1
10
1
-
http://humanidades-digitales.fhuce.edu.uy/files/original/aaa53d9c46f44b34b6959f4840ab2740.PDF
317153c81736cb25dddc91d017e2b658
PDF Text
Text
— is —
m}tt(d
•oiu^Tuitpuajaa ja Jod optn^íjsuo^ ajuatn^is ojuoinom jap uoioediouuB
Kun sa uopdaajad bj csuaid bj ouioo jbj esoa ej ap Bat^na s^
(T6)*tB!3íuí nppBjnasajdaí bj 'jp
-op 83 íojafns \9 3í[U3eunoJi3 s c(oiu3tuib8U3cI pp uotoBmauoj^p bj
3)UBip3ta 4Bt]O8O[lJ U3 '83 OJS3) OpB3ip3jd [3 3JUBtp3UI OJOS 3llÉjod
'uOpiSodojd BpOJ U3 3)U3piA3 333aede [BU3 C^ 'BS133Jd UOpBUIUIJ3]3p
ns oju^iuiBsuod p ^iuBipora aiqpaa 3p pupiso^ou uau^p 'oXode ^p
JIA138 3p Sof3J 4OBJ3Atp ÁUW opB3IJIu^l8 Ull J3B.T1 U3p3Ild 3pOOp 3p JB[
-llDIlJBd pEptAIl^fqnS 3p J3J3BJB3 JO SBJp 113 OpBJ3Z3lU JB^S3 3p SBOI3pB
oj^^ -o^odE ^xajij un o;uoiuiEsuad je ojíanj apsop JEJjamimns uoooa
-Bd 'SO|Q 'OpuniU 'BlUJB Op S3UO¡3B^U393Jd3J SE^J,, *pnjtí3B EJS3 EáuOJ
-OAd 4B3IJEUl^op 'BOtlJJOOjd B3ISJJBJ3UI VJ '[ESJ^AIUIl OJ C '3jqiSU3S BZ3J
-X33 ej ap 'ojqejouT oj 3p atBSBd un sand ^uodns uopd^^jod b^j
'SEiJemiid sapepijEna sej e sbijbjíuii33s sopBpijBno sej 3p oubis
-3^IBD OJISUBJ) J3 UO3 OJISUEJ} 383 JBJdlUO3 3JU3IUB133JJ3d 3p3nd 3g
'JDS^dCllvn OÁ J3 U3 BIUJOJSUBJJ 3S Jlipll^uiS OÁ J3 Á VSOO B[ U3 BTOJOJ
-SUBA} 39 OJS3 J3 JBnO B[ ^Od 'B3IJ33JBIp BUn 3p OpBJJllSSJ J3 Om03 U3iq
-IUBJ 333JEdE UOI3d33J3d EJ B 3jq¡SU3S BZ3JJ33 E[ 9p OJISUEJ) jg
•JBSJ3AIUI1
oiofqo oraoo o^afqo jap Á 'jBsjaAiun o^ ouio^ 'o^ jap B^oqB bibjí ^g
•JBSJ3AIU11 OplJUOS U3 BSQ3 3p UOX3OU EJ JOd BpBZBjdlU33J 83 9jq¡SU39
EZ3JJ33 bj sp Bniai ja Biniusuoo "tíoaiiA ouioo 'onb 'ojsa ound 3p 'ojsa
3p UOI3OU BrJ 'JBnj33J3^UI UOpJO Op Á OjqiSUOS UOpJO 3p S0JU3UI3J3 8OJ
3.I1U3 BJOZOta BJ 3p OUI9 'BJnd OjqiSUOS E[3U9I3UO3 EJ 3p BJEJJ 39 OU EjÍ
3nb 'JI33p 93 '3pU3IJU3 EJ 3S OJU^raillUUOO OU1O3 JEJ Epu3I0U03 EJ 3p
OIUIUIOp J3 U3 BOtUBJJUO UOtodoOJod BJ 3p OIUITUOp JE JBJJU3 jy
p9JJ ^p FJJOSOp^
UO UOZB^ B^ ^p OpiinUI p BtOBlj OTJBJ^U^J
VIOHVO VA11S 'V OIXVH!
�-sido ojuoiiuiAoin oso jBpinasay b UBjjjanpuoa 'uotaEziyBiouEisns By op
0}UB.IO[OJ OJUOIIIBJIUIJUI 3 OÍÍBA JOJOB-IBO ^O JBpiAJO B UBJ.líOlipuOO S3U
-oiautisiy soyBj 'sbiu zoa Bun "oja^ 'ojua[)po yiEynyEna By oy oiusiyEia
-uBjsns un 'otuijuj oy ap ouisiyEiauBisns un 'oiynao oy op ouisjyBpuBj
-sns un os.iináuiisip oiÍJEqiuo uis Buyio^ 'Biynoo pB[jyBno buii oiuoo
BjsaijjuBín jjb[ii[biij buii eos eX 'jEpipiadns yiByiiyuna euii ouioo Rymnj
-o^d ytEyjiyBiio buii ros bX 'sayinyuyena SEjuiisiyi R[ bioubjsiis ej b ojuotti
-Bjoojiy ou^y 'soaiJiduia soyodcd soy ayi Ejnb.iB.tof By jod osjBdnooojtl
uis 'yod^^d un Biioduiosoy oiofqo osa onb soy uo sojuoiuiioouoo soy
sopoj oiol'qo un ojqos ejjiioo ooiyijuoioojd nqjjdsa yo 'yEjnjBU tseo bio
-uoyuoj Bun jo^ 'SBjsondo sbhi bjsbij X sEjiBÍoyE sbiu souotoinjuí s^y
op uoiunaj By op ouodmoo og -oui-iojiyod so 'soai^oyouiojsido soynoRj
-sqo soy eopoj omoo;, 'BjsiyBiouEisns yo 'omamipodiui ojs^ -ooiíioyoiuoi
-sido oynoBisqo un 'oíoinToad un 'aav'i3UDVg oyi souiiujoj soy unlios 'so
Byya ÍRiouopuoi bjso jbuiiub 'Bpuu oub souoiu X .iouoiubui ouaiAuoa
ou anb ojod '.loyiBsuod ojsa oyuo;iuo By onb uo oynjuos yo uo 'Eoiüíoy
-ojuo BiauoJiíxo euii 'o^si^oa Biouoyiuoj buii bisoijiubui ojuoiuiBsuod yo
anb 'NOsa3A3J\¡ uoo 'uoiquiBj Jiooy Bj.iqBo ojoadsoj yy 'BisiyEiouBifins
uoioou Ey ojuouiBsiooíd so ojijjjuoioo.id ojuoiiiiEsuod yo oajis as onb
op so^iu soy ap oun anb bX 'BpuBjJodiu; Biyontu op aoojRd sou 'sbj
-ynoo sopEpiyBno oy> opas oiuoo 'bioubísiis ap uoioou By 'bsoo op uoioou
By Jiiuísap b ajuaipuoi '3303^ JP sjsiyBUB ojsg 'Ooo.iBdBsop Biynoo
pBj>i[Bno op uoioou B^^ 'BAiiofqns uoiOB.iot[Byo Bun op opRiynso.1 ya so
'sapBpiyBno op upiun By 'bsoo ^j -vsoj ap uoioou Ey jsb oXiujsop uoix
•oyjaj ^'j -oX ya ouis bsoo b[ so ou sBmsiui sEy op .iB^ny ya onb isb soui
-iljaApB X ísoyiEptyBno s^y ap pByiíAiiofiyns By jsb soiiibioj^ 'biouoiouoo
By ap uoioB.ioqi!¡3 Eun op opBiynsa-i yo oyiuoj yo na sa *í>soa sohibiu
-Byy onb oy anb oiqnosap ag 'oiafns yop oy>B[ yB BJoqB soiuose,j
•uozbj ayi sojas sojsa ua
asjBXodB Bipuajoíd anb 'BoiSRyo boisjjbioui By b uo^ijjp 'bisixjbui upia
-BjuaiJO Ey oy yEioadsa uo 'souuiya^ioq soy onb sboiiijj sBy op onbjod
ya soujBoiydxa ajiituad sou os^ 'uozbj ap sajas ua BXodB os anb 'oaij
-oayBip ou oiuoiuiBsuad un 'uoiooBjjsqB op buijo^ buii yjBpiyBOJ uo sa
'ojojouoo oy ua asjauoiuEtn aoja onb ojuaiuiBsuad ap odji ajs^y
(f(j) '(1sopBoipaJd uis X opBuiiujojay on 'oiusiui js ua
uoiauyisip uis 'oinyosqe oy ouioa 'ouisiui ojnd oiuaiiuBsuod yayí o 01
-uaiiuBsuad yap Biauasa B,ind By aiuosojd bjso jsb X uoioaBJisqB Rjnd By
uaiq sbiu sa uyya 'yBB buii 'Bjpaid euii íjoyoa ya ouis '-oio 'eyiEisuS
'b[ibooi 'bjsta sa onb By bijoibiu By sa ou í'oia 'opBooj X opBjsnS
'oisia oy sa ou eijoieui Ejnd By oub Jioop sa '-aia 'oisníí yap 'oiob^ yap
'b^sia By ap uoiaoBJisqB sotuoDBty opuBna Bpanb onb oy ouis sa ou buoi
-BIU EJIld By5; OIUOO BqBlOU A3333iaHg Op BUIJlOOp By JBipnjSa yy
^6) 'til3!llo !(^JÍI ^s pupiiuapi BiioBA Ejsa op aoBiy onb ojosa oX
ya íuoiaaBJjsqB Bjnd By bisbij oponuijiíoo oiuaiiuBsuad yayí oio!ipo.id
ya oyos sa tunjj. 0 111 imIdj aiso onb ap uoixayyoj By biaijo sa uoiquiEj
oja^ 'aja 'oyiEuiiujajap oiuoiuiBsuad yayí 'pEyiiyiqisuas Ey ap 'uoiaBj
�temológico que va alternativamente del interior al exterior evidente,
pero alojando la crítica en las profundidades de la intimidad".{95)
Volviendo a Hegel: para él la noción de cualidad oculta es
contradictoria. La cosa manifiesta una doble existencia que resulta
de la conjugación de las dos actitudes que hemos considerado. El pri
mer modo es lo que llamaríamos la cosa en sí y el segundo, la cosa
para otro. En el primer caso, la consideramos como aislada de la.
conciencia; en el segundo, la consideramos en función de esa con
ciencia.
Se trata de un Universal, que resulta de la unión de esos dos
aspectos. '"Hemos, pues, al final de ese razonamiento, aprehendido lo
individual. No está fuera de nosotros; está en nosotros. Es un yo
igual a sí mismo, abstracción hecha de las variaciones. Era menester
que naciera ese yo, porque sin él las cualidades sensibles individua
les de la materia no tendrían un lazo que las uniera. Ese lazo es el
yo quien lo establece, imitando en esto, al Pensamiento absoluto,
que une los seres en su sustancia. La noción de cosa, es una vez
más el yo mismo proyectado fuera de nosotros. Se lia transformado
en un no-yo. Pero esta ilusión fenoménica encubre una energía espi
ritual completamente interior.
"Así el círculo de reflexión, por el cual, de la certeza sensible
se ascendía a la percepción, se cierra por la marcha inversa. La sol
dadura se hace entre lo universal y lo individual, que es la pura
cualidad; pero a este universal no se le ha descubierto todavía sino
un nombre, el del yo que piensa y que se puede llamar por esta
razón e! concepto viviente. No estamos más en el ser puro que equi
valía al no-ser. El devenir, donde fluyen los hechos percibidos, los
ha situado en la existencia. Han tomado raíz no sólo en un lugar
del espacio y del tiempo, sino en lo real porque ellos son cualita
tivos a la vez como datos y como conciencia. De esta realidad no se
les destituirá más. Y, sin embargo, la cosa, destinada a servirle de
soporte, se ha desvanecido". (96)
Esta dialéctica de la percepción es en el fondo la dialéctica del
realismo y del idealismo, oposición antitética que sur^ió en Kant,
se desarrolló en Ficiite y en Schellinc. Esta antítesis, Hegel la con
sideraba como una disputa vana. En esta descripción de la dialéc
tica de la percepción Hegel trata de mostrarnos cómo es posible
superar esas dos posiciones.
Conviene antes de pasar al estudio del entendimiento, indicar
el doble sentido que tiene en alemán y que tiene para Hegel, el
término cosa; aquí emplea el término Ding; es la noción de cosa
opaca e impenetrable; luego empleará el término Sache, correspon
diente al pragma griego.
Pasemos ahora a considera^ el entendimiento.
(95)
rís, 1947.
(96)
C. IIach EI.ARD. la F
A^di
ution de VE^prit Scieutifique. pág. 97, ed. Vrin, Pa-
op. cil ., pá?
