aún más el río. Estos arenales carecen de
verdadera continuidad, ocupando extensiones variables con frecuen
cia bastante superiores al kilómetro cuadrado, y los más antiguos se
elevan alejándose del curso fluvial, teniendo casi siempre un con
torno elíptico, con el eje mayor orientado en dirección SW o SSW,
y constituyen encima del basalto amplias lomas donde el espesor de
los depósitos arenosos parece ser bastante grande. En zonas despro
vistas o pobres en vegetación, abundan los voladeros de deflacción,
algunos de los cuales parecen haber sido utilizados por los indios
para instalar allí sus rudimentarios talleres para la preparación de
las diversas piezas líticas (puntas de lanza y de flecha, raspadores,
moletas, boleadoras, morteros, etc.). Es cierto que los indios, con
gran perspicacia elegían los voladeros de fondo relativamente esta
ble, que ofrecen características muy particulares.
Ninguna duda existe acerca de que en los arenales relativa
mente modernos y de extensión moderada o pequeña, el viento ha
sido el causante de la dispersión y de la acumulación de la arena,
aportada en gran parte por el río Negro durante sus crecientes; por
otra parte tales acumulaciones de arena abundan en las orillas con
vexas de los bucles, ofreciendo a veces bastante anchura. Pero tra
tándose de arenales antiguos, fijados ya parcialmente o en forma
total por vegetación psamófila, como son los ocupados por los pal
mares de Porrúa y de Mujica, el origen de las acumulaciones de
arena no es tan fácil de descubrir. Podría tratarse de materiales
sueltos derivados de la desagregación de los estratos cretácicos, bajo
un clima más árido que el que reina actualmente, y dispersados
luego por el viento; tal fue nuestra primera impresión al visitar por
primera vez el palmar de Mujica. Sin embargo, la dispersión de la
arena se hace al parecer en casi todos los arenales, de acuerdo con
la dirección de los fuertes vientos dominantes que en término medio
es SW o SSW, y siempre a partir del río Negro, indicio este último
de que la misma corriente fluvial es de alguna manera, la respon
sable única o principal de la acumulación de materiales sueltos. De
todas maneras no dejó de llamarnos la atención la gran altura reía- 218 -
�— 6IS —
•ajB.ap 'ooiuequ ap buijoj ua uajqs as saaaA b ani) 'sbpbSjbjb sbsbui
sej Jiniisuoa bisbij opESjadsip UBq soiuaiA soj anL 'bu^jb BjauBiu.
Bsa ap opuBjnuinaB opi bjj "saiuaiaaja sbj ajuBjnp 'oijBSBq ^a ua
opBABaxa uoiaBpunuí ap ^jjba ns ap SBjap^j sbj ua sauoiAnjB soj ap
ayBcI aBUopu^qB ani) opiuaj Bq 'BaiuBMpuoá BijBiuauíipas ucnSaj bj
apsap sopBiJodc soiuaunpas ap ojiBlJjEa ou ja X '[BiAnjj ucuoob bj jod
SBpBjapoui jas b aiuauízBuai oisando UBq as ajduiais 'sBuirqn SBisg
•sa^uaisisai bbui X- sBUjapoui sbui sbjio b 'jojjajui jaAiu un b s^p
-BDiqn JBjsa UBjjaqap anb 'sbii!oijub sbui sbooj ap jss^d opipod ^X^q
ojíía^ ou ja jBna bj jod Bsn^a bj Baijdxa uaaaaad,, BqaiQ #oaiuBDjoA
ojubui jap aiaijjadns bj a^saQ ja Biocq jbuijdui jod apaej sbui puiui
-jai anb ja 'opuoj ap oiuaiuiB^ajd un jod sop^anba^ jas jb 'BaxijBSBq
bsbui Bidojd bj anb sopBAaja sbui uojanj aiuaiujoija^uB anb soijbi
-uauíipas souajjai ap opuaipuaasap ttaaajad^ un ijjb opBaja Bq oij j^
•BiauBiJoduii iiBj^ ap oaiíáojojjouioaá X oai^ojoa^ Biuajqojd un aXniji
•suoa ''aisaQ ja Biaeq a^uauíaABns BpBuijaui a SBjjanbB b Bisandjadns
oijBSBq ap BZBJoa aiuaisisaj bj 'sBnSijuB sbui sBiJBiuauíipas sBdBO
ap opuaijBS JBjjoa opipod Bq oij ja ouioa opoui jg "soiuauíipas ap
sodii sojio X SBasiuajB b oisandjadns 'aiuajsisaj aiuBis^q 'oaiijBSBq
ja Bijoa oáanj X 'sajqBuoisoja aiuauíjioBj 'sosouajB o sosojj
soiBJisa uBuiuiop apuop 'soaiuBMpuoS souajjai ojauíud bs3iabjib
oijoijjjai ja jBznia jb 'oj¿a^[ oij ja anb sa opiqBg
•ojSajyj oij oidojd jb oiunf uaaajBdB anb soj anb sosuaj
-xa sbui aiuauíBAjiBjaj o so^ojbub sajBuajB uaisixa ouBinqiJi aisa ap
oSjbj oj b aiuauíBisnj* "uoisnjojd uoa ubjojjb s^asiuajB sajBi apuop
souajjai ua aiuanaasqns upisajdap bj ap ucuasaja bj ap ajqBSuodsaj X
sosojBpiiBa SBui soiJBinqiJi sns ap oun 'oquia^snaBj^ oij jap aijod^ ja
aqiaaj 'sajcoaiBui sajBi ap sbsbui sapuBj^ aiuauíBiaajip baboos ou
oj^a^[ oij ja anbuny "jng jap apuBj-^) ojjj ap 'Xna^^ ojj jb UBiuaunjB
t4niBaniog ap soiiuajB,, ap ajquiou ja uoa anb sbuisiui sbj 'pquiaj
•BiiDBj^ ap SBasiuajB sbj jod op^p sa aiJodB jBdiauud ja anb j^qa
-adsos aaBq opoi 'sojiuibjS soj ap biujoj bj ap ouioa isb 'ojjaiq ap
sopixo ap pBpiiuBa aiuBpunqB ap Biauasajd bj X 'sajBuajB soj ap jbu
-aiBiu jaj) Bjnuij bj bjjbq ^quiajBnaBj^ ap SBasiuajB '(oiiuog oig ap
^ojduiata jod) soaiuBMpuo^oa so}BJisa 'sBaiDBiaja sBd^a :saiuanj sbs
-jy\ip ap apaaojd anb asjauodns apand ^oj^a^[ oij oidojd ja jod J3a
ap souiBqBaB ouioa BpBiJodB 'bu^jb bj ap ua^iJO jb oiuBna ug
•aiuauuoijaisod JBSjadsip ap B^JBaua as
X Buoiaaajas oiuaiA ja anb X 'saiuaiaaja sapuBj^ sbj aiuBjnp Buop
-uBqB ojj ja anb sajBijaiBiu ap bibji as anb 'jiaap ajBA íXoq saiuBU
-iaj sbj b sb¿o[bub sauoiaipuoa ua ssaoda sbjio ua ofnpojd as 'oij
jap aiuBisBq UBÍajB as anb X 'Bjij^uiBsd uoiasia^aA jod aiuauíjBnioB
sopBÍij 'son!diiuB sajBUdJB soj ap oijsodap ja anb JBSuad ajqísiuuad
sa 'BjauBiu Bisa 3Q -soaiuaSojjda soiuaiuiiAoui souijijn soj ap zjbj
b ouoijjjai ja opoi ap osuaasB ja Jod aiJBd ua oijjnao anb oqaaq
'ajjBA ns ua oiubi opBUoÍBaua BjqBq as ou une íauaji Xoq anb sboji
sbj Biaajjo ou oij oidojd ja 'sBaoda sbjio ua anb sg
ap JBiujBd jap bj opoi ajqos 'bu^jb bj ap aiJBd BpB^Jod
-subjí opis BiqBq anb bj b 'oj^a^^ oij jap jBniaB jaAiu jb ojaadsaj baji
�nales que marchan a paso lento con preferencia hacia el Nordeste,
a partir del río o de sus proximidades.
Con la elevación general del territorio uruguayo, afectado por
movimientos epirogénicos positivos, y a causa de la lenta producción
del arqueamiento o plegamiento de fondo antes citado, el río Negro,
se ha ido encajonando gradualmente en los terrenos basálticos, y hoy
lo vemos corriendo allí en un cauce caracterizado por paredes abrup
tas, y formando numerosos bucles y codos, algunos muy angulosos y
cerrados. Este encajonamiento progresivo, ha hecho que el río haya
dejado de tener una influencia directa en la formación de los anti
guos arenales, creados en otras épocas a sus expensas, y que hoy no
reciben sino una cantidad relativamente exigua de aportes arenosos.
En cambio, los arenales nuevos, aún no fijados por la vegetación,
se alimentan y se extienden actualmente a partir de tales aportes
que el río abandona durante las inundaciones principalmente allí
donde las condiciones son favorables para la producción de tales
depósitos; grandes depósitos tuvieron lugar en las inundaciones de
abril y mayo de 1959.
Los arenales donde se asienta el palmar de Porrúa son bastante
antiguos, son de coloración grisácea, están en gran parte fijados por
vegetación y se hallan a cierta altura sobre el nivel del río; en
cambio los arenales nuevos se encuentran a un nivel más bajo, tienen
escasa vegetación y son blancos, algo rojizos por la presencia de
óxidos de hierro.
En tiempos relativamente recientes, han cambiado las caracte
rísticas primitivas de los arenales antiguos por la acción humana
(quemazones de campos) y el pastoreo de ganado. Han aparecido
voladeros de deflacción en numerosos lugares; en los arenales fijados
parcialmente por vegetación, del palmar de Porrúa, existen varios
de estos voladeros, aunque al parecer algunos han debido ser con
temporáneos de los indios, pues es en el fondo de ellos donde se
encuentran restos de cerámicas, puntas de flecha, raspadores y obje
tos diversos de la rústica industria lítica de aquellos pueblos.
Al aparecer estos voladeros, la estabilidad de todo un arenal
queda rota, pues el viento barre la arena de los primeros, y la dispersa
sobre la superficie restante del arenal. Minadas por la base, las pal
meras terminan por presentar sus raíces en parte al descubierto;
muchas plantas son aniquiladas, al ser desenraizadas. Resisten bas
tante bien Panicum racemosum, gracias a sus largos rizomas, y espe
cies de Pappophorum, Elionurus, Myrtus y Mimosa, aunque a veces
terminan por ser enterradas o destruidas por la acción abrasiva de
la arena voladora.
También el agua de lluvia, al formar raudales de importancia,
ha tenido su influencia en la elaboración de los diversos accidentes
topográficos que caracterizan a los arenales. En algunos casos ha
abierto pequeños cañones, por donde se deslizan aguas de color cho
colate o rojizas, y en otros ha arrastrado el material suelto, deposi
tándolo en conos de deyección de superficie aplanada, cortados por
innumerables brazos por los que el agua corre durante las épocas
- 220 -
�ap ojuauíBjjBtlap) oaSa^^ ojj jap opBj ojjo jap oaad 'jBiujBd jb ajuaaj
unB X 'Bnjjo^ ap obb^ ^a ^idbjj • (BaiJijojnuina uaiquiBj BpBuiBjj
Bas anb jqB ap) sajB[n^ajJi sojnuina ua sajBisiaa ap ucnaBdiuSB bj jod
'BaijiJijJodojnjauíoj^ bj a^uanaaxj Xnuí sa 'sBiuijjn
'BBJnjxai X SBairpruisa ap pBpaiJBA buii^jb opuaiaaajo 'j
jap BaaB jap soaiaui ap SBuaaap sBaod b aaajBd^ ajs^ *oarqBSEq o^bji
-sqns ja aouBOjB 'aisg jb SBpBnjis sbj ap opo^ ajqos 'sBjauíjBd SBun^jB
ap saajBj bbj anb ajqísod sa anbunB 'sosouaaB ajuauíBDUBJj sonajjai
aaqos ajuaiujoijajuB ojsta soiuaq una as BjjoxiBsap as jBuijBd j^
•Xb^bX BuijBd bj jod SBpBjqod SBSouajB sbsbui bbj ua Bpiu
-ajuoa BnB ja Buinzaj apuop sajB^nj ua UBjuasajd as anb bX
ja uoa sopBuoioBjaj uB^sa o^und oiaaia BjBBq X 'sBuanbad
ua BBajB uBdnao sajBqiaa so^ 'ajuBjapB sbui souiaJBUoiauaui anb sbjij
-ojpiq saiaadsa bbjio X (snjBjqBjS snq^uBjBqda^)) opBJOjoa jpuBJBB ja
sajuBpunqB uos uaiquiB^ 'ajuBuiuiop X Baidjj aiaadsa bj sa (ijjb8 B^sua
Buuq^Xa^) oqiaa ja uaiq ib anb boj ua 'sajBqiaa boj ajuauBuuad sa BnB
ja apuop tjjb opuaXnjusuoa 'sopauínq sosouajB sojans o sajBuajB ua
BBpB[[oaaBsap sajBjaSaA sauoiaBiaosB BBsouna b X 'jBuijBd jap a^io^[
pBjim bj ap oujoj ua ajuauíjBdiauíad uajjnao anb 'soqatp ajuauíBid
•ojd sajBuajB X sosouajB sodiu^a soj b bojdbjuoo saiuBjsaj boj opuaip
-uodsajjoa 'soso^ajpad souajja^ UBUiuuajap anb soaiqBSBq soiuaiuiBJ
-ojjb ua^sxxa anb boj ua soduisa uapuaiixa as ajsg ja bidbjj 'Bjtjpapiq
uoiDBia^aA aod SBpBapjoq 'sbpbSjbjb BBuníoBj sop UBauaoiuoa sa^uauod
-xuoa soXno 'ojSa^^ oja jaji jbui^jbui aiuoui ja aaaaBdB *ajsaopng X jng
opBj ]ap 'jBuijBd jb ouao^ u^ 'BjijpuiBsd ajuauíBaidji 'bjbj
Bun jod sopBziiaiaBJBa 'soAanu sajBuajB b o 'uoiaaBjjap ap
b JB^nj BÍap anb bX 4onuiiuoa ajduiais sa ou aouajut
"(Biojjipnu Biuouja^) uuaajB ja sounqn soisa aa^ua
soun^jB X apiouiuisa^ ojaadsB ap saiaadsa ap uoiaaod
-oad Buanq Bun uoa 'BBaoBqjaq sB^uBjd jod BpBuuoj 'Bf^q uotaBjaSaA
ap oiBJjsa un 'oJBquia uis auax^uo^ *(XbjbX Bijng) XbjbX Buij^d ap
uoiaBiaosuoa Bun ua ajsisuoa Bnjjoj ap jBiuj^d ja ajuauíjEiauas^
ap umujvd jap uopmaSdyf - f
•Brujo^ ap
osb^ jap sBiuBajaa sbj ua a^uauíjBiaadsa 4Batfnj\[ ap ja X JBiujBd
oqaxp BjjBq as apuop oi}ts ja aajua sopipuajduioa 'ojáa^j; ou jap
oipaui osana jap sosouajB sajB^nj sojio ua 'Bnaao^ ap jbuijb¿ jap buoz
bj ua anb aofaui asaBAjasqo apand oqaaq ais^ 'sojijojpiq sajoqjB X
sojsnqjB jaaaja uapand apuop X 'aiuBpunqB jBja^aA BiaajBui uauaijuoa
anb ^sopauínq Xnuí sajBuajB boj X 'uinsouiaaBJt uinaiuB^ a^uauíjBia
-adsa Buiuiop apuop *sbjopbjoa sbuojb bbj B^iqBq anb upiOBiaSaA bj
ajjua uoiaisuBJ^ Bjap^pjaA Bun jBjjBq apand as BJdUBUi Bsa aQ
•sajBqiaa sopiaouoa boj jbuuoj b uBSBd
souiaajxa sosbo soj ua anb' SBjijojpiq ap uoiobioosb Baidj^ Bun o^unf
-uoa ua atnjiisuoa B^sBq 'sBaaBuo^ijod X SBaaBjadia 'SBauíiuBaS uoa
uoiaBia^aA bj jj[B ssopuBuiiuB 'sajBijuBUBiu ubui^uo as apuop sbuoz
ua UBuiuuaj so;isodap sojsa ajuauíjBjaua^ 'BauBjjajqns buuoj ua
Bjnajp X BuaaB bj ua bjjjijui as ouBajuoa ossa ua sand 'sajqBJOABj sbui
�Durazno) aparecen en la superficie los niveles estructurales vacuolar
y amigdaloide, siendo los principales minerales secundarios de relleno
la calcedonia y la calcita. Las amígdalas ofrecen en general diámetro
pequeño. No existen dentro del área del palmar afloramientos de
rocas basálticas.