— 54 —
�— ss —
1^ "do 'ttaiaNV (66)
11 '3?rf "Pl (86)
u1ouvyd 'iaaaH (¿6)
•ezjanj ej jod Epeiuasa.idaj uaiq Bisa pBptjepotn ap uoiaon B'^
i66)*4tíJB^^;)3U S3 3I1^ Jí3^p e3 '•ajqtqaauoa ea ajqtsod uniíuiu jBna oj ap
Bjanj jeaj oj sa 'ajqtsod oj opoj auaijuoa oraoa 'bjsia ap ojund asa
apsap 'oja^ 'jbj otuoo Bpeni.ii je jiejujeaj bj sa opípara ajuyuíEAijejijuRna
o^aoja ajs^j 'o^oajo \^ ua aq^osíjE as Á bjsb!o as 's^ín a^^ixa ou a^.ins
^Bna B^ ap BiaiiBisns bj ^aa^u oíaaja \3 opuBn^^ 'a^qísod un omoa
ouis ajsixa ou pBpqBeuBD b^ Bzjanj B| trq *soiaaja sus aanpojd B^p
jena B^ aod uoiaae B^ so popijnaj ng -BiauEisns anfa ojubj ua pBpqiq
-xeod Bjsa sa B[|a ^ ¿pBpqnaa auai^ ou BTABpo^ anb pBpqiqtsod B| outs
'BZ^anj b^ ^oijaja ua sa an^) -uoiaB^a^ ap sv\ anb sajue UB(jE.m)íi^ ^p^píl
•^poiu b^ ap SBuo^a^ea sb[ VNaf ap vjiíío'j bj ua anb jod saauo^ua
Bjuana sotuup so^[5? *as.iBjaqB uapaud Á SBiniOBf[B uos ou sauoianaij
-i^bd se[ anb opoui ap íbjio bj ap oijtxiie \^ urs ^aded ns JBiíadiuasap
apand ou oiuBiraqos e^ anb auiauqi.iBj aiaapvpB as oiad íaurijda^ as
ejjo B[ íapusdxa as sun ÍEAisBd uoiaunj buii auaij 'Bpuníias b[ anb
sBJiuaira íBApaB uoiaunj buii .;etiaduiosap aaaJBd .iatupid bj tepe]
-iai[OS Bzaanj ej^o B[ á. aiuBiiai|OS Bz^anj souiaJBtuB^; anb B[ sa sspa
ap buii íciio bj ap Biauasa.id uo buii s^zjan^ sop tse sotnan,i|
1,86) \JPZd^nS Eun OUISÍUI 1^ ^ajuaniBiEipauíut EiptsaJ otuoa Lsa Btnsiui js
epeq ií]|oiia bj ñas 'upiaBztaoi.iaixa B| e Bas 'Bz.tanj b[ nitaqos Á ojio
omoa a^atís anb o^ -BpEjiaqos sa optutna ini^ae bzjoiij eu^ ^eepEj
-uauíoa ^ SBpi^nasip Xnra ubjo si!z.ianj ap sasB^a SBiuH^jp B[ ap itojaae
^nv^; Á. H3IA0DS0JI ap sEjJoa^ sb^ Baoda Esa u^ anb soiuapjoaaj-^ -E^saij
-iubiu as Bz.ianj B^sa anb na sauotaipuoa sb| '^aaajj 'sand 'Bipnjs^
•ziKaia^ k saxav^sHQ ap ojisubjj ^a jod opBj
-uasajdaí Bjsa 'Bzjanj ap uotaou E| b bsoo ap uptaou b^ ap o^suBJi
a^sa bi^osojij bj ap Bi.tojsiq bj u^ anb 'zaA jbi '.itaap BLijiod ag
(¿6)'tioiuaini
-BSuad ja ua ainauíBjos Bjsa Biauajajip bj isojuiistp jas uaqap ou
Eiusitu BZJanj ej ua anbjod 'sojuiisiji ouioa 'sojuijsij) so^uauioni soj
auaijsos anb 'ítojdaauoa ja ajuauiEtdojd sa aaauajjad Bz.ianj ap ojdaa
-uoa ja jena je ojuatinijtuajua ja anb sa 'ejEipauíui popiun ns ua soj
-uanioni sop soj tse sotuauaj 1>IIRU^,, "uotsajdaj bj ap Á uoiobzijoij
-aixa bj ap sojuatnoui soj) soj an^uijsip jBiia bj ua 'm^anf bj b bjoijb
Bpianpaj sa peprasoa Bqatj 'jiBjmm bj A. jJEpijEJUjd bj ap uoiun bj
Eiuodns poptosoo ej anb sottiBiaaQ *ajuauiBaiitiBuiji bjotje epEjapis
-uoa sa ajuaiiiBatjBisa Bptqaauoa bj^ anb BiauBisns ap upiaou B'^
•ojdaauoa oiuoa ou X ojafqo oiuoa ajsisqns 'jbj omoa aaonoaaj oj ou Bjsa
'Biouaiauoa ej ají uoiaBJoqBja sun eas ojafqo ja atibune oaa^
•is-Bjed-jas un
omoa eqejsajiíieiu as opeuoiaipuoauj ajsa íopRuotaiptioauj-jEsjOAiu^
jají eiauasa.it! ua asjauod eja ajuaidiajad Eiauaianoa bj ap X ajqtsuas
Biauaiauoa bj ap eaijoajeip bj ap peptjBuij bj 'souiia bX omo^
oruapuipttajv^ j^
�Observemos el juego de las fuerzas. "Mientras que la oposición
permanecía esencialmente y únicamente momento, por el desdobla
miento en dos fuerzas completamente independientes, ella parecía
estar sustraída al dominio de la unidad. Es necesario ver de más
cerca qué situación introduce esta independencia. Primero, la segunda
fuerza surge como solicitante y así como medio universal según su
contenido, frente a aquélla que es determinada como solicitada; pero
como esta segunda fuerza es esencialmente alternancia de esos dos
momentos y ella misma es una fuerza, es que de hecho ella es sola
mente el medio universal cuando es solicitada a] ser; y de la misma
manera también ella es unidad negativa, o aun lo que solicita a la
vuelta a sí, de la fuerza solamente porque ella es solicitada. En
consecuencia, la diferencia que se encontraba entre los dos momen
tos, que hacía que una debía ser lo que solicita y la otra, la que es
solicitada, esta diferencia se transforma en un cambio recíproco de
determinabilidades'\ (100)
Lo que Hecel quiere decir es que los contrarios se neutralizan
porque sus diferencias son relativas unas a las otras; es lo que los
físicos de la época explicaban cuando hablaban de fuerzas de atrac
ción y de repulsión, de electricidad positiva y negativa. Pero esas
fuerzas aparentemente opuestas parten de una base común. "En el
fondo de las cosas, una actividad incesantemente actuante extrae los
fenómenos del abismo y los destruye de nuevo". (101)
Se trata de encontrar por debajo, o por detrás de ese mundo defenómenos cambiantes, de fuerzas eu interacción, un principio esta
ble, una unidad permanente, idéntica y universal. Ese principio
estará constituido, como Kant ya lo había advertido, por la ley. La ley
no elimina los fenómenos, sino que les da un principio de unidad,
que no destruye sus diferencias, sino que busca una síntesis. La ver
dad de la fuerza no reside pues en sus momentos, o en sus meras
diferencias, sino en la ley; es sólo como ley que la fuerza es objeto
del entendimiento. "La conciencia,- como entendimiento, mira el
fondo verdadero de las cosas a través del juego de fuerzas. El tér
mino medio que reúne los dos extremos, el entendimiento y el In
terior, es el ser explícitamente desarrollado de la fuerza, ser que es
desde ahora para el enlcudiiuiento el hecho de desaparecer. Se llama
entonces, manifestación o fenómeno; porque nosotros llamamos apa
riencia al ser que en sí mismo es inmediatamente un no-ser. No es
solamente una apariencia sino que es un fenómeno, un todo de
apariencia. Ese todo, como todo o como universal es lo que cons
tituye el Interior, el juego de fuerzas, como reflexión de ese juego
en sí mismo. En él están afirmadas de una manera objetiva para
la conciencia las esencias de la percepción, pero afirmadas como son
en sí; es decir como momentos que sin reposo ni ser se transforman
inmediatamente en sus contrar^os". (102)
(11)1)) Hecel. PhHnomettalogie, págs. 113-14.
(101)AK0I.E8, op. cil., páps. 329-30.
(102)Hecel, Phanomenología, pág. 117.
— 56 —
�^d *í>sa^3 ^a t>ii-i:)ya3fl (501)
'311 '^""I "lí (tul)
't3fo/ouij¡íiotíui^d- ei3íiaH (CO^ I
etj 'oqaaq ap o.iad íp^pijEsiaAiun ns na jbi ouioo BAtjaaja jjEprjBax B|
XBsaxdxa ap z^d^a 'jBsxaAiun Xaj buh opoiu asa ap opB.i|uoaua xaqBq
aaxa oiuaiunjiuajua ja ^bjjo uoa aiuauiaruetsuoa Biauo.iajip non auaji
B9OD bjioj aub oiuauíBjos aaip,, 'jRsxaAiun uoiaaExjB ap Xaj bj 'ojdtuafa
Jod 'JBpiJJ^dns Xaj bj jaacij b eíiajj anb Brauopuaj buii ^aaajj Bjed
sa 'bjos buii ua saXaj sbj xiunax ap omsiATjisod ja Bjud 4BiauEjxod
-un bjiib) B.ipuat anb Biauapuai b^^ 'saXaj aj j)BjnjBJiijd con eomapu
souiKjjuoau^j *oiajduioa eia^isa osaaojd ja j)BprjBaj bj spot jaqjosqB
Bjaipiid oiuanuipuarua ja ts ína^ajj a.njos Biauanjjuj ns oj)uaia.iafa
uan^is sbub;iub5j sbhuouijub s^j 'pBjJijcoj bjjoj ajnainc^líajni aaq
-josíjb b Bajj ou ojuaiiu¡puajua ja anb nos o 'sa^aj sbj jod ojnq.tosqB
sa ou souanioua| soj ap ojiuoj ja anb opoj uoa souiBA-iasqQ
Sl)MP
BSajj anb X opoj R ejseq anb 'a^amb anb oj Buituop anb ^buiaijj bjos
Eim aod sbjjbjuoiuiib UBjsa sBuBiunq saXaj sbj sbjjoj anbjo¿ ;ajjanj
sbui oqaniu ane X 'Xaj bj ajqos pepnia buii oraoa 'sojioj b minioa
sa anb 'BiauaSijajuí ej a.njos asjBXodn uaqap Biauaáijajui uoa uejq^q
anb sojjanby,, -Biauaiauoa bj ap pcpiJBjn^uis bj ua 'ojua;iuBjsiB ja ua
soqtnB BJBd ajsisuoa aoaja ja íjooadns jiBpijBuoioBJ bj e jse opuaip
-aaoB 'pBpiuntuoa ua JBJjua X ojuaiutBjstR ns aj jíjbs bjjeu anb sajuB
aqap jaaouoa aapod Ej^d 'so^o'j ja 'upsu^ bj anb BJifuasua oxn^yHajj
anb jBn^í 'ihohjj "soquiB ajjua pBpijuapi bj ua neoda-t japuajdmoa
ap pEjiijxqísod B'j "pBjJijB^aj omoa ojuaiuiíjiuajua ja X pBjjnaBj oiuoa
ojuaiiuipuajua ja aajua 'sounjsisui eX anb ua ojqBjiAaut jjBjian^ifjniB
bj :ouisijBuoiaBJ jap Biauasa rj aXnjyjsuoa anb oSjb opBiiasua ueujBq
oxnDyaajj sajuB X XNv^j '^a^ajj 'saXaj ap buuoj bj ofBq oaiuaraouaj
oj ua Bjuasa^d as jmtaiunou o^j 'aaa.iBdo^ap 'imtaiunou pBpijBax 'js u^
BSoa X ouauiouaj aijua BjaajqBjsa XMV^ anb jeoijiej uoiauíjsip b^j
I fQj) •^oaijstáojis ojnauíA ajsa ajqos aanij anb Biouaixadxa bj bjjsiu
-irans X oipaiu ouiuuaj jap soab-ij e joijojuj ja ua aiqiajad b eSojj
ojuaiiuipnajua ja anb oj ap Bijduie sbiu uoiaBuiuuajap bj Bp otnsiá
-ojis asa ap ojuaiuiiAom ja ojad í ouauiouaj ja oipara ouiuuaj xod
auaij onb ojuatuiipuaju'q ja X sbsod sej ap joijajnj ja souiajjxa soutuí
-jar jod auai; anb oiusi^ojis ja Eioqe ajisap sa o;aftjo oJiean^^
I 0T )'64Bpnasa ns auajr psjuaA Bj jBna ja
ua oiuamaja oand ja aruauíBjos sa anb o 'Bjaajjadrai BiABpor 4Rjamijd
bj 'uozbj bj ap upiaBjsajiuEtn bj sa anb 'is-ua un taruauBUuad bjjb
sbhi ja ua opuaiaajBdBsaj) bob sbui jap buii,nía jod ajqB as 'opunuí
oiapBpjaA ja ottioa 'ajqisuasBJidns opunra un 'oaiuaiuouaj opunuí
ouioa 'ajqisuas opunuí jb aouadns oj ejoqE ajqB as 'ojuainiipuaju^
ja B.iEd xas b opEííajj bij X 4jBjnSuig oj ap X jesjoaiu^ oj ap uoiais
-odo bj ap opBarjixnd Bjsa anb 'jBSxaAiuj^ a^uauiB^iijostjB ouioa 'xoixar
-uj oxapBpaaA asa ugjM 'oruaituipuaju^ ja X ojafíjQ ja 'sbsoo sbj ap
xoixatuj ja : se de^a saxt souiBjjpuai }^y 'ajqisuas o^aCqo un ap b]Bj)
as ou bX oxad 4Biauaiauoa bj ap o^afqo ja sand sa xoija^uj a^s^
�encontrado solamente el concepto de la ley misma, de suerte que
sin embargo, declara al mismo tiempo de ese modo que toda realidad
efectiva es en sí misma conforme a la ley (o legal). La expresión
de atracción universal tiene pues una gran importancia, en tanto
que está dirigida contra la representación privada del pensamiento,
a la cual, todo se presenta bajo la forma de contingencias y para
la cual la determinabilidad tiene la forma de la independencia sen
sible". (106)
Cabría preguntarse, en este momento, quién tiene razón, o mejor
dicho a quién, si a Comte que seguía la línea de Newtoiv o a Hegel,
lia venido a dar razón la marcha ulterior del pensamiento; queremos
decir, si la ley como universal, o la ley como específica es preferible
considerar. Aun sin estar muy seguros de la interpretación fidedigna
del pensamiento de Hegel, nos atreveríamos a afirmar que éste.
Bachelard señalaba con sumo acierto, que hay un goce intelectual
peligroso en una generalización precoz y fácil,
"De acuerdo a nuestros adversarios, de acuerdo a los filósofos,
tendríamos que poner como fundamentos de la cultura científica
las generalidades más grandes. Como fundamento de la mecánica:
todos los cuerpos caen. Como fundamento de la óptica: todos los
rayos luminosos se propagan en línea recta. Como fundamento de la
biología: todos los seres vivos son mortales. Aparecerían así, en el
umbral de cada ciencia, grandes verdades primarias, definiciones
intangibles que iluminan toda una doctrina. De hecho el comienzo
de los libros precientíficos está entorpecido por este esfuerzo de
definición preliminar, como es fácil advertir tanto en la física del
siglo XVIII como en la sociología del siglo XIX. Sin embargo es de
averiguar si estas grandes leyes constituyen pensamientos verdadera
mente científicos, o lo que es para nosotros lo mismo, si son pen
samientos que sugieran otros pensamientos. Si se mide el valor
epistemológico de estas grandes verdades comparándolas con los co
nocimientos erróneos que han reemplazado, no cabe duda que estas
leyes generales han sido eficaces. Mas ya no lo son. Y es aquí donde
las etapas pedagógicas no son completamente homologas a las eta
pas históricas. En efecto, puede verse que estas leyes generales blo
quean actualmente el pensamiento. Pues ellas contestan en bloc, o
mejor, ellas contestan sin que se las interrogue, puesto que la pregunta
aristotélica hace tiempo que ha enmudecido. Y he aquí la seducción
de esta respuesta demasiado rápida; para el espíritu precien tífico
el verbo caer es suficientemente descriptivo; da la esencia del fenó
meno de la caída. En verdad, como se ha señalado frecuentemente,
estas leyes generales definen palabras más que cosas; la ley general
de la caída de los graves define la palabra grave; la ley general de
la dirección rectilínea del rayo luminoso define al mismo tiempo la
palabra recta y la palabra royo," en una ambigüedad tal del a prior i
y del a posteriori, que nos produce personalmente una especie de
(106) Hegel, Phanomenologie, pág. 123.
— 58 —
�— 6fi —
(801)
(¿01)
-jia bj op Bjjonij bj ojmoiníis *snvAO\[ op O4uiobJ jap Bponbsnq b[ b
04UBfainas so 'ouBfoj sbiu oj biobij 'eiouoiouoo bj op Bponbsnq B'^
íqíit^* oiuoiuiinuoiuo soiublubit anb tn4i^|-*i^*
JOp O4UBZIJBSJOAIUn pBpIA]4OB BJ 'SOU18IU1 SOI4OSOU B OUIS 8OUIOJBJ4
-uoauo ou 'jeoj oj oaijnooJ onb ojoa jo jb4ubaoj soiubXbsuo ig 'n^ijjdso
jop uproonj4suoo Btm so sbsoo sbj ap joijo4ui jg[1? 'soj4osou b ouiix
-o.id Xntu oijBqma uis B4so 'o4UB4sip ub4 BjoajBd anb *joj.ioiui ns onb
souiijqnosoj) 'sbsoo sbj iiBijnoo onb sojoa soj sotninj4sop opu^n^)
•jBJouaí 04uauiB4iijosqB Xaj Bun B4uasojdoj anb ojíijod jop Biouotauoo
OAni piaa?ijj 'opoui 04.1010 ua onb opBJ^sotuap joqsq 'sand 'sotnoaj^)
(¿OJ) 'ítBAi4BUlJOj O4UOiUBJopBpjoA so onb bj Bnuoj BJOmijd Bj
oiduiois so ou 'euancj bj boi4buio4B[u biujoj BJouiijd bj ajdiuais so ou
X BpBzmbiEJof B4so eouamouaj soj op biusiiu boi4biuo4bui bj anb s^
•o4uBuiiuop pBjiijBOJ bj b opuodsojjoo anb bj uoioBJOjaoB ap uoioou
bj so oÍJEqiua uis j^ •upioBiojoan ap uoioou bj b Bijnao pBpioojaA
Op UOI3OU BJ 'OSEO 0433 UO 'opOIU OSSOJ^) "80JBI0U0S0 SB3I4BUlO4Bin
sojqnijEA sbj Bjquios bj ua usfap JejouoS O4aadsB jo uoqijosap onb sojq
-BIJHA SBJ Onb 'O4U0IUIESU0d JO BZIJTAOUIUI pBJ)IJBJ0U0S BJ Onb OSJ14JOA
-pB opond 'SB40BX3 sBapi oj) ojaia un ojmainíis une 'uoiunsaj ugj
"sosioojd
sBuiajqojd ua B4o.iouoa as ou opioouoosop oj ap buoz bj 'jejauaíí
opBiSBiuap O4uoiuiijouoa un op ou.io4uoa ja u^ 'BqiJiB biobij oÍBqB op
0411011U1AOIU jo ua O4UOUIEAI4BÍOU sn40B onb jjbjioabjÍ bj aj) bz.iohj bj X
ofBqB BqiiiB aj) oiuoiiuiaoui jo ua 04uouiBA¡4isod Bn40B anb pBpoABJÍ
bj op ozjanj Bj oi4ua Jiníuiisip aqss as o^ 'sooiijjbub so4uouioja soj
ap ouodstp as ou anb uoisoaduii bj O4bij)oiuiit op auoii og ^jeoiijoa bj
unías Bipaid buii ap O4uainiBzuEj jo osiEipn4S3 O4uaiuojduiis oíain^)
•upfiníB ns optpiod bij Biauoijodxa bj 'ojíbzijbiouoí 04uaiuiB8uod
jop upioacjsi4Bs B490 110^ "bojoo ap sbui spisa bj JBipn490 ap pBj)is
-oaau bj bX O4uois os ou anb 'biusiui ie ua BpBqeoB ubi 'B4J¡diuoo UE4
'bibjo UB4 so Xoj B4s^ •so4UBaj>Bf sn4i.ijdso eoj uauoiiap as anb bj ua Bd
-B40 BJ 90 Xaj B4SO JB4UOIUOJO BZUEUOSUO BJ UO 'O403JO U^ 'O4U0IlUBSuad
jo jouo4ap opond BpTn4j4Suoa uaiq 'jBiauaí biujoj B4sa 'o4UB4sqo o]^
•010BXO oiusuidiuo jap jboi asBq 'j¡4n opBiaunua un jsb op^^íoj bij og
•pvpiOOJDCl DIUS11U 1)J VO3 11^D3 SOí/jOMO SO¡ SOpO¡ O13VCI Jd lid ^BOl.l SBUI
Xaj Bun b bíojj as 'uo4A\a^ ap oqn4 jo aiuBipoiu oioba ja uo biouoii
-adxo bj fizijE3.i as ig ^uoiodoaxo uis uobo sodiono soj sopoi onb aioap
op soiuBqBaY "sod.tono soj ap BpiBO bj Bipn4sa onb jB4uaniaj3 boiu
-Boaui op uoiaaaj ej O4ubi8ui un ^od soiubíis oj.ibj4soui bjb^ 'souoioiu
-ijop sbj op jBqjaA op^anoB ja uoo obioobjsi4bs op BquoB anb O4uoiuibs
-uod jop biojoui bj juqo.idiuoa Eisd aooijo sou as BiíoÍBpod E'^
•jE^naraiiadxo 04uoiraBsnod jo so ajqod
sbiu 04UB4 *uoiDBaiji4uopr op osoooíd ja sa 04100 bbui 04uBno 'joo^j
-Bd o^4sanu unios 'ojo^ •Boxji4uaj)i os opO4 'bibjob os opo4 8oono4U^
•OlUSBUOOjd Op OlOOdso BUn UO BpiA BiqBJBd BJ OUIJOp SOAIA 9OJO8
soj op o4J3tun bj ap X 041101^110010 jop jbjouoí Xoj bj ^ooiÍoj 0Í14JOA
�gen celeste, de Isis; cuando descubre el velo, Rosenbtütchen, a quien
tenía más próxima, se arroja en sus brazos.
La filosofía tiene para Hegel el mismo sentido que tenía la poe
sía para Novalis. "Cuando doy a las cosas comunes un sentido augus
to, a las realidades ordinarias un aspecto misterioso, a los objetos
conocidos la dignidad de lo desconocido, a los seres finitos, un reflejo
de lo infinito, yo los romantizo". (109)
Cuando llegamos a la revelación de la realidad, es decir cuando
ella se nos muestra como verdaderamente es: "Se tiene la impresión
de haber dormido basta ese día y de abrir por primera vez los ojos
con una mirada verídica sobre el mundo circundante". (110)
Ya hemos visto cómo el entendimiento reconocía que las leyes
que rigen los fenómenos eran obra suya. Este reconocimiento era
también el resultado de la Analítica Trascendental^ Con todo, la no
ción de cosa en sí se mantenía dentro del kantismo; vimos también
cómo Hegel consideraba contradictoria esta idea. Se podría decir que
la metafísica kantiana pensada por el lado del objeto, del ser (recorde
mos otra vez que lo que K.ANT niega es la ontología especial) dejaba
en cierto modo abierta la posibilidad de una metafísica por el lado del
sujeto. Esta metafísica la pudo haber desarrollado Kant; pudo haber
pensado una progresiva extensión del lado del sujeto que hubiera esta
blecido una promoción más a la promoción ya establecida de la con
ciencia empírica a la conciencia trascendental. Lo que ocurre es que
para este pensador, la filosofía del sujeto está demasiado subordinada
a la preocupación por el objeto, y no alcanza a desarrollarse autónoma
mente. Que hay con todo una progresiva insistencia de Kant en el
carácter activo del yo, se advierte con mayor claridad en las Opus
Postumum: "Entre todas las cualidades que convienen a un ser pen
sante, la primera consiste en ser consciente de sí como persona, según
la cual el sujeto, de acuerdo al idealismo trascendental, se constituye
él mismo como objeto a priori, no como dado en lo fenoménico...
sino como un ser, fundándose y creándose él mismo en tanto que per
sonalidad, Yo soy. Como hombre yo soy para mí mismo un objeto
sensible en el espacio y en el tiempo y al mismo tiempo un objeto
del entendimiento, — yo soy na persona, por lo tanto un ser moral,
que tiene derechos". (111)
"El estudio de la conciencia del acto, tal como acabamos de
exponerlo en líneas generales, pone a luz en esta conciencia la exis
tencia de una doble relación: por un lado el pensamiento determi
nante y constructivo que se aprehende como tal relativamente al
efecto que es susceptible de realizar y al programa que está desti
nado a cumplir; advierte a priori, en su zusammensetzen, el objeto
que debe necesariamente resultar como ziisammengesetzt; pero por
otra parte, en el seno del zusammensetzen, encontramos una segunda
1907, II, pág. 335.