Así como algunos ejemplares de palma yatay se aproximan por
el lado Sudoeste del palmar, hasta ponerse en contacto prácticamente
con el borde externo del monte marginal del río Negro, del lado
opuesto, se acercan mucho a un ceibal de cierta extensión, prospe
rando algunos individuos en arenales sometidos actualmente a una
intensa deflacción. Es posible que en esta última zona fueran en
otra época más numerosas y formaran conjuntos más densos.
Como de la palma yatay nos hemos ocupado anteriormente, aquí
vamos a considerar las asociaciones vegetales que integran el estrato
bajo del palmar, no sin dejar de recordar que sobre las estípites de
las palmas ocurre una vegetación epifítica que comprende principal
mente al clavel del aire común (Tillandsia aeranthos) y algunas es
pecies de liqúenes crustáceos.
Dentro del área ocupada por el palmar y por los arenales veci
nos, sobre una superficie de unas 300 hectáreas, hemos coleccionado
o anotado la presencia de unas 180 especies de plantas; algunas como
Crotón argentinus?, Stylosanthes gracilis y Sida potentilloides, eran
hasta ahora desconocidas o raras para la flora uruguaya. No hemos
vuelto a encontrar en el palmar algunas de las plantas citadas para
su área por A. Castellanos y A. Ragonese; tales especies son Andrópogon barbinodis, Chloris disticophylla, Carex sororia, Oxalis lobata,
Eryngium coronatum y Pterocaulon alopecuroides. Algunas gramí
neas tales como Elyonurus sp. (probablemente Elyonurus tripsacoides var. ciliaris), Pappophorum mucronulatum, Bromus auleticus,
Axonopus suffultus, Trichachne sacchariiflora, Paspalum plicatulum,
Botriochloa saccharoides y Stipa Neesiana, junto con Vernonia nudiflora, Myrtus sericea, Pavonia hastata, Pterocaulon lorentzii, etc.,
sobresalen por encima de un estrato rasante constituido por plantas
más bajas. El tapiz vegetal es continuo sólo en lugares donde los
suelos contienen cierta proporción de humus y donde se mantiene
alguna humedad; en tales condiciones, la vegetación se hace más
densa y variada, y ofrece tonos más verdes que la que ocurre sobre
suelos muy arenosos. Visto desde el aire, el tapiz vegetal deja entrever
bastantes discontinuidades, siendo a veces importantes los espacios
completamente descubiertos. Algo al Sudoeste del centro geométrico
del área del palmar, existe un voladero de deflacción de apreciable
extensión; pero son mucho mayores los arenales desnudos y vola
deros de la porción Nordeste.
En lugares donde dominan arenas móviles se presenta con fre
cuencia Panicum racemosum, conocido por todos, por los arcos de
círculo que traza sobre las arenas (de ahí que algunos lo llamen
"pasto dibujante"). Se trata de una excelente especie fijadora, que
en suelos arenosos inestables, inicia la sucesión vegetal, colaborando
con ella Eragrostis trichocolea, varios Gnaphalium (G. falcatum, G.
- 222 ^
�uos *sBsu3p süsbui jBuwoj uis 9nbunB 4a9tnbop aod opuaxoaiBdB pa
-01198 eyui uoisi^dsip 9(j •iiijoujb biu9uix9z X bjbu^od Biuoua^^ 'bjbí
-siaBiqnui BiAajg 'Bsojnuids Bijppja^uiuiog 'snipjijsnSuB snddBdoqi
-JQ '9BJ3[BABl|03^y Blddig 'SISU3piA9JUOUI BUBJUBq 'BUIISSigOUI BJ9XJJ
-OU9Q 4BipjIJEUIOq99[8 B^npBSSIy^ 4S9piOqilU9Jod Bpig 'BJBUOJDnuí Snj
-aXj^[ 'B89U98 snjJÁj^[ 'uiiijbuiSba uiniqouiaXsig 'boiuiSjia Buipuiuio;^
*BlB[p9IlJ9A BT.I9JJO^ 'snUÜIMO^pS SndjB9BJJTJ^[ 'B99IJ9S BIJJBJ^ 'SlUU9J3d
Bn9Ji[duio^) U9Jjnoo soD9s sbui S9JBn^ u^ 'snjgB^ sru^dX^) X Bpi^Bd
'B96OJ BipjBX|9I^J '8tSU9pBUB9 BU^UI'J '8ISU9piA91UOUI BUBdoDg
'8IU11UIUIO9
*ds uinipid^^
-TJ9UI stu^dX^ 'snruo^jfnq snounf sop^uinq sgiB^tq U9 ucju^saad gs
*[BJ9S9A ZldB^ [9 JOd SOpBÍlJ 9JU9UIBAI1BJ9J OJ9d 'SOSOU9JB SOU9JJ91
U9 X *3JU9llLIOia9^UB OpBJTO SOUI9q 9llb SB9UTXUBjS 8B^ UO9
SOJ!3pB[OA SO[ JOd BpBdnOO B9JB ^
Bq 9)JBd bjjo aod X 'soduiBO so^ sbui un^ JBaof^uis^p b u3Xnqijtjuo9
9nb *siaB^9j8 BipjBqoi|j 4Bqojiquioqj ^pig 'Boq^^ ^u3pg 'uinpídsiq
uinuu9dsoqiuB9y 'uingui^Bpj utnqBqdBu^) 'uin^XqjBJj9i uodjB^X^o^ 'bi{
•ojinu9i Bisojqiuy 4¿8nuiiu9}oJB uojoa^) ouio9 s9[bj S9i99ds9 aod BpBdnoo
B3JB [9 OpB|U9UinB Bl[ 3nb 89 SB[[9 9p ZJBJ B 'OIJBJJUO9 [9 Jod ípBpq
-B9J U9 U99npUOD BpüU B 4BJO[J B[ 9p 9^qBJOABJ OpU^^S U9 UO19BUUOJ
-8UBJJ BUIl pBpi[BUIj Jod U9U9I^ U9iq IS 9nb SB^ 'SoduiBO SOJS9 U9 UB9IJ
-9Bjd 98 9nb 89UozBui9nb S9ju9no9aj sb^ jeiu9uib[ 9p uos X 'BpBtdoadB
O9od 89 UOI9B19^9A B^S9 4O9aOlSBd J9p BJSIA 3p Ojund ]9 9pS9p '9SJ9A
9p9nd 0U103 '^Baooiu iun[BdsBf{ X snoiput siqoqoaodg 'sisu3iqBq si^sojS
-Ba^ 4sqBJ9iB[ uoáodoapuy sop^xunq S9JBSrq U9 X 4ii^iaq9ij BUBj3g
4BaoynjBq99B8 ^uq^Bqoía^ 4sisu9qisBaq su^piaj^ 'un
4B9^O9oq9iai srisoj^^Bj^ 4Bsnj9a siao[q^ 'snqnjjns sndouoxy 'sq
Bpi^stay 4#ds snanuoX[^ uos JBuqBd pp oaju^p s^ju^punqB sbui sb^utiu
-Baá SB^ 'SBSou^aB 9adui9is ^nbunB 'snuinq 9p opiu^juoa joXbui uoo
sbjj9IJ X pBp9iunq sbui Xsq 3puop 4oa^9^[ oja pp ^iuoui pp oua9}X9
9paoq p Bi9Bq Biu^uinB oisnqaBqns 9JS9 ^p biubzo^ b^ oa^d i (sbiu
X OJ|9UI Un 9p BJSBq) BJnj[B 9^UB^SBq 9p X SBpBJ9adB SB1BUI 48OSOU
-9JB S9JB8n[ SOUll^[B U9 BlUJOJ (BJO[JipnU BIUOUa9^) Uja99[B ^^
•(sinu^j BJodsoqouXq^j 'sisu^uuoXbo
snasdX^ 48UB[[idB9 sqXjsoqpig) 8B99BJ9dp X (nSiaq^ij BiaBj9g 'snjBO
-ids uo^odouuiX^ 4Bsni3a suo[q^ 4snuBO[ps uo^odoapuy 4si[Bupap
Bpi^siay) 8B9uiuibj8 SBSoa^iunu aod X 4su99S9jna siaBqooBg 4sn99B[np
-U9[B9 a9jsy 49su3iaa3aiu9 BiA9ig 'sn^Buutd sndaB9iaX^aBj^[ 4BSonxg^
bissb[) 4Bao[jiSuo[ Ba9qiou9Q 4uinjB[n9Xp9 uiniao^Edug 4B99B[oia Biun^
-9j 'umsnj^a uinipodon^q^) 's^ptoipqdBuS bijjbj^ 4B9a9up Bisoaqdoj^
OUIO9 S9[BJ 89l99ds3 aod OqB9 B BpBA9^ 89 UppBÍlJ B[ 4O^U9TA pp
uppoü B[ 9p sopBSiaqB sbui oa^d 4sosou9aB 9)U9uiB9UBaj sopns u^
•8BSOU9aB 8BUI 8B9ia3Jia3d SBUOZ SBp U9 9JUBpunqB XniU 89
4uinsout99Ba lun^iuB^ 'aBiupd pp SBpp^aoABj bbui sbuoz sb[ 9p oaj
-U9p unuio^ ooo^ '89i99d89 SBajo X snuBDui snuidnq 4uimaBU9aB uinpaoo
-soqjo^[ 4uin^B[nuoa9nui uinaoqdoddB^ BjB^siaBqns Bziag 'uinuiisissoui
^ 4(iunipjiqiuBapqo #^) 4uin9uiB[ij *^
�Andropogon panyculatus, la márcela (Achyrocline satureioides), Panicum bergii, Petunia violácea y Haliminum brasiliense.
En arenales sometidos a una intensa deflación se ven con fre
cuencia las raíces de ejemplares destruidos de arazá (Myrtus mucro
nata) o de Mimosa adpressa, quedando al descubierto también parte
de las raíces de las palmeras, las que quedan en peligro de ser derri
badas por los vientos fuertes. En zonas arenosas, donde en épocas
lluviosas se deslizan las aguas ocurren Fimbristylis autumnalis, Paspalum distichum, Paspalum almum, Bulbostylis capillaris, Juncus
dombeyanus, Centella hirtella, Linaria canadensis, mientras que en
los bordes de los arenales, delata su presencia por sus molestas rose
tas Cenchrus pauciflorus. Otras plantas que ocurren en los suelos are
nosos del palmar son Andropogon imberbis, Aristida altissima, Aristida murina, Botriochloa lagurioides, Digitaria aequiglumis (en hon
donadas húmedas), Eragrostis lugens, Panicum bergii, Piptochaetium
stipoides, Poa compressa, Rottboelia selloana, Cyperus reflexus, Rhynchospora microcarpa, Scleria sellowiana, Commelina sp., Juncus dichotomus, Juncus marginatus, Cypella herbertii, Stylosanthes monlevidensis, Zornia diphylla, Pavonia hastata, Pavonia sp., Sida multicrena, Halimium brasiliense, Cuphea glutinosa, Macrosiphonia petraea, Asclepias mellodora, Dichondra sericea, Glandularia teñera,
Hyptis fasciculata, Bouchetia anómala, Petunia pubescens, Borreria
eryngioides, Wahlenbergia linarioides, Eupatorium squarrulosum, etc.
Algunas especies, abundantes en los campos colindantes o en
los arenales vecinos, son raras o escasas en el área del palmar; tal es
el caso de Andropogon ternatus, Andropogon consanguineus, Axonopus
compressus, Paspalum proliferum, Festuca dertonensis, Mélica papilionacea, Briza triloba, Paspalum dilatatum, Paspalum notatum, Pip
tochaetium confusum, Juncus capillaceaus, Polygala molluginifolia,
Oenothera parodiana, Anagallis arvensis, Eupatorium commersonii,
Aspilia montevidensis, Hieracium commersonii. En el borde Sur del
palmar, y en las proximidades de una de las lagunas alargadas que
allí se encuentran, ocurren Drosera brevifolia, Polygala paludosa,
Áster squamatus, Paspalum pumilum, Cyperus obtusatus, Gratiola
peruviana, Fimbristylis autumnalis, Centella hirtella, y otras plantas
características de arenales húmedos. Se trata de una zona donde en
épocas favorables rezuma el agua contenida en los arenales vecinos,
más elevados, a la superficie. Dicha agua surge con mayor constancia
en los ceibales, cuya vegetación describiremos más adelante.
Las plantas que más llaman la atención dentro del área del pal
mar, fuera de la palma yatay, son las maciegas de Elyonurus sp., las
espigas blancas de Andropogon selloanus y las inflorescencias madu
ras de Trixis pallida, las flores azul purpurinas de Yernonia nudiflora, y las corolas llamativas de Pavonia hastata, Commelina virginica, Petunia pubescens, así como los capítulos de Vernonia cognata,
Eupatorium hirsutum y Eupatorium calyculatum. En los arenales,
se destacan el arazá (Myrtus mucronata, M. sericea), Cyperus laetus,
Tephrosia cinérea, Cassia flexuosa, Lupinus incanus, Oenothera longiflora, Petunia violácea y Gnaphalium cheirathifolium. Vista a dis- 224 -
�- 9ZZ *9A9jq 9)U9UI
OJ3I0 9p SEJIJOapiq SBSOaaiUnU UBl^njaj 9S 9nb B[
9J1U9 'Bani[B 9[CJBI99jdB 9p 'apiOUIUIEJ^ OJ99dSB 9p SB^UBjd 9p OJdUinU
ojaaia X eojsnqjB soood 9p guoduioo 9s uoi9bj9^9a b[ sosbo S9[bj u^
•sojanXojJB uauílJiao 9S 9nb jBÍgp uis 'auaijaa B[ 'Ení>E ap opiqaquia
anbunB 'ojans ^a íuoiaBJodBAa bj ap sojaaja scq BpBsnaB Biuaoj ua aajns
X 'BSBDsa sa aiaijaadns bj ezubojb anb buJjb ja 'saaaA sejjq '
ap jBzipuBJBS ouioa uoiaBja^aA bj b oseo ouiijjn ajsa ua
Biipod íjejjbj ajans oqiaa ja 'jB^aSaA uoisaans bj ap BdBja Buiíjjn bj
opBzuBojB Bq as ou anbjod o sopirujsap opxs jaq^q aod Bas bX anbunB
'sajBqiao ap sosbd sojsa ua bjbjj ag '(sniBjqEj^ snqiuBjBqda^) opBJ
-ojoa ipuBJBS aod BpBUBdtuooB aaduiais isb^ anbunB ^ajuEuiuiop boixeui
•ija aiaadsa bj aXnjijsuoa anb (ijjb^ bjsij9 BuijqiXjg) oqiaa ja opuBU
-imoj) 'BpBiJBA X ajuBpunq^ Bjijpjpiq uoiDBja^aA Bun JBnj ja ua aaajq
-Bjsa as 'Bioua^sisjad Bíaaia auaii bjojjb anb BnSB ja opuBn^ 'BuajB bj
oduiaij un^jB jod ajuaiuajduiis opuataapauínq o 'saiuau^uiiad souaui o
SBUI SajE^UBUBUI B JBnj OpUBp 'Xb;bX BUIJBd ap UOIDBT9OSUOD BJ 308J
-BdB ^puoj) BpBAaja o^jb BsouajB bsbui bj ap uBuinzaj anb SBn^B sbj b
^qap as u^Jíuo oXna X 'jBuijBd jap sauotaBipauíui sbj ua o Bijajuad bj
ua u^^ajBdB anb soztj)b5o9ub souaaaa^ soj ap upiaBjaSaA bj b souiajxj
• 9j9j sou ojos jnby -osB9sa aÍBuaap ap 'opauínq aiuaiquiB un ua 'sajBj
-aoaA sojsa^ ap BuiiBjnBd upiaBjniunoB bj ap Biouanoasuoa sa ojja opoj
ísbjijojixo aiuauíBoidi^ sajBjaSaA saiaadsa UB^uasa^d as apuop 'sopiDB
soipaiu ap bjbjíj as jB^auaS u^ qa ajqos upisaad asjaasq jb apunq
as X BnJJB ap opBÍuJBD Bjsa ojans ja sand 'souajjaj sojsa jod jbjisubjj
jrarjip sa sajBiuaou sodiuaii ua 'oj^o ja ua ouioa osbd un ua
•atujij BJjaii ua uajaaiAuoa as s^aas SBaoda ua anb sopBUBq bj
opuBp osouaaB ojans ja JBdBduia b s^ajj ojos 'saaaA sbj^o isojanXojjB
souanbad JBiuauíxjB Bjsd ouioa ajuaiajjns pBpjiuBa ua BuajB ap sbsbxu
sbj ap Buinza.1 BnáB ja 'saaaA y •BOijsjjajaBjBO Xnuí 'sBjijpjpiqqns o
SBjjjojpiq saioadsa jod Bisanduioa uoiaBia^aA Bun aaajBdB 'aiaijaadns
bj b Buiíxojd o jBiatjaadns Bd^u Bun ajsixa apuop saas^nj u^
sozipvSauv sojdiis soj ap X sajvqiaa soj ap uoiavjaSayf - ^
•(BTJOJIjnDB B3J
"O) I^-111^! I3 ^ opBJojoa oqBXBn^ ja 'ojjiuídsa ja 'buojoo ouídsa ja
'idiuna ja 'bjbi ja uos aBiujBd jb UBaaaaB as sbui anb ojiía^ ou jap a^uoui
jap sajoqjB soq *aja 'Baauas snjjXj/^ 'uinuBipnBqatpnBá
Bjaq^ouGQ 'BjJijjBd sixijj^ 'suaasajni suBqaaBg '¿
'BJojjipnu Biuouaay ouioa sajBi oiuijsip a^jod ap SBjuBjd aod
uaiquiBj sopBdnao u^isa sajqBiaaadB soiaBdsa anbunB (-a^a 'sBaoBaunf
'sBaoBaadia 'sBauíuiBa^ ap oiuiuiopajd) apiouiiuBj^ oiaadsB ap sa uota
•BjaaA bj soioBdsa sapuBjS ua X 'sBjijpuiBsdqns X sBjijouiBsd saiaad
-sa sbj UBuiuiop jBiaua^ u^ 'JBUijBd jap b3jb jap Buajuad bj ua sop
-Baiqn sajBqiaa soj ap bj X SBpaumq SBpBuopuoq sbj ap uoiaBja^aA bj
sapjtsA sbui souoj sns aod asopuBOBjsap 'oziÍBd apaaA o oaa^sia^ apaaA
ajuij un aaduiais isbo aaaajo aBuijBd jap Bfsq uoiaB^a^aA bj bidubj
�Aún dentro de los ceibales propiamente dichos, se pueden reco
nocer asociaciones vegetales diferentes ,que corresponden a agrupa
ciones de plantas que tienen distintas exigencias en relación al agua.
Por ejemplo, a lo largo de los arroyuelos, en general de caudal poco
significativo, y en lugares donde hay bastante agua aparecen el camalote (Pontederia cordata), la yerba de los cucharones (Echinodorus grandifloras), la achira de agua (Sagittaria montevidensis), el
junco común (Scirpus californicus) y plantas tales como Jussiaea
hookeri, Polygonum lapathifolium, Gymnocoronis spilanthoides, las
gramíneas Leersia hexandra y Luziola leiocarpha, y con frecuencia
Jussiasea repens var. montevidensis. También se presentan aquí Jus
siaea longiflora, Baccharidastrum argutum, Alternanthera philoxeroides, Lipocarpha sellowiana, Canna glauca, Hydrocotyle ranunculoides y el arbusto Buddleia thyrsoidea. Los únicos árboles son el ceibo,
el sauce criollo (Salix Humboldtiana), ofreciendo formas arbustivas
el sarandí colorado.
Dentro del sarandizal se ocultan con frecuencia el helécho de
bañado (Dryopteris rivularioides), cola de lagarto (Equisetum giganteum), y además Cyperus haspan, Solanum flagellare, prosperando en
lugares más soleados, pero también anegadizos, Hydrolea spinosa,
Rhynchospora legrandi, Juncus microcephalus, Tibouchina nítida, Po
lygonum punctatum, Baccharidastrum triplinervium y otras especies
más o menos características. En algunos bañados, de fondo más firme,
donde faltan el ceibo y el sarandí colorado es excepcional, domina un
pajonal de Andropogon lateralis (llamado vulgarmente canutillo) en
el cual aparecen con frecuencia la orquidácea Habenaria bractescens,
y plantas tales como Vernonia platensis, Juncus densiflorus, Imperata
brasiliensis, Rhynchospora glauca, Cyperus megapotamicus, Xyris se
llowiana y Pavonia urbaniana (esta última ocurre también en el
sarandizal).
En torno de los ceibales, y a cierta distancia de la masa de agua
permanente, pero en lugares bastante húmedos, se desarrolla un pas
tizal de Paspalum pumilum, Paspalum almum, Panicum decipiens,
Polypogon elongatus y otras gramíneas, donde ocurren diversas espe
cies de plantas tales como Mayaca sellowiana, Cyperus lanceolatus,
Heleocharis bonariensis, Cyperus sesquifloras, Juncus marginatus, Jun
cus dichotomus, Sisyrinchium minutiflorum, Sisyrinchium laxum,
Habenaria sp., Vicia gramínea, Polygala brasiliensis, Cuphea origaniíolia, Tibouchina gracilis, Centella hirtella, Salvia proeurrens, Scutellaria racemosa, Gratiola peruviana, Stemodia hyptoides, Oldenlandia
thesiifolia, Calamagrostis sp. (Deyeuxia), y Plucbea sagittalis, sobre
saliendo por su altura, aunque sin ser comunes Buddleia grandiflora
y Vernonia platensis. De dispersión también restringida, y que ocu
rren dentro de los ceibales o fuera de ellos son Vernonia nitidula,
Baccharis phyteumoides y Valeriana salicariaefolia. En lugares donde
se empoza el agua suelen verse Utricularia platensis, Marsilia concinna, y en arenales muy húmedos, entre el pastizal ralo, Lycopodium
cernuum. Plantas raras, halladas en los ceibales y en el sarandizal son
Polygonum meissnerianum (que ocurre, sin ser común en las orillas
_ oo^ _
�- LZZ -Xqdoqy) j^qo jsqo jo ' (uinaojjiaqna uiniuiquij/^) bjboos jo '(sis
-sp Biuo^ug) opsaojoo oqcXcná j9 '(Bsouids siqo^) bjbi p '(uoabo
Bpsoy) ojjiuidsg p s^iuonogaj uos opuop 'bjbj sbui X BÍsq sbui oiugui
-BAjiBjoa uopcjaSaA Bun gpugaduioo g^uoui pp Buaoixg sbui bCubjj
BJ 91U0UIJBUIJJ '(siSU9TJBUOq BIOBOy) OJBS 9p BUtl O BpUldBU BJ OSBd p
gpBjisuBjjuí 8999A b opuopsij ' (sisugXBn^nin BpjBjgi^)) siBd pp muí
-zbC p '(B9UBn9i siip^)) aopBd^ji Bp^ p ^(Bqojrxnq Btjnog) BqmojOD
p '(BOBdo Bm^Sn^) o^uB^q oqBXBnS p '(su9DS9utds sijXsoqjuBoy)
O[[íq9Bjq9iib p ' (BUBiqaszicqq BiuBijsBq^g) oqmbuB^q gp 9t99ds9
Bim ' (Bqojiqiuoqj Buipo^) ojoj 9p Bjqmos p '(Binsong Btu9Sn90jXj^[)
Bunuí b^ '(Bjojjiun Biug^n^) BSuBqd n\ ouioo sofBq sbui sgpqjB uoo
OlUnf '(BqOJI9[BJ BJpUBJ99^[) O9UB[q pjnB^ p *(SU9JIA919B^ B9UBdB^j)
UO[9UB9 p '(B^q^BJsXpd BIjq99jdn|j) odS9J9 OJBJTA p OUIO9 S9|BJ 9^q
-Bi99jdB ^j[B^ ^p s9[oqaB ugjjnoo 9puop oqoíp 9iu9uiBidojd ;jbutSjbui
9JUOUI,, p 9piI0ds9aJ09 9nb 4BJ9lUUd B[ UOO B[OZ9U18JJU9 98 9nb BpUBq
Bun 9n^ts o^gnq '(BqojiinoB B9iooq) pjn^^ p sosougjB 89JBrq ug
A (BqojpqBS Bijgino^) ofoB^Bui p 4(sisu9qisBjq BiuB^sBqgg) oqinb
•UB|q p '(BqojpqBS Biiqo^jdnq) 9JBJIA p '(pipgoMj xXjBOOJBqdo^g)
ubAbjjb p '(BUBijpjoqmnq xqBg) oqoíjo ooiibs p SBiuop^ X í (snjBjq
-B[ snqjuB[Bqd9|^) opBJopo jpuBJBS X (BUBi^oqos BiuBijSBqog) oaS^u
ipuBJBS '(suubiavo[[9S snqjuBqXq^) oouBjq tpuBjBS :s9jpuBjBS soj uop
-uojdiuoo 9nb 'sBqj^apiq oiugiuBOidq 8B^uB[d 8B^ SBpBpjsm UBq^q 98
'oij [9p osjno p oiunf -bios Bun b S999A b oppnpgj Bq a^pó^s opsp^
[op Baqo bj 9nb X 's^asp^^aai o^uBissq X sanqouB uo sopsiaBA 'sopu
-ipniiJ?uo[ SBpusq soai sgpaouoS SB9ui[ uo opugaduioo 'bjouios buijoj
U9 jnbB BJBipnisg 98 onb 'oa9^[ *g pp 44Bia9pSM o 44bCubjj ojuoui^^
¡^ -son^ijuoo sooqpsBq soduiso X sopu9JB soj uo BqoaaBSop 98 onb b^
o 'oaífoj^ oía jb Bopaoq ^nb b^ubij ojuoui jop B[ X Bnjjo^ op aBuqsd
pp UOpB19¡59A BJ 3.I1U9 pBppUIlUOOSip BJ9pBpj9A BUn 9181X9 O^[
umujvd ^op SV1W3.190
svj ua ^ouSa^i oxjl jap osuna jap powtíamu. upiavjaSdy^ - g
•SOZTpBÍ9UB 8OU9JJ91 8O1S9 U9 U90BU 9nb
sopnXoajB so[ op BpuBisuoo B[ Bai^^osB 'soiuoXniíisuoo sns 9p aopBaod
-BA9 O109J9 pp JBS9d B :BpB19ds9J J9S 9q9p SOAIIOUI SOJ1O X 91S9 Jod X
'uopoi^pisuoo Biaop 9p ooiisjunüj oiünjoa un oXniíisuoo
sougaaoi 9p u^pBio^oA b;s9 Bpoj^ -soio^buibo soj X sqpBaS
'SU99S810Bjq BUBU9qt?JJ 'SISU91B[d BIUOUJ9y 'SISU9UBUOq
-iíouo[ B9Bi8n|" sBiuopB X 'oqpo oidoad p uos S9aojj sns op Bzoqoq b[
aod uopuoiB bj sbui UBUiBq onb SBiuB[d sbj pqpo p u^ •89U9nbt| 9p X
so^snuí op sopodso SBun^^p uoaanoo uotquiBi i (soqiuBaoB BispuBqij^
uniuoo oap jop pABp p X (sniBiais snssX^) O[qsip pp Bqpn bj
'umqojiupoBA uinipodX[otj oqo^pq p 'sopiooiaquinj sqBsdtqg Buni bj
UOS SOipOUI S9JB1 U9 SBJ)B1U9S9J¿9J JofoiU SBlUBjd SBJ ÍSBlIJldo UBJB1SUI
9s o SBagjiBpoauo UBdeai soqpo soj ^p sbuibj X soouoai soj oaqog
•uiniBOids uimj
^) X BOiiuBiodBSgui BojoapXjj 'ssouiSqn BtAjBg '(oa^o^j #g jop
�lus edulis), el molle (Schinus longifolius), la cangorosa (Maytenus
ilicifolia), el espino amarillo (Berberís laurina) y el ya citado coro
nilla (Scutia buxifolia), escondiéndose entre árboles y arbustos espi
nosos la rama negra (Cassia corymbosa). En lugares secos o pedre
gosos del borde del monte, aparte de coronillo, tala y espinillo, suelen
ser comunes el ñiñarupá o azarero (Aloysia lycioides), prefiriendo lu
gares arenosos el espino corona (Xylosma warburgii) y el curupí
(Sapium haematospermum). Otros componentes del monte del R.