(109)Novalis. Schriften, etl. Min.
D¡e<
(110)Id.. III. pág. 2Bfi.
(111)Kant, Ojnm Postumum, ver pá^. 767 y sgls,, etl. E. Adicki
Kum-Studlen,
Reuier und Reietiard, Berlín, 1931).
— 60 ^
�— 19 —
'SS •*?^^ 'u
-BnjiJídso E[ op Bpuoso bj JBosnq no 'pjuopuoosEJi BOijipuy b[ ojqos
'oiuouiEAisnpxo 'ojuotuBjEipouint jBopuoj uo ojsisuoo tqp :puopEJ
BiJÍopoisd c[ op botjjjj uopiqos Bun A^q 'opoin gjjo op oqoiQ
"OpJBJ OpBjSBUIOp SO 'SBIJOlíojBO SB[ Op SOnds'Op ípuOpBJ Bl^^O[OOT9tI
B[ Op JB|([Bl[ BJBíl O^UOJll OpBISBUIOp SO 'SBUOIÍGJBO 8EJ Op SOJuy "10
-OIJíl B SEIUJOJ SB[ Op pBpiAIJBpJ E[ Jod B[p OUIOO OpBUOpjpUOO EJSO
'opBdso \^ uo jojjojxo opijuoB jop uoioiiijuí B[ onb ojsond 'ooinouiou
-o^ ouis opiuoiuoo ouoij ou onb 'ooi-ijdiuo o^ [o 'opBuimjojop ojofqo
[O *OpB]^ OJJO Jod ÍOpiUOJUOo Ull JB.IJUOOUO B OpnBJidBB 'B^lld BUIJOJ
Bun Bo onb 'pjjuopuoosB.ii oA ^ 'ojuBuimjojop ojofna (o bjos opE[
un jo^ -0^181111 oáisuoo njijjdso [O JipiAip opBJlío^ Bq 'BJopGqjnjood A
Boijoumib uoiouoajojui ng -B[|BjBq op odmpo ^op sBuonp uooouBuuod
SBjoo^ojBo sb^ 'sbjuoho op utj [y -oombjsd ouisqBiouBjans pp ooijsijos
JOJOBJBO |0 .10d 'opBJOOJB JOS Bjpod OU 'SWUJIÍÍOJ SSJ. B[ Op OJUIJBip 80
onbaod ojuouiBspojd onb ojitUo^) oso EpiAp xnív^ ízoa ns b ooojBdB
-sop Jbioiui ojxoj p ojojjsbjbo v\ op uopoiuo B^ uo onb iiibü oq ojoj
•BJOpBpJOA UOIOBZlpjtt 11S B OIJBJJUOO OpIlUOS UO BBJJo^^OJBO SB[ JBO
-I[dB BJJOB 'pUOIJBJ Bíáopoisd B[ Op JETOIUI OJXOJ \V, OjijB JB^OJB JOp
-uojo^d :jsc osjBpiuuoj opond pjuopuoosBjj oiusi^opjBd pp jobjj
-xo h Biouonooeuoo B-q,, -ojofns p osjBjuosojdoJ op Boistqo buijoj b^
jod opHuoisosqo opEisBiuop bjso onb b Bt[op os 'ojofns pp boisi^bjoui
bjso op 1.NV^ ^p ojJBd jod ojpjJBsop un op biouosub r.\ zoa pj^
ÍIT''.^juomnoouoo p Jod Bpuopuoo bj^ zoa ns e jbz
-ipunpjd uo A ojuonupouoo uo Bpuoiouoo b[ JionpBjj uo bjijsisuoo
onb 'o^qísod zoa pj bjos boisijbjoui Bun 'Eiouopuoo op ojc[iuou p
oÍBq piiji-iídso .ios ¡op oi.iBiii^T.10 is BJBd p opuBUisop 'ojuoiuipou
-00 op ojqtuou p uopBJodo Biniqn bjso h bajosoj os is A íoqjo^ pp
ouEpI [o ojqos BAijTraud pBpipoi bjso op uopBjojdjoiui B[ o uoioonp
-BOJ B[ UO 'IS OjqOS UpiXOJJOJ B[ UO OUIS OSJBOJUB[d Bjpod OU UOIJSOIIO
B[ iuopunjuoo os eop so^ onb ojsond 'ojofqo p ojofns ^o o ojofns ¡b
OUIJOJHOO BJSO Ojofqo p TS 'p B OJUOUIBAIJBpj OSJBJUll^Ojd BjqBO OU
i jBjín[ jouoj Bjpod ou 'ijo^id b opBuiufjojop o|^ op A ojuouijoijojxo
opiqpoj o[ op 'ojuoniBouBiuodso oprnjijsuoo oj op A opBqo.iduioo o^ op
'BUIJO1J B^ A EIJOJBUI V\ Op UOpiSodo B[ ÍJS BJBfl Ull odlUOIJ OIUSTUI p SO
onb *is uo un oiuoo BjooojBde oiso ínjpjdso pp Bpuojsixa B[ A Epuoeo B(
ZOA B[ B SOpBp UBJOS SOU BATJIUtljd BpUOpUOO BJSO UO í OAlJOllJJSUOO OdlJ
p ra oATssd odij p ju jpnpoj Bfop os ou onb ouisira oSisuoo uope^oa
op opom un ojuotiuEsuod p BJBd JijimpB otjbsooou Bjog,, :onb soui
-BJJOA BUISIUI BJOpeplttOf BIOHOpUOO BJ Op OpiJUOS p UO SOUIEJOpil[ O[
'sojofqo so^ op opunuí pp uopBJoqBp ns uo 'Bpuopuoo bj op "oqoíp
jofoui o 'uozbj B^ op Ejojonjjsqoo JoqB^ bj ojqos 'xNív^^ op sbjbijbj
-uouioo so[ uooBq o^ omoo 'uopuojB Bjjsonu jbao[^ op zoa uo ig
(^ll)
-Odso OpOJ 'jpop ISB Jod BlJOpjod ÍOJOB Un JOS Op BTJBSOO 'U3ZJ9S
-uaututosnz p 'nopEpj bjso uis íins vsnno jos op p^poidojd ns 'oj
-uotuiBsuod pp buisiui BjmouojnB B[ bjsoijiubiu os pno b^ uo uopBpj
�lidad en el dinamismo interno, en la actividad inmanente de la con
ciencia ori^inaria, pero Kant no lo entenderá así". (114)
Este sujeto habría podido desarrollarse en Kaist como una ta
rea infinita, como la síntesis absolutamente incondicionada; de hecho
en la dialéctica trascendental, la Idea aparece como tarea infinita;
y la conciencia de sí se transforma en Yo Práctico.
Veamos ahora cómo se desarrolla el pensamiento hegeliano en
este momento. Lo primero que notamos es una cierta reiteración,
un movimiento de involución donde vuelven a aparecer las fórmulas
y los modos de pensamiento que eran característicos del primer
período, del período teológico o romántico.
El tema vuelve así a la conciencia, ya que la dialéctica del enten
dimiento ha revelado que detrás de todos los fenómenos estaba pre
sente la propia conciencia. El movimiento dialéctico de la Conciencia
llegaba a mostrar que el objeto y la conciencia eran la misma cosa;
de modo que el fin era establecer la identidad de la conciencia
con ella misma. La conciencia como conciencia de sí tiene pues un
doble objeto: el de la certeza sensible y la percepción, que es carac
terizado negativamente y ella misma.
Lo mismo que detrás de las fuerzas solicitantes y solicitadas
Hecel entreveía una actividad, una energía, cuyas leyes establecía
el entendimiento, aquí encontramos un tipo de existencia que Hegel
llama con sus fórmulas juveniles: la Vida.
La conciencia no se revela aquí como puramente pasiva, sino
que tiene una manifestación activa con respecto al mundo exterior
que Hegel llama deseo; en el deseo tenemos la experiencia de la
distancia entre el objeto y la conciencia de sí. Pero el deseo es al
mismo tiempo la tendencia a suprimir esa independencia del objeto.
De ese modo "la conciencia de sí se presenta aquí como el movi
miento en el curso del cual esta oposición es suprimida, movimiento
por el cual llega a existir la igualdad consigo mismo". (115).
Para comprender esta descripción que es considerada con razón
como uno de los pasajes más difíciles de la Fenomenología es menes
ter recordar las descripciones fragmentarias iniciales de Hegel,
donde la noción de Vida desempeñaba la función que ulteriormente
concederá al Espíritu. Así se explica también por una reiteración
de su romanticismo la crítica del entendimiento en cuanto éste no
alcanza a comprender la Vida. "Conciencia de la vida pura sería
conciencia de lo que el hombre es, en él no hay diversidad, ninguna
multiplicidad desarrollada. Esta simplicidad no es una simplicidad
negativa, una unidad de abstracción sino un ente vivo. Vida pura
es ser. La multiplicidad no es absoluta; esta vida pura es la fuente
de todas las vidas singulares, de los impulsos y de toda acción; pero
cuando llega a conciencia, cuando el hombre cree en ella, sigue viva
en él todavía pero se halla también colocada en parte fuera del
hombre; porque en la medida fcn que el ente consciente se limita
flH) L. Bki nschvh.i;. Ecrits Philosaphiques, páp. 245-6. ed. P. U.F., París, 19SI.
(115) Hki.bi.. Phatwmeiwlojtii; páp. 141.
— 62 —
�— 9—
¡y (8tl)
•[ (¿II)
iiQ (9[[)
(8lD*í? ^
-voo B[ so ojqijonpo.ui pBpiJoi-ioiui Buri ouioo ooouoooj Os X orasim
ts ua Baodoj onb,, 'aSuiQ ip a^auuj svp 'sbsoo sbj op opooj \a uo
OJO^ "SE^ESO ABAJE Op OÜJABqtUO UIS BS03 OU EJlUll [EJIA O1U0MJO0 BU]^
•SBJJO SBJ OAqOS SBUtl SBJ UBTIJOB Onb 'SBJSOlldo SlípKUOUI UO O.^ílJIlSUOO
os X opuioso os BptA B[ ouisiui oj 'bj[bj onb o^od [o sopBpuuojjso
sns op Biiu Epeo uo oXujiisuoooj sop uo opcijoo ubiui uu onb ouisini
o^ -ooiiouSbui oiiou o[od un X .ins o|od un 'baiib^ou X BApisod
pBpiOTJIOOp BJ 'UOIOOBJIE B[ Op X UOIS[ndoj • B^ Op SBpBZIJBOJ SBZJOnj
SBJ Ji^OOUOO B Eí[BA3JX 9OU Ollb B[[OU¿B Op BOtJJOniIS SO B10U0I0UO0
B[ op uopipuoo oraoo 'BpiA B[ op bubt[o^oi[ uoroonj^suoo B^w
"opeSou opios ooo^nd osooob oXno oíod 'jbjjuo bjois
-inb \itna v\ uo ^n^uijuí Bp;^ ^jso ^oXne sofo[ o^acqmo uis X bojoo
oiuoisojd o 'oqrojod biouoiouoo b^ sop?no se^ uo sBiououodxo b uop
•uodsojjoo 'sojijoso sojouiijd soy uo souiia onb souoiodiiosop seq
(¿XX)'wpBpi}uop¡ o uoio
-oipBjjuoo ouioo 'uoioBipoui oiuoo o^n^osqY o^ ouis 'sopunta sop op
uopieodjodns b^ sond so ou eiouojsixo X biouoso ouioo Bzo^Ban^BU B[
op X soSoq [op uoiou^sip Bq 'ouqosqB n^tjjdso [O so bumijb os onb
pBptJUOpí B^SO X UOIOOipBJ^UOO 119 O[l SOACJJ B BUIJtJB OS pBpilUOpT
ng "mijídso [op JtuoAop [o otnoo soSoq [op uoioiJBdB uoiqtuBj so
BZO[BJnjBU B[ OJOJ •BinjOStiy BOpJ B[ Op [JBpIJOqB B[ OUIOO So^oq
[o uo ooojBds Bzo[B.mjBu Bq 'Bijos ou [Bno [o uis 'ojiq lis 'o^lQ 3Ba
ts uo bao[[ X otasim ts b ooipn^iuoo os onb 'oiubj o[ jod 'BzojsonjBu
onioo bSotu os onb ojn[osqB o[ so soSoq [q -ojiqosqB o[ op uozb.ioo [o
uo uoiooipBJiuoo B[ ouodns onb b^ojouoo pupijiiopí B[ esuoid uozbj
b[ oood 'uoiooipBjjuoo B[ BsnqoJ onbiod 'Bzo[BjniBu X soSoq :-fo
jod ^somnuoj so[ Ea^dos O}uoiuiipuo;uo [q5, í opoi jo uo souoisioao
JBOJtO 'SOUOIOBUlIUJOJOp JOUOdlUt BOIjdlUI 'oSjBqiUO UIS 'JBSUO^
•O[qBsuod bos B[jo onb Bjod oiuoiuiipuoiuo [b
jojjodns o^uoiuiBSuod op butjo^ Eim jbjjuoouo op bjb)bjj 'onb ouis
'so^uoso sojomud soj uBqBoipui oj oraoo 'o^qBjoui o^jb oraoo oooacde
BPíA BI 9n^ SOUJTOOp UOO BJB1U01UO0 OS OU Bpnp UIS tlIOOOJBdBO^
^aoajj ^p pniuoAnf b[ op sbuioj so[ ouioo tsb souioa ísBpBJodns uoa
pBpioijdiijnra B[ X pBprun bj opuop 'pBpxjBjoj bjso 'Bpi^ b^so jap
-uoidraoo opond ou sejiuij sbijoo}bo sns uoo O^uoiraipuo)uo jq
o¡ op opiSBSop niiJídso jo so outAip oq -outAip BpBU XEq oood
-raBj 'ounS[B njtjjdso 'EunSjB BrajB Xbi[ ou opuop j[[B onb^od íouiAip
oj op b^bjj ÍB^uo-ijno oj os oiied uo 'ojqraoq [o uo BiABpoi oaia onb
-utiB íonptAipui [op BpBuiuuoiop 'jB[nSuis biouojsixo B[ Bpoi op BAnd
BpiA BISO BTOUOAOJIp OS ISB í UOTOBUItUJO^Op BpO} Op 'UOTOOB BpO^ Op
'sosjndrai soj sopoj op '¡o uo pBpjoijdijjnra spoi op Bjsdos ej X s^nd
BpiA bj 19 uo bicIbo ojofns [o opuBiio 'soiq op biouoiouoo bj o^^ns jsy
•pepiun uo oiuoraB^ojdraoo uo[jeq os oquij oj X jo onb ojqieod so ou
�El lazo que une a los vivientes es el (leseo; por medio del dolor
y del trabajo el hombre desea realizar la unidad de la vida que
aparece desmenuzada.