Negro son el tarumán (Citharexylon montevidense), ocurriendo en los
parajes sombríos la envira (Daphnopsis racemosa). Entre las enreda
deras más comunes citaremos la uña de gato (Bignonia unguis cati),
la dama de monte (Clytostoma calystegioides), la pareira (Cissampelos pareira), la uvilla del diablo (Cissus striatus), tripa de fraile
(Camptosema rubicundum), farolitos (Cardiospermum halicacabum),
el tayuyá (Cayaponía ficifolia), y en el borde del monte Janusia
guaranítica, Solanum jasminoides y Araujia angustifolia, Smilax campestris, y la popular mburucuyá (Passiflora coerulea). Otras plantas
volubles, menos frecuentes, son Tragia volubilis, Urvillea uniloba,
Dioscorea sp., Macfadyena dolichandra, Mikania periplocifolia.
En el estrato rasante del monte ocurren plantas de sombra (esciáfilas) tales como Adiantum cuneatum, Doryopteris concolor, Oplismenus setarius, Cyperus incomtus, Carex sellowiana, Juncus tenuis,
Hypoxis decumbens, Desmodium adscendens, Acalypba multicaulis,
Pavonia sepium, Buettneria urticifolia, Salvia procurrens, Dicliptera
pohliana, Diodia polymorpha, Blainvillea biaristata, Chaptalia exscapa,
Hypochoeris tweediei y otros. Más al borde del monte, en lugares
más soleados aparecen Stipa hyalina, Heimia salicifolia, Vernonia
rubricaulis, Pluchea sagittalis, Erigeron sp., Eupatorium hirsutum,
Hyptis mutabilis, Ambrosia scabra, Eriochloa montevidensis, Paspalum cromyorrhizon, Iresine celosioides, Sphaeralcea bonariensis, Ver
bena litoralis, Nierembergia hippomanica y mucbas otras.
Sobre los árboles se instalan el clavel del aire común (Tillandsia
aeranthos), Tillandsia recurvata, Oncidium bifolium, y varias espe
cies de lorantáceas, figurando entre estas últimas Phrygilanthus eugenioides, Psittacanthus cuneifolius, Eubracbion ambiguum y Phoradondron meliae. En las riberas arenosas del río son frecuentes Cype
rus esculentus, Cyperus aristatus, Alternanthera polygonoides y MoHugo verticillata. En hondonadas húmedas o con agua relativamente
permanente ocurren Panicum grumosum, Polygonum hydropiperoides,
Baccharis phyteumoides, Pluchea sagittalis, Gymnocoronis spilanthoides, Jussiaea repens y Cyperus eragrostis.
Otras plantas señaladas para el monte del R. Negro son la lla
mada justicia colorada (Dicliptera tweediana), el pico de loro (Ephedra tweediana), Eragrostis hypnoides (que ocurre en las riberas ba
rrosas, que se cuartean al desecarse), Gompbrena celosioides, Eryngium echinatum, Cyperus virens, Polygonum glabrum, Crotón uruguayensis, Oenothera longiflora, Dichondra repens, Phyla nodiflora,
Eclipta bellidioides, Ocimum carnosum, Lippia alba, Geochorda cuneata y Galinsoga ciliata. En el borde externo del monte, y sobre
- 228 -
�- 6SS eptg 'Baopoqaui sBidapsy 'siuuaaad Buaaqduio^ 'snssaadap snqjuBius^g
'Baaiaas bijjejj 4BUBxai BisoqauXqg 4uinaui^E[ij uinipqdBU^ 'Bsnjaa
sipaBg 'sisuapiAajuoui snanEQ 'uuosaauíuioa unuaojBdng 'Baojjiun
B91B^ '8ísuaPíAaJUOUI Bi|idsy uos uopuaiB B[ aBuiEq BJBd aiuapijns
oaauínu ua saac^iq sopBuiuiaaiap ua sa^uasaad oaad 'sa^uanaaaj souaj^
•iiMojps BipaBUjag X aAaauuj umiapuBuajg 'uiqaBOBUi sipxQ 4BjBaan[
•OAur isdoaaij\[ 4BUBt[isBjq Biqa^uojB^ 'Baauas btjjbj^ 4iojaaq oSbj
-ub^^ 4sapioi^uXja Buajaog 'iiiuosaapuB snqjuBjqBjq 'Bso^nuids Bijp^aj
-aauíiuog sBiuapB UBjuasaad as soso^aapad Anuí saas^iq ug -sqissas bai[
•og Á sqBuiSjBui bijob^b^) 'BqojiuBja^ bi^bj^ 4B[[isnd BiuaXy 'Baaijas
BjpuoqaiQ 'snaauas snpiA^OAg 4BauiuiBj^ Biaiy 'iuiuib uinidy 4bo
-iui^jia Buqaiuuio^ 'sisuauua^Ba sruadÁ^ 'sisuauBuoq xaaB^ 'snjBauq
-tui "J" 4snaoB[[idBD snaunf SBmapB uaaajBdB osouiuiBj^ zidBj [a ug *sis
-uaiqBq siiscuiiBjg sBso^ajpad X sBpauínq sbuoz ua X 'sisuauojjap bdi^
-sag 4iojjaq suo^qg 'BXqaBjsuj auisna^g 'mnqiuBXsB^ g 'asuapiAajuom
uiuijaBqaojdig 4BaiuiB^odB^aui Bno^jnog 'BaaBuoqidBd Bagaj^ 4Bqo[
•uj Bzug 'Bsoias *g 'Bsoiidsasa BiJBjag 'sapioaBqaaBS Etqqaoijjog 4snau
-in^uBsuoa uo^odoapuy 'tjbjiuuoui uoáodXqaBj^ 'Buunuí *y 4B[^snu
-3A Bpijsuy 'sua^rq *g 'iisaau sijsojáBjg rsajuaináis sb9utuibjS sb[ sai
-uanaaaj uos sosoSaapad souajjai ug 'Bsojuauíoj Biuiiauy X sijajdojaiui
eaqiuB[iaqg 'BgXqdu^ sua^doXaoQ sbooj sb[ b ojunf opuBjadsoad 'iiav
•o[|as B[[auiíoB[ag ap zidBi un a^uaui[Bdiauijd apuajduioa 'Biauajsisaad
Bjjaia uoa j[[B auaiiuBui as X SBiAng sb^ ap sandsap BauBjsa as BnB ^a
apuop sajs^nj ua 4Bjsa íupiaBja^aA b[ BpBiJBA X ajuBpunqB Bga ua op
-uats 4booj[ B[ aaqna o[ans ap Bdsa BpBi^^ap Bun 4sa^qBJOABj sauoiaipuoa
ug qBpiojajsa uoiOBUiBOsap ap osaaoad ua 'opBzuoaiaui ^BuajBui ap
SBqooq SBuanbad ap soiunfuoa aod sojsanduioa sa^Saapad so^ soap
•suajaBJBO uos apuop 4SBqaoq ap soduiBa uajjnao sajB^n^ sopBuiuua^
-ap ug •(BOi.npqnuma o) apxojipodopuauío^^ X apiojijjod Banjxa^ X
sa[Bjuozuoq SBSBpBip ap onuuiopajd uoa 'BpBziJoajaui a^uauíBUBipaui
bdoj Bun ua |Biauaíj ua opuai^sisuoa 'sajuanaajj aiuauiBAijB[aj uos soaij
sojuaiuiBJogB so[ 4Bnjaofj ap jBuqEd ^p ajjo^^ ^e X ajsg [y
jmujvd p> son^nuoJ sosoSaupdd sojans soj ap norama^ag - ¿
•upiaBnutjuoo b souiaaBdnao sou
anb B^ ap 'cooiqBSBq sojuatuiBJogB uajsixa apuop JBuqBd [B sonSpuoa
soduiBa so[ ua axmao anb B[ b aaajBd as Bfcq upiOBja^aA B[ 'sajBSnj
sajBj ug -oaaaBZB p X ogiuídsa [a 'oía pp BpBÍap sbui X Bj[B sbui buoz
B| ua X "ofoB^Biu p X oauB[q ipuBJBs p uos eÍBq uopjod B[ ua sapd
-puod sa^uauoduioa so[ 'souiBaj sojsa ug 'opijauíos oisia Bq as anb b
OATsaaxa opBpj p aod Bas bX 4SBatj[BSBq SBanp sbooj ap Bpuasaad bj
aod Bas bX 4Bsoa Baod Xnuí b aanpaa as oa^a^ -g pp a)uoui p 4aBiupd
p X Bnaaog ap osBd p aajua sopxpuaaduioa soqoaa^ sounáp ug
•sa^qBiaaadB ajuB^SBq ouaaaaj ap sauoisuaj
-xa aaqna saaaA b anb (siiiuorad uinaiuBg) BABaq BÍBd B[ SBZipBauB
sbuoz ua X 4(BqojaBuiojSB[aui siaBqaaBg 'uinqojiiunq uiniaojBdng)
SBaaiqa sb[ Bpuanaaaj uoa uaaaaBdB 'ouisiui pp soaBp so[ ua opoi
�prostrata, Nicotiana alata, Bouchetia anómala, Gerardia communis,
Solanum pseudocapsicum, Chenopodium sp., ocurriendo en las hendi
duras de las rocas Dorstenia peruviana, Paxia acaulis, Relbunium erb
coides y algunas de las especies anteriormente citadas.
El pastizal es en estos suelos pedregosos bastante ralo, pero cuan
do aparece una capa apreciable de suelo, se hace denso y ofrece
más variedad y exuberancia, agregándose algunas gramíneas de ca
lidad (Setaria geniculata, Paspalum notatum, Paspalum proliferum,
etcétera). En lugares donde el suelo ha sido removido aparecen Carthamus lanatus, Sida rhombifolia, Heliotropium ancbusaefolium, Cynodon dactylon y Centaurea calcitrapa. En torno a algunos coronillos
y tales que surgen de los pedregales hemos anotado además la pre
sencia de Hyptis mutabilis, Panicum nodiflorum, Dicliptera tweediana, Andropogon panyculatus, Echinocactus sp. y otras especies menos
frecuentes.
8 - Medidas de protección
Cualquiera que haya sido el origen del palmar de Porrúa, su
gran valor estético y científico, justifican que se tomen medidas de
protección para salvaguardar su integridad. No aconsejamos la decla
ración o la creación de "parque nacional" pues la experiencia ha
enseñado que en esos casos, ocurre con frecuencia que a la vegetaciín indígena se le agregan elementos exóticos fie tal manera, que
el paisaje vegetal primitivo cambia fundamentalmente. Es preferible
transformar el área del palmar en "reserva nacional" o "reliquia na
cional", y propender por todos los medios para asegurar su integri
dad, pero sin la introducción o agregado de elementos extraños. La
reserva podría ser extendida a todo el espacio contorneado por el
bucle del río Negro donde se halla el palmar, incluyendo dos lagu
nas alargadas, parte del monte natural del río citado, y arenales va
liosos desde el punto de vista arqueológico, ya que en ellos se ha
hallado un material lítico indígena muy interesante (puntas de fle
cha, puntas de lanza, boleadoras, raspadores, etc.). Estos materiales
existen también en "paraderos" indígenas vecinos, y algunos arenales
donde se hallan, serán probablemente cubiertos por pinos o inun
dados por las aguas de los lagos artificiales que se proyectan formar
en la región. Este último hecho aconteció con algunos arenales ubi
cados aguas arriba de Paso de los Toros.