La esencia de esta vida está caracterizada por una inquietud,
una actividad de pérdida y hallazgo; la vida se escinde y se cica
triza. "Pero esta actividad de suprimir la escisión está también pre
sente en el interior de cada figura; porque justamente esta fluidez
es la sustancia de las figuras independientes; pero esta sustancia es
infinita y, por consecuencia, en su subsistencia misma la figura es
ella misma el acto de escisión, o la supresión de su propio ser para
sí". (119).
La Vida es pues un proceso, un movimiento de figuras que se
prosigue incesantemente. Las descripciones que Hecel hace de la
Vida universal son características de la época romántica; sus fórmu
las son muy semejantes a las fórmulas de Schelling,
Esta Vida cuando se hace consciente de sí, se transforma en con
ciencia de sí. El tránsito a la Razón, será el tránsito a la conciencia
de sí singular a la conciencia de sí universal. La Razón aparece
caracterizada en la concepción de Hegel, como algo comunitario.
La conciencia de sí, que caracterizamos como deseo, necesita
para desarrollarse otra conciencia de sí. Eso supone la existencia
de un conflicto entre ellas, una lucha por el reconocimiento, que
provoca la oposición amo-esclavo y que se resuelve por la libertad.
Aquí vemos cómo el pensamiento sufre una alteración con respectó
a los trabajos juveniles. La oposición de las conciencias, aparecía
resucita en ellos por medio del amor, que unía los contrarios; aquí
es la lucha la condición de ese reconocimiento; Hegel vuelve a una
solución de dominio y servidumbre que había descubierto en la
mentalidad judía y que en otra época había superado mediante el
Cristianismo.
El juego de fuerzas que el entendimiento contemplaba es tras
ladado al mundo de las conciencias.
Cada conciencia es algo viviente para otra; mientras que es una
certeza absoluta de sí por ella misma. La lucha por el reconoci
miento tiene por finalidad que cada conciencia sea reconocida tal
como ella es para sí misma; es decir que sea igual por dentro y
por fuera.
Comienza así lo que Hegel llama la lucha de las conciencias.
"El comportamiento de dos conciencias de sí está pues determinado
de tal modo que ellas se prueben a sí mismas y una a la otra por
medio de la lucha por la vida y la muerte. Ellas deben necesaria
mente comprometerse en esta lucha, porque ellas deben llevar su
certeza de ser para sí a la verdad, en otra y en sí mismas. Es sola
mente por el riesgo de su vida que se conserva la libertad, que se
prueba que la esencia de la conciencia de sí no es el ser, el modo
inmediato en el cual la conciencia de sí surgió en primer término,
Hecel, Phanomenologie, pág. 143.
— 64 —
�'amjoj bbj anb 'sesoo sbj na Biauaiauoa ns ajjojjBsaji oaejoso ja anb
aoEij ofp([B.ii ja ojoj "jejiiieu 01 afijo ojioi b o^aadsaj Biauajiuadyp
bj 'upijBjaj Ej Jipnja b OABjasy je Blíijqo oiue jaji oioiajos j^
•JBlipiAipUt
aiiioiuBinjosqo Biauaijadxo ej sa a^anin bj anbjod 'pEjiíjEnpiAijiui ns
ap X BUBnintj Etauajsixa bj ap pnpuij bj ap sEinapB Biauaiauoa auaij
'opunuí ja ua Eianajstxa ns ap epuapuoa auaij OABjasa ¡a jsy
I j^j) 'ttBuisini Bjanaiaiioo Bisa tía sand Bisa anb 'js BJBd Jas
o.ind ja 'pBjjjAiiB^^au EinjostjB bj 'is ap Biauaiauoa bj aj) ajdtuis Eiauasa
bj sa 'Biauajsisqns Epoj ají Einjosrjn iippBzipinjj jbj buii 'jBSjaAtnn
X oand 'oiuaiiniAOTn Jb^ o-ia^ -Bjja ua opnjpEA bij ofij bjo anb oj
opoi X Bnifiiiu js ají sapEpipunjojd sej ua optijcjuiai bij 'ajnauíEiinmj
Bijansip opis Eij Bjja ^Btisn^nB B^sa u^ -ojujosije ouib ja 'ojjanm bj ap
opaiui ja opi^uas bij anbjod 'Biauasa ns ap jiBpij^^aini bj b ojaadsaj
EijsnlíuB ej opEiuauíi-iadxa bijot 'aj-iamu ej b aiua.ij Eijsn^^uE ej ap oipatu
u[i '^iJ^nuí bj e opaiui ja sa jiAjas Biauaiauoa bj ap uaifjjo jgj
•Baiiua^iiB Eiauaisixa bj ap S33í);icnaj^ aanij anb souoiadijasap sbj ap saj
-ua-iajip Xnuí ua.ia.iBd son ou ouib jap bj anb Biajdiuoa seih sa jiA-ias
Biauapuoa bj anb Ejopisuoy laoajj sajBna sbj jod sauozBj ^b^j
•BUUOJ SEJ 'ofBfJBJJ
jap oipatn jod 'oijaip jofam o sbsoo bej BnuojsuBJj oAfijasa ja 'j^ra
-iub a]uauiB.ind Biauaisixa Bun ap oijiain ua oa¡a 'oasap ns ap Bjiíjiaiu
bj \i^ SEsoa sbj ap Bido.idE as ouib ja anb SBJjuaij^ 'oputiiu ua Bzaj
-E-iniBU bj Enuojsun.ij 'E.in]|na bj ap bjcjo ej bzijboj ofe(|BJt j^ "uoia
-Bnjis bj ap uoiaBuuojsuBJi bj ajqísod ajBtj uainb sa ofnqojj 1^
•jSAjasuoa opiaanb
bij X jouadns jojba oraoa opiaouoaa.i bij anb BpiA bj b aiua.ij ouis
'otub Jb aiuaaj jiEjujEa.! ua 'sa ou OABjasa jap ajquinpiAjas B'j -ja ap
sand apuadap íoAEpsa ja Jod jej omoa opiaouoaai sa ouib ja anb
oiuaiuoui ja apsap 'baijbjo.1 sa ouib jap uoiaBuimop bj íBiauanaasuoa
Bjsa Bjjmai OABjasa ja X ouib jaji iiaiiaajBiji E^j -ouisix.ibiu ja ua OAn^
anb Eiauanjjuí ej Jod saiuEiaodiui sbui soj ají uai(|iiiB] X vt^ojou<nu
-oita^ bj ap sosoiubj sbui soj ap oun Bas afBSBd ojsa aiuaiuajqBiioj^
•ocw^s^ X omy o ¿>jquinp7(Ut>^-uppmnttio(j :uoprsodo bj b souibií
-ajj ojiom asa ^q •onry ja ua ejou as anb npiA ns auodxa X B^saj-iaB
as anb jaji Eiauaisixa bj X íoABjas^ ja ua ai-iaiApn as anb oiuaiiu
-pouoaa.i ¡a jod sa.iajuisaj> ja X bjua bj .101I Biauajaja.id bj ;se;.ioíí
-aiBj soji souiauai 'is^" 'oiuaiunaouoaa.1 ap oasaj) ja .iod BisaijiiiEiu as
anb bjiia ajduiis ají bj b jopados Bduia eun ejiej^oj inbB souiay
l()^j)' aiuaijiuadapui tb ají Eiauaia
-uoa Eiin ap oiuaiuiiaouoaaj ouioa oiuaiuiiaouoaaJ ajsa ap pBjuaA bj
ojiBZHEajn Bij ou OJad "Buosjad otuoj ojiíaouoaaj jas uaiq Xnuí ajiand
oüíAnf ua bjjia ns oisand eij ou anb onjiíAipui j^ us BJBd jas ojnd un
ojos sa bjjj anb ^qanjd as 'ajuaasauBAa ojuamoin un Ejja ejpd Eas ou
anb ajuasajd BpEu Xeq ou is ap Eiauaiauoa bj ua anb oíísajj asa Jod
uaiq seiu nqanjd as íbjiia bj ap uoisuBdxa bj ua uoisjamns ns sa ou
�que las cree, mientras que el amo simplemente las destruye. El tra
bajo permite alcanzar una etapa superior: la conciencia se advierte
a sí misma como pensante; el esfuerzo del pensamiento aparece como
la forma de trabajo superior. El esclavo se hace ubre por el pensa
miento, tiene una conciencia interior de su libertad.
La doctrina que representa esta actitud es el estoicismo. Deja
mos bien entendido que el estoicismo no representa para Hecel, sólo
un momento determinado en la historia de la filosofía, sino una etapa
por la cual atraviesa la conciencia.
El principio del estoicismo es que "la conciencia es esencia pen
sante y que una cosa tiene valor de esencialidad para la conciencia
o ella es verdadera o buena únicamente cuando la conciencia se com
porta a su respecto como esencia pensante". (1221
En el estoico no importa para nada la situación concreta en la
cual puede encontrarse; él conserva siempre Ja libertad interior; la
única dominación que el estoico reconoce es la dominación de la
razón universal; pero decía ya HegeL en sus trabajos de juventud
refiriéndose a Kant. en quien creía ver al^unos ras^os estoicos lo
si^uiente: "Antes había un amo exterior a él. . . ahora lleva su amo
en sí mismo". (123)
El escepticismo aparece como la segunda etapa de esa conciencia,
\ a los anti^uos habían indicado las similitudes entre la actitud es
toica y la escépfica. que exteriormente son muy difíciles de diferen
ciar. "El escepticismo es la realización de lo que en el estoicismo es
solamente concepto; es la experiencia efectivamente real de lo que
es la libertad de pensamiento; esta libertad es en sí lo negativo, es
así que debe necesariamente presentarse". 1124)
Entre el pensamiento universal y la realidad concreta no hay
forma de establecer ningún pasaje. La infinitud, la vaciedad mejor
dicho, del pensamiento, no puede permitir ningún tránsito a lo finito,
a lo concreto; no hay nada estable en las representaciones que el
hombre se hace de las cosas; la disolución de] mundo habitual es la
consecuencia del mismo; lo cual no está muy alejado de la ironía
tal como la entendían los románticos y no está tampoco muy alejada
del tedio, que es el compañero inseparable de la ironía en cuanto
se advierte la vanidad de todas las construcciones, de todas las crea
ciones, de todas las realidades.