El Uruguay es un país pobre en palmeras; sólo en ciertas por
ciones llanas y anegadizas del departamento de Rocha, los palmares
tienen alguna extensión, pero están constituidos por palma butiá (Butia capitata). Con respecto a los palmares de yatay, ellos ocupan áreas
relativamente restringidas; el palmar de Porrúa, compuesto según ya
dijimos por unas 2200 palmeras ocupa con respecto a los demás pun
tos donde ocurre la palma yatay, una posición meridional, siendo uno
de los más próximos a Montevideo, y teniendo con respecto al palmar
de Mujica la ventaja de no haber sido perturbado en la medida que
lo ha sido este último. El área mínima a ser convertida en reserva
- 230 -
�- uz -
uanq
ap X uojsuaadiuoa ap opoj aaqos X 'oiusjioiaiBd aiuanaop ap epip
-aui Eun BjJinijisuoa eiujo^ ap jeuqcd pp pEpjj^aiui bj JEApg
•oSp Bsadsa
as pjAnjj giuoui otdo.id p X 4a[qBtaajdB BajB un UBdnao saaB[[tuxdsa
so^ upiaaaaip Buinjn B^sa u^ UBuipd p iqpq ^s apuop B3jb pp ais^
p X ang p sauopjod SBpBuiuuaiap ua oa|bs 'BjnqauB BSBOsa auaxj
anb^od 'batjb[3j sa oi^a^¿ ojj pp puiSjBui ajuoui pp pBpqijn b^ b oí
-UBna u^ -ojíoas^ oi^j ap oiuauíBiJBdap p ua BpBoiqn Buspanb BAaasaj
b^ ap BajB p Bpo^ -soso^aapad oSp pjaua ua 'soarqBSEq soduiBa
ap sozoji souanbad oa[BS 'oaaoisBd pp bista ap oiund p apsap ofBq
o ouEipaui ojuaiuiipuaj ap X 'soArqru) BJBd SBidBur SBJjaii ap bibji
ag -SBajEiaaq 0009 SBun (-aia 'sonéxiuoa sapuajB so\ 'oj^a^^ ojj pp
pujíojbui aiuoui pp aiJBd opuajpuajdiuoa) BqjjJB sbui souiBzoqsa anb
UB[d [a opuainSis asjapuaixa Bjjpod anb 'SBajBiaaq QOS'
�- ees •uniuoa
oao^ 'sepeuej ap sapjoq — 'jyaajyag :y niDyQ snuapiaajuow vpvm^vg
•sauojeqana soj ap Bqaaj^ 'A *jyj 'sajGqiaa so[ ua A 'soáojjb
A sbuiüíbj b ojunf — 'Í]a^^!¡H ('VPS •?? tuvHDJ ^^^ojjtpuvjS sniopomyo^
'OJOl 3P O3!d A M
— •(•zunjj -jj •[ -puaiua) 'jiaf^ 'y '^ vuoipaacnj^ vupayd^
8Oj c ucaiuojuoj siib sojjaqa soj ug — •uayvg Duupuoa vijisuv¡^ '\\
9B90BI[IS^BJ\[
•sosoub soqi^o ap sbuibj
Á. sojuojj ajqos a^uBpunqy — '^^sij y^ 'psSuo^ lumjo^^waova wmpodÁjoj 'Q\
•saj^qiaa soj ua A.
snuoz ua unuioa Xnj\[ — '^H0 '0 (aaJ) sapiouvjnaii siuajdoÁJQ 'g
•soaii[BSBq sonbo^q ap oujoj ug — 'isjuyQ ftuvqj vjjAydiuj stuaidoAuoQ 'g
¡ap |BiuájBui ajuom ug — 'ín/wy fipsig y^ 'ps^uvj) jojoouoo stuajdoAuoQ*¿
*soso3aapad sajBátq ug — -Jg sijajdouaiw sayjuvjiayj'9
•o^jupuBin3 'A '^ 'SBpaujnq
Á 8o^nXojjB ap ap-iog — '^^s^J y 'psilu^^ umvoauna tun%umpy'^
9B99BipodX[OJ
'8B0OJ ap SBjnsí} A soat^[BSBq sanbo(q ajiug — 'cn ('(iog) vsojuautot munauy '
9B99B9BZII{9g
ap
*A *^ 'S^iBuaaB soj ap SBpauínq SBpBuopuoq ug — *^ tunajuvSiS uinjasinb^ •
9B99BJ98inLg[
•sopaui
-nq ajuauíBaipouad 'soaiqBSBq souaaasi ajqog — 'JalH JhnollaS
9B99B[[9UlB[9g
•sajBqiaa soj ap sopauínq sosouajB sojans ug — "j tunmuaa tumpodooA'j '\
sus a
vaa^oa aa av^vd aaa vaav aa Ma svavxowv o svavM
-013^3103 SVXMVld 3d S3I3adSa SV1 3Q M0I3VHa^0Ma
�Graminae
15.Agrostis montcvidensis Spreng. — En campos y borde del monte franja.
N. V. Pasto ilusión.
16.Andropogon barbinodis Lag. — Indicada por A. Castellanos y A. Ragonese.
17.Andropogon consanguineus Kunth. — Rara en el palmar, pero común en
campos pedregosos.
18.Andropogon imberbis Hack. — Ocurre en el palmar y fuera de él.
19.Andropogon lateralis Nees. — En arenales húmedos; ocurre en el palmar.
N. V. Canutillo.
20.Andropogon paniculatus Kunth. — Abundante en el palmar y en los cam
pos muy arenosos. N. V. Cola de zorro ("rabo de burro").
21.Andropogon selloanus Hack. — Resalta en el palmar por su blancura.
22.Andropogon ternalus (Spreng.) Nees. — Rara en el palmar y común en los
campos contiguos.
23.Aristida altissima Arech. — Ocurre en el palmar, pero es rara.
24.Aristida circinalis Lindm. — Una de las especies graminosas más comunes
del palmar.
25.Aristida complánala Trin. — Poco común en la región.
26.Aristida murina Cav. — Común, dentro y fuera del palmar.
27.Aristida venustula Arech. — Abundante en terrenos pedregosos basálticos.
28.Axonopus compressus (Sivartz.) Beauv. — En terrenos húmedos; existe
en el palmar.
29.Axonopus su fful tus (Mikan) Parodi. — Su abundancia llama la atención,
en el área del palmar.
30.Botriochloa lagurioidcs (DC) Hertcr. — Frecuente en el palmar. N. V.
Paja de plata.
31.Botriochloa saccharoides (Swartz) Rydb. — Común. N. V. Paja de plata.
32.Briza subaristata Lam. — Indicada para el palmar por A. Castellanos y
A. Ragonese.
33.Briza triloba Nees. — En terrenos basálticos; rara en el palmar. '
34.Bouteloua megapotamica (Spreng.) O. Ktze. — Común en terrenos secos
o pedregosos.
35.Bromus auleticus Trin. — Medianamente común dentro del palmar.
36.Cenchrus pauci'lorus Benth. — Planta molesta y nociva, común en el
borde de los arenales; rara dentro del palmar. N. V. Pasto roseta.
37.Cynodon dactylon (L) Pers. — Ocupa manchones diseminados en zonas de
pasturas pobres. Al parecer, se extiende cada vez más. N. V. Pata de per
diz ("pasto bermuda").
38.Chloris berroi Arech. — En campos contiguos al palmar.
39.Chloris disticophylla Lag. — Señalada por A. Castellanos y A. Ragonese.
40.Chloris retusa Lag. — Bastante común dentro del área del palmar.
41.Digitaria aequiglumis (Hack. & Arech.) Parodi. — En las zonas más hú
medas del palmar; poco común.
42.Digitarin sellowii (Muller) Henrard. — Poco común, en suelos arenosos,
húmedos.
43.Eleusine tristachya (Lam.) Lam. — Ocurre en el palmar y fuera de él.
44.Elyonurus sp. — Se trata al parecer de Elyonurus tripsacoides II. B. var.
ciliaris (HBK) Hack., pues difiere por algunos caracteres, incluso su ma
yor talla y porte general, de Elyonurus candidus (Trin.) Hack., común en
el litoral are^oso platense. Planta abundante dentro del área del palmar.
45.Eragrostis bcjüensis Rocm. & Schult. — Difundida ampliamente por la re
gión.
46.Eragrostis hypnoides (Lam.) Britt. — En las orillas del R. Negro.
47.Eragrostis lugens Nees. — Medianamente abundante dentro y fuera del
palmar.
48.Eragrostis neesii Trin. — Ocurre principalmente en campos secos, pedre
gosos.
49.Eragrostis trichocolea Hack. & Arech. — Abundante en terrenos muy are
nosos.
- 234 —
�- 98S pp Bfuejj ajuoui pp apjoq p ug — 'saaj^j vmpXq ndjig
pp sosouajB sopns ua Biiqnjj — 'xg ~g (q) snaiput snpqoxod^
•jBiupd pp ojj
-uap bjbj ojad 'jainbop jod BpBuuuasiQ — 'annag fuiDq) vjnjnaiuaS vtxüjag
•jBuipd pp BajB pp oj)uap aiuanaajg — 'uuotuxxag nSixqaif vixnja
UBiupd p son3iiuoa soduiBJ ug — -qoaxy :y 's/aüg mogdsana znjpjag
•JBiupd pp ojiuap osnpui 'sopauínq saj&3n[ ug — "^p^H nunogas vgaoqwog
•SBpBUBa ap SBjjuo X sapqpa so¡ ug — "^UH snjoSuoja uo2odX\og
'JBiupd [ap B3jb pp ojjuap a^uanaajj aiuauiBAijB^a^ — 'q vssajduioo vog
'aiiiBpunqB ísonáuuoa soduiBa so[ ua X
jBiupd p ua ajjnaQ — '^oang ('udng ^ "uiiq) sapiodis wmiavqaoidig
•soaijpsBq
sosoSajpad souajjai ug — "ipoxog ('Sua^d^J stsuapmajuotu lumjanqaoidig
'JBiupd p ua bjbj ísoaupsBq sodiuBa ug — •qasii^ wtnqjuvisDj lumiavqaojdij
'bjbj sa apuop 'jBiupd p ua BpiBaiqn opipod souiaq iasau
•o3Bg 'y X souBjpisB^ 'y jod spBaipuj — 'tpouvj wnsnfuoa tumjavqaojdij
'sopauínq sajB^iq tsapqpa so[ ap oujoj ug — 'saa^^ uinjitund wnjDdsvg
'JBiupd ^a ua bjüjj -sopauínq sapzi)SBd ug — "qaaxy wnxafijoud tunjvdsüj
•p b soiuix
-ojd sosouajB sopns ua uaiquiB) ajjnao ojad 'jBiupd pp BajB pp ojjuap
saunuioa sbui sb3u;iubj3 so^ ap Bun sg — 'xqoj¡]¡ wnjnjvaijd wnjvdsvg
•Bianbjoq ojsb^ '^ '^
•songijuoa soduisa so[ ua X JBiupd [a ug — 'aSSanjj wninjou umpdsvj
•JBiu[Bd p UBapjoq anb sapzi^sBd ug — 'ipouvj avxoom uinjtxIsDj
•JBUipd pp EJjaa 'sopaiuni[ X sopq sapzijsBd ug — mq uinqaiisip tunjvdsDj
•jEiupd
p ua osnpui csapBpipao[ SBSjaAip ua Bjsi^ — 'Jld ^ntDjDjip wnjDdsüj
-jBiupd
pp jng apjoq [a ua sopauínq soduiBg — 'U1JX uoziquxoAiuoxo tunjvdsoj
-uniuoa
oaod í JBiupd pp ojjuap unB 'sBpauínq sbuoz ug — -asoq^ wmup tunpdsvg
-jBiupd [ap
0Jiu3p ajsixg -otuaiA [ap uopaB B[ b asjauodo p sopaijuoiu suiuuaiap
ísopefij pui unB sapuajB ua unuiog — 'saa^ tunjvjnuojanui wnxoqdoddüj
'soaiipsBq sanbo[q ajjug — 'umq uinxojnqvs uinajuvj
•BJopBfij Buang '^ajuBfnqip
oiSBd,, ap ajquiou p uoa souiaaouoa Bg -B[p ap Bjanj sopBJiqn so[Buojb
so[^ua X JBuipd [ap b^jb [ap ojjuap uniuoa 'pia3aA u^isaans B[ ap cdBja
Bjaiuud B[ ap aiuB^uasajdaj Biij^uiBs^ — 'Huaidg tunsotuaavx wnaiuvg
'98
*g8
'f^^
'8
'^^
'[3
"08
'g¿
*8¿
'¿¿
'g¿
#g¿
*^¿
'¿
'g¿
m\i
'Q¿
'59
'39
'¿9
-99
'59
'^q
'^9
'A ^^ 'soXojjb soun3p b ojunf sapuofcd Buuog — 'saa^^ sijmotxd umoiuvg'39
•unuiog
•sapqpa so[ ua X soXojjb 'sBun3B[ b oiunjf — 'saaf^ itmsowruS tunamvg'\g
'sopauínq sodiu^a ug — 'saa^j suaidpap uinamvg'Qq
'BJOpB[OA BfBJ 'A 'ü
-JBiupd pp Bjanj X ^jjuap unuioa aiuauíBAiiBp^ — -qaauy }}3xaq wnaiuog•
"H I3P BfUBJJ ajuoui p ug —• 'jpqog o^ "uiaog fiunq) smuojas snua^usijdQ'8S
*jBiu[Bd [a ua bjbj ojad 'jaxnbop jod BpipunjrQ — %q vaavuoipdvd vaijaj^#¿g
•jBiupd p ua uniuoa oaog — 'saa^^j (^gH) ^nwuDj tumqdXxoaojdaq^95
•osojjBq opuoj ap sajB3n[ ua 'sapqpa so[ ug — 'jatu^f vuvicinuad üpiznq#gg
'SBpBUBa ap o3jb[ O[ b qniuog — 'oi vxpuDxaq visxaaq'^g
•sapqpa
so[ ap oujoi ua 'sopauínq so[ans ua ajjnaQ — 'UJJX sisuagisniq vjnxadwj'gg
'sosouajB sopns ua pBiupd pp ojjuap osnpui 'sapBpipao[ SBpeu
quuaiap ua ajuBpunqB Xnj,^[ —' 'azj^^ mQ (Suaxá^) snivoids uoSodoutuÁ^'^g
'JBiupd [ap
BajB pp ojjuap uniuoa oaoj — 'qaüJ^ ^ 'qosy f'jjyj sisuauou^p vamsaq-[g
•sonáiuioa sod
•uiBa X JBiupd [ap SBpauínq sbuoz ug — 'qastiQ sisuapmajuow vo^ootuq'Qg
�87.Stipa ticesiana Trin. & Rupr. — Abundante dentro del palmar. N. V. Fle
chilla.