"El pensamiento se hace pensamiento perfecto anonadando el
ser del mundo en la múltiple variedad de sus determinaciones y la
negatividad de la conciencia de sí libre, en el seno de esta configura
ción multiforme de la vida, se hace negatividad real".(125)
La conciencia se refugia en la profundidad de su subjetividad;
rehusa todo contenido, se encierra en sí misma. La mentalidad del
eseéptico es una mentalidad esencialmente destructora; todo es efí
mero, todo es irreal.
(122)He^el, Phanomenologie, pág. 160.
(123)Nnhl. <>p. * ti. pág. 266.
(124)Hecei. Phanomenologie, pág. 162.
(125)Hecel, Phanomenalogi^ pág. 162.
— 66 —
�— ¿9 —
"JBplUI OUISIJtB.ilUed [^ JOSaaajUB OUIO3 33OUO0^I OUlSt^o[UCcI ja OUIO3
BOUI3A í UOpOipBXJUOO Op Bajíl EJ UO3 Bqaipsap BJ Op Bapi BJ 3p OUÜIJ
-aSoq ojuaiui^suad jap opuoj ja U9 uop^aijijuapi bj isb soma^
3
•a\\ bij Bpuapuoa ej jBna ej b pEjmín bj ap ouas ja ua uopisodo
bj onb osojo^op sera op XBq anb? anbaod íBqatp^op ns ap Bsnua b¡ sa
odtuaij oui^iui jb Á. í^a uo B}pi[diui Bjtía oíí.iBquia ate onb 'p^pinn Bid
-ojd na ap B^uana OüiBp ms 'b^io b^ b buii ap jt oaia oa^q ou íseapt
sop 9B^ zai B[ b .íEsuad b ^Sa^ ou oao¿ -ojuoiuiBsuad opo^ ap pBpi¡
-B.iauaií b^ ap X pBpi,iB[naTjJBd gj ap a^uatuBAisaans BTauarauoa sand
SH "opiuajuoa opo^ op pBpiAtjBSau B| ap Biauaiauoa b[ sa aub oisaud
'otqtuBa [a B.iodns omsiui [a ua aixb oj ap Biauaiauoa auai^ oduiaii
omsiui ^b X aB(naijjBd ajuamcjiid jaiaBana ns ap X ojjo ua oiuaiui
-B^uad un ap onjodaad oiquiBO jap Biauaiauoa anaii oaijdaasa j^
•SBapj ^op sBsa .iBtjtauoaaj b
opuíi^ajj ou X soiq ap eituijui Biauasa bj bjuibijo bj ap epim ej aaqos
opuBuuijB 'saís^/sap^ ja sa o tiv^sv^ un anb 3^3iv.LM0j^ un souara
sa iri3O;-ijj Biuasaado.1 oj as otuoa pjj oaijdaasa ja anbjod ÍBqaipsap ns
H[B jq 'npaub itnb ouiuuaj jap aouaiut ja ua pnpijBnp Bun jaaajcdB
aasq 'onuu.ia^ un auipidns aub n^ ora mi ojuauíora ja ua oaad 4jou
•aixa opuinu ja "souiuuaj soj ap oun opnujsap bij ouisp^daaea j^
'Bpiíqaipsap Biauaiauoa bj ap oaiisuajaBJBa
sa anb opBzuoua^uí o)uainiB[qopsap jap Bpiniías zoa ns b bj^ uoia^a
-ijiun B^sa anbaod iouioyo^ osjvf un ouis 'opiiaap isb aod 'oííaBquia uis
B^a ou 'biusiiu Bjja ua Biauaiauoa bj ají BqaiiA B.iaiuud eun jjjb Bianp
-oad as is X BDioisa Biauaiauoa bj na oiíaiq op^aijiun Btqeq as oABjasa ja
na X oraB ja uo Bpejijopsap o.iomijd 'Biauaiauoa bj ¡s ^oiaaja u^
'ojajduioaui sa onbaod '^ojop us sa)UB BiBOOAO^d njiaidsa jap
Btueiiu Btjaip bj ejbsiibo onb pBpiun ap oiuaraaja asa 'uarq B-ioqy,,
•ESoqaip Biauaiauoa bj ap oijnijoail ja ojos sa
'aiuaiuBtJOjaipBJ^uoa X Bii^iquiB oaod un BSznf 1333jj onb oiusiubij
-sij^) ja oaad 'uoiaejadn^ buii ap jjBpqiqísod bj BqBa|j"un '^ojiBipaur
ap uoiaunj bj Bqsuadraaaap snsaj jena ja ua 'oraquBijsi.1^ ja :zijajux
Biauaiauoa bj ap Boidjj Binjoj bj sa ouisiBpnf ja BianpB^j onb BpiA
bj ap uotaBJBdos b^j "oíaadsB a^sa a.iqos Bomaaijsisin ou onb opora ap
'3333JJ BqiMídsu; as SBiuai ap asBja anb ap uoiaBj¡paiu ej a.iqos X
'upisiasa bjso ap aa^aBJBa jap aiuBissq opBjqBq soraaij b ^ •Bpipuiosa
Biauaiauoa bj 'ouira^ai aarai^d ua 'sa BjiBqaipsap Biauaiauoa B'q
•jiBpjaA bj X Bzajiaa bj ap uomn bj
'jiaap sa 'ojnjosqy aaijBg ja buibjj T333JJ onb BAijiuijap BdBja bj b
.iBííajj ejsbij npanbsnij ns Jinasojd e oií.iBqraa ras BpBlirjqo oa as anb
oaod 'asa^fij jbiio bj ua Bimjetp aoiaadns ^raaoj buii aadraais Basnq
anb B^ainbui Biauaiauoa bj 'aiaap sa em3o¡ouinaouí>^ bj ap jBaaua^
Bitiai ja 'opuoj ja uo 'sa BpBijatpsap Biauaiouoa bj anb sotnirip n^
•eaoda eaaraud bj ap sBsoiSijaa sspuaijadxa sii9 ap ojisodoad B
soitiBijnusa bX uotaBjn^tjaad BXna X vpuif^ips^p viou^iouo^ bj buibjj
^333JJ anb epuapuoa Bj.sa ap Bds;a Bimijn bj b isb soraBSaj'j
�La con ri encía desdichada se advierte en primer término como
algo cambian Le y presiente lo inmutable; un ejemplo concreto de
esta situación lo encontramos en el judaismo. Luego intenta superar
esa oposición; así lo observamos en las primeras etapas del Cristia
nismo; el yo tiene que despojarse de toda singularidad, tiene que
salir de su aislamiento, lo cual autoriza a afirmar sin exageración,
que el Cristianismo de Hegel es un Cristianismo profundamente
romant izado.
Si la conciencia por la profundizaeión, por el progreso dentro
de ella misma puede tocar lo trascendente, es porque éste ya no
es un término estático, c decir, una alteridad absoluta, como pare
cía creerlo el judaismo, sino que lo trascendente como término no
existe, sino que más bien diríamos, como expresamos al comienzo,
que lo Absoluto es una inquietud que se traduce en un trascender
constante.
La unidad de lo inmutable y lo cambiante, de lo Universal y lo
Singular es lograda dentro del Cristianismo por Jesús, es decir, el
mediador; pero para que esa unión se verifique se necesita la muerte
y la resurrección de Dios. La muerte de Dios y la reflexión sobre
la significación de Jesús plantean un problema de una hondura in
mensa que había meditado ya 11 \MANIV acerca de la relación entre
la historicidad y lo Eterno; es decir, en qué condiciones es pensable
la inserción de la Divinidad en la Historia, y qué sentido tiene ésta.
Finalmente, la unidad de la conciencia singular con la conciencia
de sí, que se va obteniendo desde la Edad Media y el Renacimiento
basta los Tiempos Modernos nos lleva al mundo de la razón.
El mundo de la razón
La conciencia tenía que salir de sí, de su aislamiento mediante
la lucha por el reconocimiento y a crear así un mundo común. La
singularidad se transformaba en universalidad.
La última etapa que consideramos fue la de 3a conciencia des
dichada que se presentaba como encerrada en su singularidad y pre
sintiendo alrededor suyo o envolviéndola una realidad más vasta en
la cual no podía penetrar; la superación de ese aislamiento permite
la aparición de una forma de conciencia superior. "La razón aparece
pues como el primer resultado de esta mediación de las conciencias
de sí las unas por las otras, mediación que hace la universalidad de
la conciencia de sí; y sin esta universalidad, aun abstracta en ese
nivel, no habría ninguna verdad posible. Se capta así uno de los
caracteres del idealismo hegeliano, que lo opone por ejemplo al
idealismo kantiano. En K.ANT, el '"\o pienso que debe poder acompa
ñar todas mis representaciones", está de algún modo suspendido del
vacío. En Hegel es el yo concreto, pero que se lia elevado, por su
relación con los otros yo, a la universalidad. La verdad, aunque su— 68 —
�69 —
(62T)
(821)
sap aj^
i^oiOBUiJTje Bisa b ouisnn ja ajuaiuBiaaj
-jad BÍJajj majauoa buijoj nun ua anbjod 'Bjnd buijoj Bisa ofeq .res
-ajdxa eijanasa bj as opuena ajqiqaauoaui sa uoiaeuuije Bjsa 'ouinrea
asa opu.ioooj Rq ou anb janlre rjbíI aiuauijBn;ít ^ -aiuauíeiBipaium
tqresa.idxa uoijbiujijb Risa ap [Bnidaauo.' t uoiaeaijiisnf bj ojuamimaajd
sa opBjíiAjo ouituea aisa anbjo^ 'uoiajasB Bjsa ainaiujBnidaauoa jbs
-uad uts 'pBptjBaj bj bjjo} jas aiuauiBjos BJitriosB bjjj isy -pepjaA Bjsa
ap ezajjaa bj o moa aiuauíBjos ajijns 'amauíRiEipaiuui opuai^jm qozbj
ujsa uiib o íuozrj o moa aiuaiuBiBipauuii ari.nis Bjja opuena op&jtiAjo
bij oj Á 'Bjja ap sBJiap ouiuiBa asa anaij "pBpja.A uia sa anb epuaia
-aoa B^w -aiuauqBaJ anj anb oj ap jraBj sein aaaj^d X sajouajUB soz
-janjsa 9oj ojunui jap RuJíajB bj ua jbj>iajo unuioa sa 'ojjxa ja ejíÍoj as
opusna aiuauíjBniífjeq ajjnao ouioa oja^ -soiuitjijasap ejids^ niuids^
¡í>p vi8ojoii,mioití>^[ bj anb 'SBiauajajjp op ^sauoiaisodo ap 'ssqanj ap
Bisoa b ojad 'ajqísod sa jbiiij pepuiiapt Bun íouianURStiad jap osajá
-OJd ja opoui uii^uiu ap Ruintu.iad ou qjja^sa Búas [Riaiu; pRpíjuapi
euíl "^iqiso(lun BLias oitiainiTAOui ¡a jena ja ujs 'oAiiB^au oj Biauanjjuí
Bpunjojd Bun auaii apuop X 'sbíjoiisueji sauorun sbj X sauoiaBJHdas
sbj uapoans as juna ja ua ^ojjbjouiji o^jbj un jaisauaui sa anb ouis
'ajuamjiJBj ubi Bjjauaiqo ajqísod sa ou 'bjjosojij bj Guana jBna bj ua
jiBpijuapi e¡ oiupa o^sia somaij bX ojad 'o j—o j pBpT;uopi bj o^Bipam
-ui ají jeraunna ajqtsod oaja ( :^j,hdi q) oaisBja otusjjBaj^i j^ *pBj>jj
-idbj uoa Jauaiqo ajtand as oiiqosqs jaqns ja aub uaa.ia anb sbjjosoj
"íj ecI B B;)!i¡ja as Hn'ñ'ofoii^mona >j bj ap ojto^ ja aanjjojdaj as soiuxa
onioa apuop lumj:mpojw¡ bj ua b ^ 'pepiiuapt eso 4pejuaA na sa
anb oj ap jiobj sBtn aaja anb onistjBaj>| ja 'ouisrjBapt aj> btjoshjj btimoj
sun uoa joa anb souiauai b^b oja^ 'pepijEai bj Bpoi jas ap Biauaia
-uoa bj ap Bzaijaa bj ouioa juiijaj> apand as 'o;sa un^^as uozbj B^
(g^j l*ítouisijBapj ouioa BAjiaaja pupíjBaj B^sa B ojaadsaj
uoa sand Biaotlmoa as X *BArjaaja jiBptjBaj bj aiuaiURiRijíamut 'ouistiu
ja sa oiuauiíBsuad ns íBjja anb 11.no sa ou BAijaaja ¡iejiijeoj rj^oi anb
ap Bi-taia Bisa Bjja o 'jiBjnjBaj ouioa buisiiii is ají Bijaia B^sa aníuod
'sojjuijodos apand X 'sojja uoa zbi! bj opiuaiqo Btj Rjja ^biusiui js ap
opRjnjiasB Btj as onb 'uozbj oiuoü ojo^ "Biauasa ns aj) OAijB/íau oj ouioa
Bjja b UBijBísajiUBtu as onb 'baiioojj pejMjBaj Bitload ns ap o opunm
jaji sBsuadxa b Btnsitu ts b.ib(I buisiui is r asaatiaiUBni ap X osjbajbs
ap oiafqo ja uoa 'jiBjjaqij ns na X eiaiiaptiadaput ns ua opufRqBJi
BjqRq js ap Biauaiauoa bj 'saouoiua R]sbjj 'oajiisoiI oiuaiiuBiJoduioa
un ua ajjoiAuoa as ojio jos jb oiaadsaj uoa oAii^^^au saauojua BjsBq
ojuaiiUBiJodinoa ns 'uozbj sa 13 ap Biauaiauoa bj anb oísan^,,
•H-LH^i^q ap X ^.\:v>j ap aiuamjKiaodea
sajojjaiuB somsTjBapi soj ap eapija Btm uoa Bzuaiiuoa 'oinsijBapi jap
aijans bj b opB^ij b;s^ ^ao:^jj Batid aul uozbj bj ap otjmisa [^
l'¿^JI*tjs ap Biauaiauoa bj oji upiaHiiiJoj bj aj> ajqBJBdas
sa on anb bubuuiij pepjaA eun oji;tjina uis sa 'ajqiuoij jb opuejad
�Conviene establecer una distinción entre razón y reflexión:
puesto que es solamente como reflexión que la razón alcanza la ver
dad y no sólo la certeza. La reflexión, es decir, el movimiento mismo
de la razón, que los filósofos citados ignoran, es lo que permite
comprender el sentido histórico que tiene el idealismo de Hegel y
que lo diferencia de los idealismos anteriores. "Es Ntcolai Hartmann
quien en su bello libro sobre El Idealismo Alemán, ha notado la
originalidad de esta presentación. Mientras que los filósofos alema
nes anteriores, un Fichte y un Schelldng, han presentado el idea
lismo como una tesis filosófica, apelando a una intuición fundamen
tal de la conciencia de sí, el otro a un principio originario de la
identidad, Hegel encuentra el idealismo sobre el camino histórico
de la conciencia humana desarrollándose por sí misma. "Se trata
allí del idealismo no como una teoría o sistema, sino como un fenó
meno del espíritu... La conciencia hace la experiencia de lo que es
la razón y esta experiencia elevada en el saber, he aquí el idealismo.