88.Sporobolus poiretti (Roetn. & Schult.) Hitchc. — En la periferia del pal
mar. N. V. Espartillo.
89.Trachypogon montufari (HRK) Nees. — En suelos pedregosos basálticos.
90.Trichachne sacchariiílora (Raddi) Nees. — Muy frecuente en el palmar y
en los arenales semifijos contiguos.
91.Tridens brasiliensis Nees. — Común dentro del área del palmar.
Cyperaceae
92.Bulbostylis capillaris (L) Kunth. — Común en arenales algo húmedos;
existe dentro del palmar.
93.Carex bonariensis Desf. — En campos basálticos y borde del monte fluvial.
94.Carex sellowiana Schlecht. — Lugares sombrías del monte franja del R.
Negro.
95.Carex sororia Kunth. — Indicada por A. Castellanos y A. Ragonese, para
el palmar.
96.Cyperus aristatus Rottb. — Arenales ribereños del R. Negro.
97.Cyperus cayennensis (Latn.) Britt. — Común en suelos arenosos del palmar.
98.Cyperus eragrostis Lam. — Borde del monte franja del R. Negro.
99.Cyperus esculentus L var. leptostachyus Boeck. — Común en los aren^les
ribereños del R. Negro.
100.Cyperus incomtus Kunth. — En el monte marginal del R. Negro; muy
común.
101.Cyperus haspan L. — Ocurre en los ceibales.
102.Cyperus laetus Kunth (y su variedad oostachyus Nees). — Frecuente en
los arenales, ocurriendo dentro del área del palmar, donde es escaso.
103.Cyperus lanceolatus Poir. — Muy común en torno de los ceibales.
104.Cyperus megapotamicus Kunth. — En los ceibales y bordes de cañadas.
105.Cyperus meridionalis M. Barros. — Poco común en el palmar; fácil de
confundir con Cyperus cayennensis.
106.Cyperus obtusatus (Presl) Mattf. & Kukenth. — Común en torno de los
ceibales.
107.Cyperus reflexus Vahl. — Existe en el palmar y en arenales bajos y hú
medos.
108.Cyperus sesquijlorus (Torr.) Mattf. & Kukenth. — En torno a los ceibales.
109.Cyperus virens Mich. — Hallado cerca de la ribera del R. Negro.
110.Fimbristylis autumnalis (L) Roem. & Schult. — Frecuente en lugares hú
medos.
111.Fimbristylis squarrosa Vahl. — Borde de los ceibales y cañadas. Poco común.
112.Heleocharis bonariensis Nees. — En suelos anegadizos de los ceibales.
113.Lipocarpha sellowiana Kunth. — Hallada en los ceibales.
114.Rhynchospora corymbosa (L) Britt. — Ceibales y borde de lagunas.
115.Rhynchospora glauca Vahl. — Común en suelos arenosos húmedos, en los
bordes del palmar.
116.Rhynchospora microcarpa Gray. — En los pajonales del palmar y fuera
de él.
117.Rhynchospora tenuis Link. — Común en arenales húmedos.
118.Scleria sellowiana Kunth. — En pajonales del palmar y en los ceibales.
119.Scirpus californicus (Meyer) Steud. — En los ceibales y orillas de arroyuelos y lagunas. N. V. Junco común.
Palmae
120.Butia yatay (Mart.) Becc. — Es la única especie de palma que constituye
el palmar. Según un recuento fotográfico realizado en 1958, habría unos
2270 pies vivos aún. N. V. Yatay.
Mayacaceae
121.Mayaca sellowiana Kunth. — Común en suelos anegadizos, en los ceibales.
OQfí
�- ¿es 'sopauínq sapz^SBd ug — 'fsuii^ xa) ojjq wnxoj •// tumyoutJÁsig '
*8on8i}
-uoa soduisa na A jBiupd ¡a ua epB[pg^ — '9jaH ClPu!T) liuaq-iaq n\\adA^) '
9B99BptIJ
-^ pp BfuRjj aiuoui p ua aoanaQ — *ds vaaoasoiQ •
9B99B9IO9SOTQ
'jj pp BfuBjj ajuom p ua aiuanaaj} ^nj\[ — 'q suaqutnoap sixodAf] •sosoSaapad sodiuea ua epB[p^] — '9uaH Jjuosjapuv
^ pp aiuoui p ug — 'qasiJ^ siu^sadwno xdjiw
MBuipd pp
ojiuap aisixa isapuajB so^ ua unuiog — 'iajua¡j uimxouaxo tunpuoasoqjo^j
•jEiupd p souiixojd sod
-rasa ua Bpc^Bjj — 'cuapitVj^ y^ 'tunü¡¡ (qjun^¡) sapwuoSodoiqdo
j pp BfuBjj a^uoui p ua unuio^ — "PiliAi slnuat snoun[*¿[
*son8puoa
sosouajB sopns ua A JBuipd p ua opB][Bj^ — 'ao3fjso}j smwiSjmu $noun['q<¿\
•sapqiaa soy ua unuic^) — '^IHH snpqdaaojoitu snaiinf•^
•ojmbunf *^ *^[ "u^iSaj b\ ua opipunjip Xn^^[ — 'ad^vqnq snjDaijqtu} snaun[-f7
•sopaiunq o8p sapuajtB ua unuiO^ — '^DO snuvÁaqwop snaunf*{
MBUipd
p ua osnpm 'sap^pipao^ SBSJdAip ua ajjnaQ — 'jjq sntuojoqaip snounf*^^
*sozipB8auB souajja) A sapqpa so^ ug — '^IQH sruojfísuap snaunf•^
•sosoSajpad sodui^a ua aiuanaajg — -11/07 snaavjjjdva snaunf'Qi
UBuipd p ua ajsixg -sopauínq eapuaaB ua unuio^ — -7 smuofnq snaunf'bZ\
'A *N 'sopnXojJB A eapqpa seq ua aiuanaajg — -7 mvpjoa miapa%uo^
•ao|
-buib^) '^ -^[ -unuioa ^nuí ÍSBunSB^ ug — -^un^i ('(n) vainzn vtuuoqaiq
9B90BIJ9P9JUO^
pp soaas sosouajB souajjai
ua axmao anb *8BuiaanbuB[q saao^j ap Biu^p Buanbaj — -ds vuijauituo^
•Biang biub ap Bqaa^ -^ -^[ -so^iuojoa so^ b o^unf 'soaxjps
-Bq sopns ua aaanao A jBuipd p ua aiuanaa^g — -7 vaiuiSuin vui¡otuiuo^
pp BfuBjj ajuoui p ua spB¡pjj — -7 (q) víonxnaaí mspuvjpjf
•ajiB pp pABI3 -A
•^[ -oaSaji^ *^[ pp BfuBjj ajuoui pp sapqjB A soqpa aaqos '^bjbX Buipd v^
ap sajidusa sb^ aaqos ajanaQ — 'W^^ '8 '7 (l9Sl7) soqjuvjan mspuvjpjf
9B99BI[9UIOjg
*sapqiaa
soj ua A sopauínq Xnuí sapuaaB ua aiuanaaag — 'qzun^ vuüimojjas
�146.Sisyrinchium minutiflorum Klatt. — En los bordes de los ceibales; suelos
arenosos húmedos.
147.Sisyrinchium vaginatum (Vahl.) Spreng. — Muy común dentro del área
del palmar.
Cannaceae
148.Canna glauca L. — En los ceibales. N. V. Achira amarilla.
Orchidaceae
149.Habenaria bractescens Lindl. — En arenales húmedos cubiertos de Andropogon lateralis; poco común.
150.Habenaria sp. — En pastizales desarrollados en suelos arenosos húmedos.
151.Oncidium bifolium Sims. — Hallada en el monte franja del R. Negro. N.
V. Flor de pajarito.
Salicaceae
152.Salix Humboldtiana Willd. — En los ceibales y monte del R. Negro. N. V.
Sauce criollo.
Ulmaceae
153.Celtis iguanea (Jacq.) Sarg. — Monte franja del R. Negro. N. V. Tala
trepador.
154.Celtis spinosa Spreng. — En campos basálticos y monte del R. Negro. N.
V. Tala.
Moraceae
155.Dorstenia brasiliensis Lam. — En campos pedregosos basálticos. N. V.
Higuerilla.
Loranthaceae
156.Eubrachion ambiguum (Hook. & Arn.) Engler. — Principalmente parasitando al guayabo colorado.
"157. Phoradendron meliae Trel. — Descubierto por el autor de este trabajo,
para el Uruguay, en Paso del Puerto, e indicado luego para otros lugares.
Parásito sobre Ruprechtia.
158.Phrygilanthus eugenioides (HBK) Eichl. — En el monte del R. Negro.
Común.
159.Psittacanthus cuneifolius (Ruiz & Pavón) Blume. — Principalmente sobre
molle.
Santalaceae
160.Acanthosyris spinescens (Mart. & Eichl.) Griseb. — En monte del R. Negro.
N. V. Quebrachillo.
161.Iodiná rhombifolia Hook. & Arn. — En monte del R. Negro. N. V. Som
bra de toro.
Polygonaceae•
162.Polygonum glabrum Willd. — Ribera baja del R. Negro.
163.Polygonum hydropiperoides Michx. — En lugares inundables, cerca del R.
Negro.
164.Polygonum meissnerianum Cham. & Schlecht. — En los ceibales.
165.Polygonum lapathifolium L. — En lugares inundables y en los ceibales.
166.Polygonum punctatum Elliot. — Muy común en lugares inundables. N. V.
Hierba del bicho.
- 238 -
�- 688 •Bjanbsoui
BqjaA "A '^[ "sopaumq sapuajB ua axinaQ — 'qsunj mjofiaaiq dubsojq 'Q(,i
9B99B.I9SOJ(J
MBiupd pp Bjanj 'sopaumq sapuajB ug — 'd^ tumptdaq '621
•pin^q *A *^ "sopara
-nq sapuajB na X ojSa^^ 'g pp aiuoj\[ — *2aJV (S^aM) ojio¡pnan v^jooq
aiuoraSff
ajuoui \3 ng — •'j vutaind
ouídsg
#H FP 8Juora ^ sooiijBSBq souajjajL — 'qiUQ vutunvi suaq^ag
MBuipd ^a ua b^bj ísofijiuias sapuajB ug — "j vajjjvS auap^
-ojsBd soduisa ua X iBiupd \9 ua aisixg — "j (q) utnjjAi(dnJiaj uodunoAjoj
•soaiqBSBq souaaaaj ug — "jq mmtfistuq mqaAuo^oj
•unuio;} -sonaiiuGa sapuajB so^ ua X jbui
qBd ^a ua ajjnaQ — 'jqav^^^ ^ "s^a^ ('^^^l) tuntuissisotuvA vtuauoipuDQ
*unuioa oaod ísosouajB sopns ug — '^oog DuojfipuvJÍJ
-^ pp Bfurjj ajuoiu ^ap apjog — 'q sapiotsojao amsaij*g¿
'sonSi^uoa sod
so| ua X JBiupd |ap oj^uap ajjnaQ — 'UV^^^ ('Suaid^) vaaiuas mffnfj'H\
•soaijpsBq soduiBa ug — 'jiaqtf) fuioj) vjdudj oifívjj'qi\
'jBuipd pp ojiuap osnpui 'sa[cuajB ug — 'UDJ<\[ Cf'T) sapioijüqdvuS viffüfj'SU
•oa8a^[ *^j ^ap ajuoui ^ap apjog — 'u^pj sapwisojaa vuaiqdtuo^'fil
•soaijpsBq sopns ua asaaA apns uaiquiB)
íaBui^Bd [a ua osnput 'sosouajB sopns ua ajjnaQ — 'q siuuauad miajqdwof)*g¿f
•ojSa^^ -g ^ap SBJaqi^ — 'ig -g (q) sapwuoSAjod vuaqjuviuaiiy'ZLl
•SBpBUBa X saxcqiaa so[ ug — -qasuf) (-^jv^^) sapwiaxojiqd v^aqjuvuuajjy'm
•soaiipsBq sosoSajpad soduiBa ug — *ds tunipodouaq^ 'OLX
•jBuipd jap apjoq p sapuajB ug — 'ssn[ ('bo^^) wnsnjau tumpodouaq^ *^9l
pp ajuo}^ — '^O vAqavjsA¡od mjqaaudng
•9JBaiA -X M 'bu
-n8B| ap apjoq X oj8a^¡ 'g ^ap a)uo^\[ — *Xa^ 'y "^ oijofiaips vijqaaudng
�Rosaceae
191.Margyricarpus pinnatus (Pam.) O. Ktze. — Abunda en el palmar y en los
campos contiguos. N. V. Yerba de la perdiz.
Leguminosae
192.Acacia bonariensis Gilí. — En el monte del R. Negro. N. V. Ñapindá ("uña
de gato").
193\ Acacia caven (Mol.) Mol. — Borde del monte del R. Negro. N. V. Espinillo.
194.Desmanthus virgatus (L) Willd. — En campos contiguos al palmar.
195.Cassia flexuosa L. — Ocurre en el palmar y en los arenales contiguos.
196.Camptosema rubicundum Hook. & Arn. — En el monte del R. Negro. N.
V. Tripa de fraile.
197.Desmodium adscendens (Sw.) DC. — En el monte del R. Negro. N. V.
Pega pega.
198.Erythrina cristagalli L. — Común en la región. N. V. Ceibo.
199.Galactia marginalis Benth. — En campos algo pedregosos.
200.Lupinus incanus Grah. — En hondonadas de los arenales.
201.Mimosa adprcssa Hook. & Arn. — Resistente en arenales móviles, a los
que tiende a fijar.
202.Rhynchosia senna GUI. — En campos pedregosos y junto al R. Negro.
203.Rhynchosia texana Torr. & Gray. — En campos contiguos al palmar.
204.Stylosanthes gracilis HBK. — Ocurre en el palmar. Se indica aquí por pri
mera vez para el Uruguay.
205.Stylosanthes montevidensis Vog. — En campos basálticos.
206.Tephrosia cinérea (L) Pers. — En arenales del borde Sur del palmar.
207.Vicia gramínea Smith. — En torno a los ceibales.
208.Zornia diphylla (L) Pers. — Ocurre en el palmar, donde es poco abun
dante.
Geraniaceae
209.Geranium robertianum L. — Indicada por A. Castellanos y A. Ragonese,
la hallamos dentro del palmar en la última excursión. Poco común.
Oxalidaceae
210.Oxalis articulata Savign. — En campos contiguos al palmar.
211.Oxalis macachin Arech. — En campos contiguos al palmar.
212.Oxalis lobata Sims. — Indicada para el palmar por A. Castellanos y A.
Ragonese.
Malpighiaceae
213.Janusia guaranitica (St. Hil.) Juss. — Aparece en chircales y sobre espinillos, en el exterior del monte del R. Negro.
Polygalaceae
214.Polygala brasiliensis L. — En suelos húmedos del palmar y en torno de
los ceibales.
215.Polygala molluginifolia St. Hil. — En pastizales húmedos.
216.Polygala paludosa St. Hil. var. angustocarpa Chod. — Ocurre cerca de la
laguna situada al Sur del palmar.
Euphorbiaceae
217.Acalypha communis Muell. Arg. — Frecuente dentro del palmar.
218.Acalypha multicaulis Muell. Arg. — En el monte del R. Negro.
219.Bernardia sellowii Muell. Arg. — En campos pedregosos basálticos.
- 240 -
�in -
*H PP aluora PP ^pjoq p ug — -qasu^ f'^oj) sisuauvuoq vaapuavqdg• if^
MBinpd [B son^nuo^ sosoSajpad soduiBa ug — 'ar)0 WDJisoud vpig'^^Z
•uqi^aj u\ jod Bpipunjip Xnj\[ — "j nijoftqtuoq^ vpig'^^Z
UBUipd pp cujuap ajunaQ -Bjajauoa biujoj ua
p cjBd Z3A Bjauíud jod inbB cp^aipuj — qtjq 'tg sapwjpjuajod vpig'^Z
*jBui[ed pp B3JB p ua aaanoQ — 'jqoojj nuajoijjniu vpig'^^Z
•unuioa oood t^euipd p ug -oaiuaa p ua Bjnaso-ozífoj
A 8BDUB|q saao[j uoa ciad 'cjBjsBq *g b BppaaBd o^^y — mds wiuoanj-^^^
•sa|Bqpa soj ug — 'a^ouanQ vuvmvqiti vmoanj'\fZ
pp aiuoui pp oaiuap unuiog — 'ji¡j 'ig tumdas tnuoavj'o^^
*^j pp aiuoui p ojunf A JBiupd p ug — "d^ vwisvq muoavj'^^Z
•OjqBip pp
'A 'ÍI 'u9!S^ bI j0<I BP!PunJ!P ^nI\[ — 'uqavj ^> ^inj/ vjviujs snssjj
"A *N "OJ^a^ '}j pp apaoq A oaiipsBq ouajjaj ug — "ssia^r mjOjjxnq n.jnog •
'oduiBa ap
-^ '|^ UBiupd p souiix^id eoduiBa ug — 'suaip\¡ vuidsiSuoj dijüjsiq -
pp ajuoui p ug — *^pJf oqopun
pp aiuoui jap oiiuap unuiog — "j wnqnovoijvq wniujadsoipjn^ 'fZ
•pqa pqg
'A 'N *OJ2a^ ^ pp aiuoui p ug — 'mpv^ (-jijj 't) sijnpa sn/^qdo^/^ -g^^
pp ajuoui pp apjoq p ug — 'J-ioj/^ miofiotji snuaiAvpn
#aIlM 'A 'N 'B
sns ap A ojga^^ '^j pp ajuoui p ug — 'Sadg ("ipui-jj smjofiSuoi snutqog
•oj8a^[ -^ pp ^jnoui p ug — 'q sijtqnjoa m
•soaijpsEq sosoSajpad soduiea ug — 'qos^joj^ vi¡ofiuvuaS m
pp auioui A sapuaaB ug — 'Siy qpn^^ wnwu3dsojDtuavq mmdüg • izz
•ojgau ipuBjeg '^ *^[
sns A oaSa^^ #)j p ojunf — '$iy qian^^^ vuvinoqas viuntjsnqag '9^2
-UB|g '^ #^j 'oaga^^ -^ \^p aiuotu p ug — 'Suaidg sisuajjtsvuq viuvijsvqag
•O];|mbuB[a 'A 'M 'OJ8a^[ -^ pp
aiuoui p ua unuio^ — '8iy '/janj^ ('Suy 'jpnf\¡) vuvjqaszjoj^ vnwijsvqag
•oauBp ipiíBJBg '^ -^[
•souBjnquj sns A ojga^j ••^ p oiunf — 'Suy 'jpnj\¡ snuvicnojjas snqtuvjjAqj
•soanpsBq sosoáajpad sodiusa ua unuiog — uaji^H ^Unr30T> nlxvd
MBuipd
p sounxcud soXojjb soungp b ojunf ajjnaQ — 77?ff stsuaAonSrun uojoi^
•Baifnj^f ap
JBUipd p ua ajuBpunqy 'SBpBaao^sBd Xnuí o soipuaaui soaipoiJ3d b sepi^auíos
sbuoz ua JBiupd pp ojjuap unuioa Any^ — 'Suy 'Hdn^^^ ¿snmtuaSjü uojou^
�248.Wissadula glechomatifolia (St. Hil) Fries. — Hallada en el palmar y fuera
de él.
Sterculiaceae
249.Ajenia pusilla L. — En pedregales basálticos.
250.Buettneria urticifolia K. Schum. — En el monte del R. Negro.
Cistaceae
251.Halimium brasiliense (LamJ Gross. — Existe dentro del palmar y en cam
pos contiguos.
Flacourtiaceae
252.Xylosma warburgii Briq. — En el monte del R. Negro. N. V. Espino corona.
Passifloraceae
.253. Passiflora coerulea L. — Muy difundida por la región. N. V. Mburucuyá.
Cactaceae
254.Echinocactus sp. — En terrenos pedregosos basálticos.
255.Rhipsalis lumbricoides (Lem.) Lem. — Sobre troncos de ceibos y en árbo
les del monte del R. Negro.
Thymelaceae
256.Daphnopsis racemosa Gris. — En el monte del R. Negro. N. V. Envira.
Lythraceae
257.Cuphea glutinosa Cham. & Schlecht. — Ocurre en el palmar y fuera de él.
N. V. Siete sangrías.
258.Cuphea origanifolia Cham. & Schlecht. — En el borde de los ceibales.
259.Heimia salicifolia (HBK) Link. — En campos contiguos al monte del R.
Negro.
Myrtaceae
260.Blepharocalyx tweediei (Hook. & Arn.) Berg. — Junto^al R. Negro y sus
tributarios. N. V. Arrayán.
261.Eugenia cisplatensis Camb. — Borde del R. Negro. Común. N. V. Guayabo
colorado.
262.Eugenia opaca Berg. — En el monte del R. Negro. N. V. Guayabo blanco.
263.Eugenia uniflora L. — Monte del R. Negro. Muy común. N. V. Pitanga.
264.Myrceugenia glaucescens (Camb.) Legrand & Kausel. — Monte del R. Ne
gro. N. V. Murta.
265.Myrrhinium rubriflorum Berg. — En el monte del R. Negro. N. V. Socará.
266.Myrtus mucronata Camb. — Existe en el palmar y los arenales contiguos.
N. V. Arazá rastrero.
267.Myrtus sericea Camb. — Ocurre en el palmar y fuera de él. N. V. Arazá
ceniciento.
Melastomaceae'
268.Tibouchina gracilis Cogn. — En lugares húmedos, en torno de los ceibales.
269.Tibouchina nítida (Graham) Cogn. — En los ceibales.
Oenotheraceae
270.Jussiaea bonariensis Micheli. — En ceibales y cañadas.
- 242 -
�•sosogaapad souaxiai 3 ajuauipdpuug — 'zju^cng snaataas snjnajoag '<
MBiupd ya ua aisixa ísop^aapad ug — 'zjjrxn^ oaaiuas vupuoqatQ '
•uojbj ap BfajQ '\ '|^ -oaSa^ -g pp ajuoiu ya ug — 'tsuoj suadau vipuoqatQ '<
•souiixcud
soduiBa ua X jBiupd p ua opEjpjj — uaAajy ('oa(j) vuopojpw svidajasy 'fá
*}j pp ajuoui pp apjog — 'pnajg nijoftjsnSuü mínnuy '262
•8on8iiuoa sod
ua X jBuipd p ua Rp^iPH — 'S "^í Cl^H '^S) oovjjad viuoi^disouavfl
'sapqpa so^ ug — mtuvj vaptosjAt¡t niajppng
•jBiupd p ua opB^pif anj je^dui^fa
-sozípBSauB souajjai ug — 'ttpapio^ ^ 'turno vio\\\pur>j2 vtajppng
•unuio^ -oaSa^ 'g pp 8BniJ0 — 'HWV\¡ ('^uaid^) oi^/pips muajnoj
9B90BJodBg
scsaaAip BJBd BpBjouy — "j sisuatuv stjpSvuy
9B90B[nUIIJ,J
'unuioa ODo^ 'oj8a^[ 'g pp ajuoui p ug — *za^V suajtaajavj vauvdvg "982
X sapqpa so| ug — 'q sapwinaunuvd ajAjoaojpAg'2Z
•sapqpa so| ap sozípe^aut? sopns soj ug — 'V^.'i/ 'V vJllsnd a\A%oaoipAg'^2Z
•B|^ipjBa o BpjB^ '^ *^j •oj8afsj 'g ye souiix^jd sod
-uiBa X soaijpsBq sajBáojpad ug — 'AaqiuoQ ^ 'cio^ uinjninaiuvd tuniSuÁjg'2Z
•Bj^pjB^ #^ *^¡ "aambop aod opipunjiQ — 'tuvq ajnüoipnu tuniSvÁug#282
•oaSa^; 'g pp scaaqu sb^ ug — '^J/3 tumvunpa tumSuAug'\^Z
•JBu:pd p ua ajjnao ísopauínq sapuaaB ua unuio^ — '¡uuvf^ /p;j;t/ ogatua^'QftZ
'soso^ajpad X sosouajB souajaaj^ — 'Hu}q sisuapiaajuoiu snonvQ'^^iz
•UOJJBU1I3
oidy '^ *^^ 'soaiipsBq soso^ajpad soduiBa ug —- 'q-tjj ('bov[) ttutuv tumdy'^IZ
•sajopapajp sns X JBuipd ya ua unuioa Xnj\^ — 'bov[ vuojfiSuoj ojaqjouaQ' HZ
'U9P&JO bj ap aojg
'^ '^^ UBuipd p ua aisixa ísapuajB ua unuiog — 'q mutsstjjoiu vuaq^ouaQ"9¿2
•JBUIpd p
ua bjb^j *eoai]psBq sosoSajpad eoduisa ug — 'zunj/y mtmpouvd vuaqjouaQ*g¿2
•JBiupd p 8on^i)uoa soduiBa ug — 'qtuvq v^ooaput oaaqjouaQ'fiz
•SBJIJBJBJ SB| ap BpBlUBJUg '\ *^J 'SOXOJJB X SBpBUB3 Ua
Bptpunjip Xnj\[ — 'zunjy ('Suaud^) stsuapiaajuotu uva q suadau vamssnf-¿2
•sapqpa so^ ua X sozípnáaiiB sajB^nj ua unuiog — "ll^H^W í-133/001/ vavtssny'ZVZ
ap O||iuzBjn(j *^ #^j -sapqpa bo^ ap oujoj ug — oq DijoftSuoj vaDtssnf
�Hydrophyllaceae
297.Hyclrolea megapotamica Spreng. •— En los ceibales y arenales inundables.
298.Hydrolea spinosa L. — En los ceibales y en el borde de los sarandizales.
Borraginaceae
299.Heliotropium amplexicaule Vahl. — En campos contiguos al palmar.
300.Heliotropium elongatum Hoffm. — En el borde del monte del R. Negro.
Verbenaceae
301.Citharexylon montevidense (Spreng.) Moldenke. — Monte del R. Negro.
N. V. Tarumán espinoso.
302.Aloysia lycioides Cham. — Borde del monte del R. Negro. N. V. Cedrón
del monte, azarero.
303.Glandularia peruviana (L) Small. — En campos pedregosos. N. V. Marga
rita colorada.
304.Glandularia teñera (Spreng.) Cabrera. — En arenales del borde del palmar.
305.Glandularia tenuisecta (Briq.) Small. — Hallada en diversas localidades.
N. V. Margarita morada. Ocurre en el palmar.
306.Lantana montevidensis (Spreng.) Briq. — Hallada dentro del palmar; es
medianamente abundante.
307.Lippia alba (Mili.) N. E. Br. — Arenales próximos al R. Negro. N. V.
Salvia.
308.Lippio Arechavaletae Moldenke. — Ocurre dentro del palmar.