Hegel tiene conciencia de esta originalidad de su presentación, y es
por ello que él muestra los defectos de un idealismo que se presenta
completo como una tesis filosófica, despreciando las presuposiciones
históricas de esta tesis".(130)
Vamos a estudiar la relación entre razón y reflexión, ya que
esta última es la esencia propia de aquélla.
Hay un tipo de reflexión que Hegel rechaza: es la reflexión
al modo de Fichte, que se manifiesta como pura subjetividad, que
únicamente quiere conocer su actividad. Esta actitud es un idealismo,
un idealismo subjetivo, pero de ese modo "Se transforma en un
equívoco tan contradictorio como el escepticismo; sólo que mientras
el escepticismo se expresa él mismo negativamente, este idealismo
se expresa de un modo positivo; pero no puede, como tampoco lo
puede el escepticismo, reunir esos pensamientos contradictorios, el
pensamiento de la pura conciencia corno constituyendo toda la rea
lidad y el pensamiento del choque extraño o de la sensación y de
la representación sensibles como constituyendo una realidad igual;
pero se debate entre una y la otra y termina por caer en la mala
infinitud, es decir en la infinitud sensible". (131)
Este idealismo no llega nunca por la acción de ese tipo de re
flexión a lograr la unión entre la realidad y la razón.
El otro tipo de idealismo que Hegel rechaza es el de Schelling.
Este llega a una trascendencia doble del sujeto y de\ objeto en una
noción de absoluto de carácter sustancial y no de un sujeto como
era la aspiración de Hkgel.
El verdadero idealismo consiste en el conocimiento especulativo.
pero éste es la conciencia de sí, como conciencia de sí universal del
ser y el ser no es algo más allá de toda reflexión, sino que él mismo
se reflexiona. "El ser y el sujeto son idénticos y su identidad es
dialéctica, lo que excluye el primado de una tesis, la subordinación
(130) Hvppolite, U Cénese, etr., páB. 218. N. Hartmann, Ote Philosophie de^
deuturkett ltlealismus. II, Teil-IIegel, pág. 113. e<l. do Gruyter, Berlín, 1029.
U31) Hur.EL, Phanamenologie, jiáp. 189.
— 70 —
�— u—
"3 (^t)
^aij (1)
AH (^ED
Xnuí BJBjynsai anb sotnajaA X uotaBnjis By soraauíuiBxa sajaid^ajut
boj jo ap oymaipuiasajd o jad 'aa^ajy ap ojuatiuesuad yap pepijEpota
Bjsa opBaijija aq iiainb oyos NOSH3A3j\r opts Eq ou ojfonj ap0Q
ll)'BBun^BI SB1 •lBUIIO^ opipod
ubij on eajoijajsod sozjanjsa soy jena ey ap Á jeJiny oaod uujuaj sea
-TjBtuajEiii sniauaia Bny apuop upiaEanyj^ euii -iod z^a (Bj EpEABJ^B 'oatj
-BOiajBin optjuas ap ejeuui B)|Ey ap aiaadsa euh ^o^oyEuu oSys 3333JJ
aa 'ojaayo ua 'opijsixa eXei^ anb aytjisod Xnuí s^j *yEjaua ua odijbui
-aiEm ojtiaiuiEaozBJ ¡b Ejnyoeqe noiaEjdEpiíur e| ^o oajlipyoaisd osEa 03
-oTJtia asa bjeJ LjBány jara 1.id ua jEsaad sjjpod as ynna By ua uoiasaiydxa
B^[M -ouBipíiaii ojuaiuiBsuod |ap ojaadsB ajsa ap eaijua By ua op^ziu
-jeaua niy as 'Mosaaxay^ '[Biaadsa u^ '.TaiiES yap euiej Ejsa na Biauaia
-ipp ¡^p opBsnaB Biy ay as ¡oaijBiiiajBiu ojuaiunaouoo ya Biasiy 33'JHpy
ap pBpiyijsoiy By oqatp Jofatu o 'upiaBjaadiajui Ey BpEaijija opis bjj
•sBaijpiuo^ow stíy uos SBpBjapisuoa saptípjaA ap odij aaajaj \^
By op OTJBjnqt.ij ajuauíBSTaajd sa anb oy ouis (sai3AOJ.siHy ua omoa)
apuajdtuoa ou |Bna By (}jayjsudssi¿^^) Btauata BjapupjaA By ap
oiutiuop yap ajand buijoj anb Bjapisuoo PI333J| aub oy ap opmyaxa X
nijidiu ey b 'Eiauataadxa B[ b ojyatiAap joijajuj uapjo op jaqBS un
sa oaad 'ayqtasouáoa Bpnp uts sa ojsa,, :uoiaanpap Ey ua Bajauad ou
anb ojsaj un uaXnjiisuo^ 'uozej ey op ojiquiB yap Bjanj u^vo sojuaitu
-taouoa sojs^ -oaiyjjuaia ajuaiuEjapEyuaA yB joijojui ojuairaiaouoa
ap odtj un ¡-[Bjuamijadxa oiuaimiaouoa yayí sbuijoj SBjjaia uaiqtnBj
BjjaaoJBd oraoa 'la^a^ bjb^I Eiujoy anb 'BpBysiB Baijpjstq j^EpjaA By
b soitrrjajaj son 'oSany opsaQ •oiJBjjTtyjE X ajuaííuijuoa opiuajuoa un
auaij 'jByn^^uis Biauajsixa buii b ojoijoj as v^ijpjsii¡ pnpuoci B'^
•oyyojJBsap un
ajambaj eyya anb bX 'odtj ajsa jauaj apand ou voifpsojif pvpj^a w]
(^gy)-ttajuauiBjEtpauiui eynjouoj so anb uoiarsodo-td Bun nnB o
ofij opBjynsaj un sa anb uotatsodojd buii ua ajeisuoa pBpjaA b[ ¡una
By un^ as uoiuido By ua,, ajsisuoa anb v^i^pui^op viujoj. By ouiuiiaj
jauiud ua soiuauaj pBpaaA By b soujEOJoaB ap sopoiu soy ajjug
•T303JJ b souib^is uapjo uoa japoooíd
Bjed ojad 'sajuaSutjuoa souatnouay b uajatpj as oyos SBjsa ísBaupjstq
say>B|>jaA s^jnd ua asJBsnq onb bXbi[ anb aatp ou ^aoayj íuijojstq
ayduus uoa otusiatjojsiq Jtpunjuoo anb Xeq ou ípBpaAyBS Bun soui
-BJiBq ojad 'eaijojs¡q uoiaBJapisuoa ay ap ua^JEiu y^ uozbj By ap sosn
sojjo EZEtyaaJ ^^oajy anb jod japuajdraoa BJtjtuijad sou osa í^aoajy
ap ouisiycapt yap oauojsiq JojaEjBa ya ajqos zaA bjjo souiijsisuj
(^Ey^npiaaipBJiuoa ns odniatj onisira ys sa 'uoixayipj m 'oursttu
oStsuoa pBptjuapi ns 'ojafns sa ojnyostyy y^ -stsaj ey jEzuBay^aJ bjbü
opiutjapu; ozjanysa un stsajms ^y ap btjbi{ anb oy X sisojijub Bun ap
�difícil admitir esa crítica. Veamos en primer término una interpre
tación de la verdad matemática bien hecha por Hkgel:
"En lo que concierne a las verdades matemáticas no bc. consi
deraría como geómetra a aquel que supiese (de memoria) exteriormente los teoremas de EliCLlOES, sin saber sus demostraciones, sin
saberlas, para expresarse por contraste, interiormente. Se tendría
igualmente por no satisfactorio el conocimiento de la relación bien
conocida de los latios de un triángulo rectángulo, adquirida por una
medida de muchos triángulos rectángulos. Sin embargo la esencialidatl de la demostración no tiene aún en el conocimiento matemático
la significación y la naturaleza que constituirían un momento del
resultado mismo; pero en ese resultado, el teorema es reconocido
como un teorema verdadero; pero esta circunstancia sobreagregada
no concierne a su contenido, concierne solamente a su relación con
el sujeto cognoscente; el movimiento de la demostración no perte
nece al contenido del objeto, sino que es una operación exterior a la
cosa. Por ejemplo, la naturaleza del triángulo rectángulo no se dis
pone ella misma de la manera representada en la construcción nece
saria para demostrar la proposición que exprese la relación del trián
gulo mismo; todo el proceso del cual surge el resultado es solamente
un proceso del conocimiento, un medio del conocimiento".(136J
Y bien; no3 atreveríamos a afirmar que es Hegel y no Meyerson
quien ha logrado penetrar en la verdadera naturaleza del razona
miento matemático, el cual ve simplemente el razonamiento exterior,
o mejor dicho que cuando reduce este razonamiento a una serie de
identidades y nos dice que la demostración tiende como cualquier clase
de conocimientos a borrar una diversidad y establecer una identidad,
juzga exclusivamente sobre los resultados puros, del razonamiento,
pero no nos lia explicado en absoluto en qué consiste la esencia del
mismo. Aún más, esa identidad, a que tiende la demostración, puede
ser el signo de una pereza mental, de una psicología de avaro, ru
miando mentalmente lo adquirido, que no busca una generalidad
más vasta del teorema de que se trate o que no atiende a la posible
e inevitable diversifieación a que puede ser necesario someterlo. Vea
mos un ejemplo, el mismo que Mkyerson utiliza para mostrarnos la
identidad dentro del razonamiento matemático, que es la demostra
ción del conocido teorema de PlTÁGORAS, sobre el cual también se
apoya Hkgel. Meyerson nos muestra que cuando hemos establecido
la igualdad de las figuras o mejor dicho la identidad a pesar de la
diferencia aparente de las formas, de posiciones, etc., el teorema está
demostrado. Pero "desde que se plantean los problemas del conoci
miento en una perspectiva de un compromiso racional preciso, se
prohiben referencias a una realidad absoluta. Todo se hace funcio
nal, tanto el sujeto como el objeto. Y las funciones del sujeto cog
noscente y del objeto conocido se hacen correlativas. No se puede
hablar más en el problema que nos ocupa, sino de una identidad
(136) Hecei-, Pkanomenologie, pág. 40.