309.Lippia Morongii Ktze. — Hallada en campos pedregosos basálticos. Poco
común.
310.Phyla nodiflora (L) Grcene. — Común en determinadas localidades pró
ximas al R. Negro.
311.Verbena litoralis HBK. — En el monte del R. Negro.
Labiatae
312.Hyplis mutabilis (Rich.) Briq. — En el borde del monte del R. Negro y
en suelos basálticos. Muy común.
313.Hyptis fasciculata Benth. — En arenales próximos al palmar.
314.Ocimum carnosum Link & Otto. — En el monte del R. Negro. N. V. Albahaca silvestre.
315.Salvia procurrens Benth. — En los ceibales y el monte del R. Negro. N. V.
Salvia rastrera.
316.Salvia uliginosa Benth. — Junto a afluentes del R. Negro, en pajonales.
317.Scutellaria racemosa Pers.- — En terrenos húmedos en torno de los ceibales.
Solanaceae 318.Bouchetia anómala (Miers) Loes. — Ocurre en el palmar y campos con
tiguos.
319.Nicotiana alata Link & Otto. — En el borde del monte del R. Negro.
320.Nierembergia hippomanica Miers. — En los claros arenosos del monte del
R. Negro.
321.Petunia pubescens (Spreng.) R. E. Fr. — Abundante dentro del área del
palmar. No tenemos seguridad en la determinación de esta especie.
322.Petunia violácea Lindl. — Común en los arenales de la región, incluso
dentro del palmar.
323.Solanum flagellare Sendtn. — Entre la vegetación baja de los ceibales.
324.Solanum jasminoides Paxt. -— En el monte del R. Negro. N. V. Duraznillo
enredadera.
325.Solanum pseudocapsicum L. — En el borde del monte del R. Negro.
244 -
�U3 3)81X3 ÍS3JBU3JB SOJ U3 UllUIO^
MBUIJBd J3
'JQ ('UID'J) SapiOlJVUlJ m
•pXnX
"BX 'A 'N *OJ^3M "H FP a^UOUI F U3 — 'tiSo^ ("umq) vijofpif muodvAvj
soj us ajjnaQ — 'WA ^^o^ovij.vagvs wuviuaiDy^ ' lf
•8on8i)uoD
83JBU3JB soj us X jBiujBd \9 H3 nnrao[) — -}in^o^ C^U ~1S) ^asou vipjvtpi}j
•sosoSsjpsd sod
untuo^ — '
MBUqBd |3 U3
3)8ix3 ísosogojp^d soduiB3 ug — •tqaajyag '^p 'tuüt¡^ sapioiSuAua mxauog'f
'sop^uinq sajEuajB ug — 'tunya^ •^ ('J}JJ 'i) vijofnsayj vtpuvjuapjQ'Z^
•jBiujrd pp ojjuap usiquiB)
opuBpunqB '83[BH3JB so^ ug — 'tyoajyag ?$> 'uivyQ snuüicnojjas snddnaüuji^^^'\^
•3)U0UI 3p O SIBd pp UJUIZBJ"
*A 'N "OJ^3^[ "^j pp 3)uoj^[ — 'jyaajifag ^p •m/di/^) sisnaAvnSnun vpwnonf)'Q^g
•oj8o^[ ^j jsp 3)iioui j3 u^ uimio1") — 'iipapp^ ^p 'luvy^y vyd^otuAjod mpoiQ"6
•opBjojo^ jpucjBg *^ *^[ 'unuioD Xnj\[ •oj83^[ -y pp X soXojjb sp sbí
-Bq snyuo us 'sajBqp^ ug — •tunyo^ -y¡ ('3uaj.d) smviqv¡3 snyjuopyda^'g^g
;sooi)jBSBq sosoSajpad sodiuÍB3 ug
j3p 3)uoui js ug — 'saa^¡ numjqod
-y jsp 3)uoui j^p opaoq p ug — 'saap^ vunipaacni vuaidipiQ
•sspqpo X sozjpB^suB sopns ug — 'Sadg sist/aíD^d vuvjnoiJtfj
*3)UOUI pp BUIBQ '\
*y jsp 3)uoui p ug — "J"Í7 Cuir>HD) s^ptoiSajstjjoo ovioísojsAjq '
•o)b8 sp Bu^ *^ "^^ ^oa83^[ *y pp a^uoni p ug — mrj tina smSun vmouSig 'Z
•sspqpo soj sp sdJopapsjjR soj ug — 'tqaaiqo^ op 'tuoq^ saptotdAq vipotuaj^*jgg
UBUIJBd J3 U3
3]8ix3 '. sosou^jB eoudjjd) ug — 'jj 'g -y ('Suaid^) ststiapiaajuoiu viundoag'0
•sopsuinq 83jbu3jb ug — 'uiriQ (g) sisuapouoo viunuig'6Z
"sojsnXojJB 3p sbjjijo X sapqpj soj ug — *g vuvianuad vjoijdjq'Z
•JBUIJBd J3 U3 3Jjn3Q
-uotSsj bj jod Bpipunjip Xnj/^[ — -iqoaiqag vp 'moqj siuniuuioo mpitua^y• i^
•oj83^[ y
j^p sour,)nqu) sp sbjjijo sbj ug — •tqosiqag op 'iuvt(Q vjvauna vp^oqaoaQ'9Z
aBaoBUBjnqdojog
�Compositae
350.Acanthospermum hispidum DC. — En lugares arenosos; existe en el palmar.
351.Ambrosia scabra Hook. & Arn. — En las orillas del R. Negro; también
en el palmar.
352.Ambrosia tenuifolia Spreng. — Muy difundida en la región. N. V. Altamisa.
353.Achyrocline satureioides (Lam.J DC. — Común en suelos arenosos y en el
palmar. N. V. Marcela.
354.Áster calendulaceus (Griseb.) O. Ktze. — Ocurre en el palmar y los are
nales contiguos.
355.Áster squamatus (Spreng.) Hier. — En terrenos húmedos, próximos al
palmar.
356.Aspilia moníevidensis (Spreng.) O. Ktze. — Indicada para diversas loca
lidades.%
357.Baccharis coridijolia DC. — En campos contiguos al palmar. N. V. Mío mío.
358.Baccharis melastomaefolia Hook. & Arn. — En zonas de monte talado del
R. Negro.
359.Baccharis microcephala (Less.) DC. — En los ceibales y orillas de arroyuelos.
360.Baccharis phyteumoides (Less.) DC. — En los ceibales. Poco común.
361.Baccharis rufescens Spreng. — Bastante común en el área del palmar.
362.Baccharis trímera (Less.) DC. — Indicada para diversas localidades. N. V.
Carqueja.
363.Baecharidastrum argutum (Less.) Cabrera. — En los ceibales.
364.Baccharidastrum triplinervium (Less.) Cabrera. — En los ceibales y junto
al R. Negro.
365.Blainvillea biaristata DC. — En el monte del R. Negro. Común.
366.Calca uniflora Less. — En suelos pedregosos basálticos.
367.Carthamus lanatus L. — En suelos removidos, muy pastoreados o lugares
poblados. N. V. Cardo crespo.
368.Cynara cardunculus L. — En campos contiguos al palmar. N. V. Cardo de
Castilla.
369.Chaptalia exscapa (Pers.) Poepp. — En el monte del R. Negro.
370.Eclipta megapotamica (Spreng.) Sch. Bip. — En terrenos anegadizos, en
torno de los ceibales. Rara.
371.Eupatorium calyculatum Hook. & Arn. — Común en los arenales del pal
mar.
372.Eupatorium buniifolium Hook. & Arn. — Común a lo largo del borde ex
terior del monte del R. Negro. Existe en el palmar. N. V. Chirca.
373.Eupatorium commersonii (Cass.) Hier. — Hallado en diversas localidades.
374.Eupatorium hirsutum Hook. & Arn. — Ocurre en el palmar y en el borde
externo del monte del R. Negro. N. V. Charrúa.
375.Eupatorium squarrulosum Hook. & Arn. — Hallado en el palmar y cam
pos contiguos.
376.Erigeron sp. — Hallado en zonas taladas del monte del R. Negro.
377.Orthopappus angustijolius (Sw.) Gleason. — En los arenales contiguos al
palmar; rara dentro del área de éste.
378.Facelis retusa (Lam.) Sch. Bip. — En terrenos pedregosos basálticos.
379.Galinsoga ciliala S. F. Blake. — En el monte del R. Negro.
380.Gnaphalium cheironthifolium Lam. — En arenales del palmar y próximos
a él.
381.Gnaphalium gaudichaudianum DC. — En arenales próximos al palmar.
382.Gnaphalium falcatum Lam. — Ocurre en el palmar y en arenales contiguos.
383.Gnaphalium filagineum DC. — En terrenos pedregosos.
384.Gnaphalium spicatum Lam. — En terrenos anegadizos y ceibales.
385.Gnaphalium stachydifoHum Lam. — En campos arenosos. Raro en el palmar.
386.Gymnocoronis spilanthoides DC. — Común en cañadas y en los ceibales.
387.Hieracium commersonii Monn. — En campos algo arenosos. Poco común;
hallado en el palmar.
388.Micropsis involucrata (Lam.) Cabrera. — En campos pedregosos basálticos.
389.Mikania periplocifolia Hook & Arn. — Monte del R. Negro.
- 246 -
�- ifZ -
•soappsBq soduxsa ua uruuo^ — 'saay acuauixj tunixpuvuajg
pp aiuoui pp ouaaixa apaog — '^oojj ?p "qiuag vipwaxpyi\op vuaApvfov^j '\f
*sapqpa soj ug — •tfjuaiin^j npuüuSai vxodsoqauAqg 'f\f
•sapqiaa so^ ug — 'jxpappg op 'tuvq^ tumjofmvpuvd tumSuAxg
•asauoSB^ #y A soub|[31
-8B3 *y jod JBuqBd p Bjd cpBDipuj — 'uiy 3p '3¡oo¡j wnjvuouoa
•jBinpd p sonSijuoo sapuajB ug — "ipiuag madnod nsowij^^
•bj33u BuiBg -^ -^ "oa33^[ ^^ pp ajuoj^ — •wwj vsoqiuAuoa
soduiBa ug — 'cinoag 'pag (zuocng) vsotas mjvjag
'sapqpa soj ua A 'jBuipd pp ap^oq p ug — 'uí^oug suapuajds vixnaÁaQ
Bpuappy
^j pp ajuoj^f — •v^adqwj ('tuy op '^oojj) ^axpaacnt SiuaoqoodAg
d ap eoduiBa ua ^pBjpjj — 'g vdvjtpiva oamvju^^
-ojjb ap sb[juo A sopauínq sajB8n| ug — 'uaag nuojSumuad
MBUI
-pd p ua ajsixa ísosouajt? souajja^ — •ja^ss^/^ (uajfvg) iijjoujo muatuxa^"^Q^
•oj8a^[ -g pp ajuoui pp apjoq p ug — ^g ^p -g sipwaiiqnj. muoiua^*0f^
•sapq
-pa so^ ua A sajqBpunuí sosouajB souajja) ug — "ssa^ sisuajvjd viuouua^*^Q^
•uuaajy -^ *^[ #jBUipd p ua ajuBpunqy 'u^paa tb\ ap sosouaiB so^
-ans 8O| ap saunuioa sbui snjuB[d sb^ ap eun sg — 'ssaq vjojfipnu muouia^'\0f
•sapqpa so^ ua A sozípBáauB souajja) ug — •ssa'j vjnptjm muouia^'oq^
UBUipd p souiixojd soduiBa ug — ^stuig vsonxajf muouia^'^
UBIU
•pd p EJBd BpBiouB ísosouajB sopns ua axiuoQ •— 'ssag vivuSoo viuonja^ *gg
•jBuipd pp B3jb pp ang ajJBd bj ua unuiO^ — ssag vpijjvd six^^ #¿gg
'JBUIpd p
ua Ba^a ísosouojb oSp sopns ua ^pBjpjj — 'Suaudg vjvjsumjinui maa%g ^gg
'JBUipd p
ua ajuspunqE ísosou^jb souaaaai ua unuio^ — 'JalH stsuauiaJiua viaajg *cgg
'aiuanaaaj sa apuop ^jBUipd p ua ojsixg 'sosoSaapad
A sosouaaB sajsSnj ua aaanaQ — "ssa^ fSuajdg) mopiuids onp¡af^awwog 'f6
•soappsBq 8ouaaaai ug — 'uqavj op ztng sipssas oaijog 'ggg
•jBuipd p
ua osnpui 'sosouaaB saaB3n¡ ua aiuanaaag — 'awpop^ fizjvajoj uojnoaojajj *2g
"(3Q uinjBSaiA -j =) •os9uo3b}j #y A sou
-B^pisB^ #y aod aBuipd p Ba^d BpBaipuj — "^Q sapxoxnaadopo uo\rvoaoiai¿ #^gg
•Baaang
"A 'K 'sopauínq saaB3n¡ ua unuio^) — mvxaiqv^ ('tuvj) sxpnj^vs oaqonjg #Qgg
�SVNIWVl
. f-
I.
��•sojaduiBd so^ jod SBpEuuojap o SBpBuipui uaaajBdB SBiupd SBunS^y
•uopEjjap ap oaapB[OA un apsap epcuioj 'boijo^ ap jBiupd pp ^i
•(Baifnj\[
ap jbuijbj) SBaipBjauíoj^uoa SBasiuajB
ap SB|)BJijiJ||is sbsbuí jod sopiáajojd
(uaAof oun) Abiuá. ap sajBjduiafa soq
ou p 'opuoj |B) Bnjjoj ap JBUipd p
ua Xbjb^Í sBuipd jod opBuuoj oajidu
���
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1947-1989
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
Contributor
An entity responsible for making contributions to the resource
Lic. Pablo Darriulat
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
El Palmar de Porrúa : una reliquía botánica en el territorio uruguayo
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
CHEBATAROFF, Jorge
Source
A related resource from which the described resource is derived
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias /Universidad de la República. Montevideo : FHC, UR , Marzo 1960, Nº 18 : p. 207-256
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1960
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación Periódica
PALMARES
RIO NEGRO
URUGUAY