— 72 —
�ouTiis nn aod jiun b 'aEuirxoadB e oüaeqmo oie opESo^ ^q os 'pEp^niíi
uo pBp|EHííi op opuoipoooad onb oqooq oso op uoisoadxo ouis ^ojoojo
UO SO OU OJUOIUII^UOS Ojsq •SB0|^BU101Btll SOUOIOOllpOp SB| 110 OpljIJJE
un ap uoisoaduu ej 'Esoadaos op oiuouunuos [o ojuouqnioi bjbjiao
os ou 'BüÍBq os onb oj eJicq os onb aopuoadiuoo jojsoiioiu so oao^ -soi
-UOpO.l 8O|B11UBIU SO[ SOOOA SBUnlijB UOOEIJ O[ OIUOO 'OJUOJOJIp BqoJBlU
Btm opniii|jsns op|poja.td so onb A 'BJaiium biso op aeoqdiuoo aojanb
oso|oijouoc[ oood bijos onb .ifinqiso uaupiíB] opond og 'souoioj^ so] op
osoiuo^^ut njuídso [op osopoad otuoiunuoui un o^nqisuoo onb boijoiuis
BpURÍiOJO BJSO Op OlUOlUU^Op UO B1JOS O.iod 'BolJÍOJOOlSd SBIU UOIOHJ1
-soiuop B[ aoouq iu.ipod oiso íuij oso c SBpcidoodB tíos onb sbjii^ij sb^ op
soptq sosjOAip .iod iBosnq opond os ouipo opuB.iisoiu 'sboje süs.iOAip ^e\
o^iuo uopiqo.1 Bun Jooap|E]so so onb ^opuou ]Btu o[ b ojpnbB bjsia op
sBitiBf opuoipood ou A uoiocj;soiuop c[ op ozuoiiuoo [o opsop Ji^ons
opluiofo aod opuopBq 'nonj|BUB bbui bi[ojbui buii opuoiiijíis 'bsojüjos
op oiuoiuquios 3^3 .iiiiutiiisip 'Bpipoui Bjjop uo Bj.ipod ogi? 'ouiui
-.ipi ns b Rrfj[^ os opuBiio bso.k1jos op noisoJdtuT buii nooAoad sojki[
-IXI1B SBOIIJl Op OpBZB.ll ¡B OpilOlJ-IIlJO^ O)UOUl[BniU|Bq BZt|BOJ OS OUIOO
jbi uopuaisoiuop bj onb ooouooo.1 Mo^aa.iai^ oiusuu \^ -opB.iopisuoo
OjnlíUBIJl [Op BLUSini BZO[BJ11)BU B[ UO OIUOOBÁ JBUOTOBJ BSI1B0 BOU Op
B)o.iouoo uppuoqde Bun bjo souib(]B|iuujo[ o[ ouioo [bi buio.iooi [O
^opB.lpBllO B.U1ÍÍI[ iq B O1UOJLJ SOUlBqBUO'/ BJ OpuBllO OUIOO B10J0UO0 OU A
Bi-m.iisqn [>iq)i[i!]uoui ii[ b oquaojuj souibjso b.v ojund oiso e opBlíojj
SOlUOq OpUBll^) •SJlUBfoUIOS SB-in^IJ SBJ E JBjUiiOJ OUOJil[Od [Op ^JR[
-II^ÍOJ OUOjíqod [B OpBJpBIlO [Op OpilBZB[dsO[> BA OS CUI04O01 [Op BS11B0
B[ Soiunfoiuos Bonriij joinbjBno b oioodsoj opijBA so buiojooj [o onb
A BL1BS000U SO OU B0UI|I100J Bjn!Ül[ Op UO10OU B[ OSiqOUl onb '.IB|ll3ÍJ.l
ouoTÍijod JoinbjBno ouisnu o[ buos onb íjbuoisboo ojuoiuBiopluioo
B.in^^ij Bim so opojpmij B.inrj b[ ouioo b(|rjisoui X iinpi?.i)?oniop b¡
Op BS11B0 B[ ,IBIUB[[ SOIUBJjpod Olli) O[ .lO00|f|ElS0 Op BqB)BJl O[[OJJBSOp
osom.ioq un uo UNV^njiog "oiuooBXpB bjiiíÍij B[ ood BpBipqos bjso
uoiouo)b B.iisomi oiuouqBiuom o.iod ^ioiun B[ bos onb osuoid os onb
.iioop souiojonb ou íopiup^no un so soptq so[ oj([os Epn^iisuoo bjujiij
e[ onb op osbcj B[ op ojjnd os 'euiojooi [o EJisoniuop os opucn3
"UOlOBJ)SOUIOp B[ Op BUISIUI BIOUOSO B[ OpBl
-dea B.ÍBq onb boijiuííis ou oso oood "Btnoaooj oso b ouaoj u^ [Biioioip
-B-ti oiuoiiunuozea un op uo¡odi.usop ouioo -i¡a.ios opoud svao^yxij op
BU1OJO01 [Op uplOBJlSOlUOp B[ Op OOBl[ KOSa3A3[\[ Onb SISI[BUB [^
I ¿g[) ^tBsoxoodso SEin [>Bp¡iuopi Etin ^uep onb |BJouo^^ sbui bkiioui
-oo^ buii op ,iB[([Bi[ iipeu op bijiajos o^[ 'sopepoidojd sns op uotuttxo
[R osbí[ op OA.iis onb [BtiotoBJ Btuoisis [o ouijop onb odiuri [b eaiibjoj
OlUOIlIOpltllH SOlld SO pBpllUOpl Ilg \^) UO URjllíilJ OU ^^ UO SB[>ip
-uojduioo onb souopnjodo eatíd soiurtjbaui aos op ausoo iiopond Buiqp
-i[ona btjíouiooJí bj op 3 [Baouoü odujjí [op .3 odnaííqns un op souoio
-Bjodo sc[ uo soiiiBiaBAiii uos onb sooiiioiuoo^ soiu^^ VBpBoijioodso
uoi([ souoioBaodo op odna^i un b BAiiB[oa pBpiiuo[q b[ op Biaojuaodo
�de igualdad conceptos que se encontraban anteriormente muy ale
jados uno del otro". (138)
Pero nos parece que en este caso Meyerson desconoce un rasgo
que estimamos esencial del racionalismo científico. El fenómeno debía
ser provisto y su solución no debe pro
vocar sorpresa. Bouligand descubría en
el interior mismo del triángulo rectán
gulo, observando la proporción entre
los triángulos determinados en el in
terior del mismo por el trazado de la
altura, la proporción entre éstos y el
triángulo total (v. fig. adj.). "Así por
el descubrimiento de Boulígand el teo
rema de Pitágoras pierde su privilegio
histórico. O más bien se ve aparecer la
noción de privilegio epistemológico. La epistemología nos enseña una
historia científica tal como habría debido ser. Sorprendamos la acción
del pensamiento que se expresa en la locución señalada: .se le habría
debido prever. Se habría debido prever que la pitagoricidad está ins
cripta en el triángulo rectángulo, sin ninguna figura anexa, sin la menor
contingencia de las figuras anexas. La epistemología nos sitúa pues
en un tiempo lógico, con razones y con consecuencias bien colocadas,
en un tiempo lógico que no tiene más las lentitudes de la cronolo
gía real.
Ese tiempo lógico tiene una rapidez deliciosa. La teoría de
Bot.'i.lGAiVD nos hace pensar rápido. Nos hace adquirir la dicha del
racionalismo activo. Las ideas están en tal orden racional que su
enumeración puede ser comprendida en un lapso de tiempo muy
corto. Alcanzamos así la intuición de lo discursivo".(139)
Y Bachelar comentando este desarrollo de Bouligand se ex
presaba así, dándonos una guía para la solución de problemas de
orden geométrico:
"Corta el triángulo rectángulo en dos y medita. Tú tienes una
verdad pri^era. Ella iluminará toda tu vida de geómetra. Ella te
enseñará a ir a lo esencial. Si alguna esfinge malévola te plantea el
día del examen este enigma: prohadme que el dodecágono construido
sobre la hipotenusa del triángulo rectángulo es igual a la suma de
los dodecágonos construidos sobre los otros lados, aplica la máxima
de Peer Gynt; da una vuelta. No te pierdas en los meandros de los
doce lados, en el negro hormigueo de diagonales. Georges Bouligand
suscitando en ti el racionalismo vigilante, te ha enseñado a pensar
como un dios geómetra, sin trabajar casi". (140)
Es indudable pues que si la esencia de la demostración es como
lo enseña Meyerson, las críticas de Hegel acerca de la exterioridad
de ésta son justificadas.
H38) Meverso^, op. c¡t-, pag. 151.
(139)G. Bachelard, op. cit.. púg. 96.
(140)Id., pág. 97.
^ 74 —
�— SL —
-3IH3S BJ O[) UppipUOO BOIUn EJ UOO SEpBr.T EA 9EIU SBJTVálJ SBJ UBOIjdtUI
oiib pRpprJOífuiíd op uopou bj op sisoj-ioraBjom sbj ua onb ojdmofa
jofora bjiujuojuo os ou ojjo-UESop oras so oti uopou B[ uo oujuibo
ja onbaod noiooti ej b ouis ooouojiod ou sisojjoraejom b.ioj>bj).13a Bqp
:ooip ^3'Jajj opucno ^ -ojjo.uBS3p jop Bzonbij ej opE.ijsom bij onb
ap ouistui otjooq jap aiüvonriog joíI eprpuojdsop oprs m\ pBpioiJoJi
-Bpd op uopou B^ "aNv^nnog ^'p uopBJtsouiop b[ op |bjjuoo .io[ba
p -iB.i}soui Bjed omstuí ^a^aJ^ b jeooao oijeíI bjio Jod Ej.ipod og
•pfippoooa buii op Bpnopuoo soraooBt]
SOU 'O[^OJJBS0p 11S Op pBpISOOOU B[ UO SOUIEdpilJEd EOI1BUIO|BUI UOIOOU
B[ op epuoso E[ goiuE.i|uoouo sojjosou onb op oipoi[ p>Q 'OiuoiraBs
-Uod Op OUIST¡EUOI.JEJ p JOd OlUOtllIESUod Op OHISpildlUO p BUOpUB([E
og 'uppBfjo.idiuoo ojdmis ej op sEpuoáuuuoo sb[ SBpoj nopuopsB.i^
os 'Eraojooj un op ciorapd bsubo b[ '•Bpunjo.id uozbj E[ oijoiqnosop
Ei[ onb op oipot[ [^Q Mooopoqo onb ouis B^^uo^ ou ouranp jo onb X
orne p jod Bjeondrai bos uoiooruisuoo bj onb jToop opond os ou 'jbj
BJinjno cun u^,t -oíTraps bj ou bjoojjoo Boi^uiopui E.mijno eun oiod
'ojndjosip jo X ojjsOBra jo oseo ojso uo 'oabjoso jo X orae joj) eojiooj
-eijj bj opsjjí ojjoio uo o^irapn Biuojoo^ ojso ap BotsEjo uptJB.i)soraoji
BJ OUIOO BJn^IJ BJ B ^OpOJXO 'jEUOISBOO UOTOBJ1SOUIOJ} BJ :UOl.)B01[)Ul
bjso JBp sourEupod onb 00^3 •npion.nsomop bj uo Bso.idjos ojfjBitAO
-ni Bun bjjsixo onb B10011000.1 NosuaAají oidojd jo onb soiuojuojjj
ojod 'uoraBxo ojso uo opEoaiÍExo op o^^jB Xeij ajuoraojqBqojj
tll)?P
-Bomop bj op uoiooitpojd bj uoo ouuojuoo bjbjso ojso onb op biouoojo
BJ E O[OS JEllIÍT BlOUEJOllitl BUll UOO 'SBJJO OJ> J)BJllUtjUl JBJ1J EU|)od
os ojjueiio eoaBjnorj.iBd seouij jbjij ojj uoiodtjoso-id ej e ojuouib^
-ap jooopoqo oqop os X ojsonduiT so onb ouis 4Bino.iooj jap ojdoauoo
JOJI BJjnSO-l OU B||^J •UOpollJJSLIOO BJ ap pBpiSOOOU E[ OJ1 3JUOUIBJBIJJ
-ouiuT Bjnono souiEp sou ou 'ojuoiiutjouoo je oiuotouoo onb oj u^
•JBJOUO^ UO BT.TOJEUI BllISlin I1S B OIIIOO O^UOllUtOOUOO JB OJUBJ OUJO1OUOO
ojnoiraioouoo ojso ojj Bidojd pBpisonjoojop Ej oj.iud bjjo ^o^
*sof;j ouioo 9opB.iopisuoo sojuoiraBsuod soj
ap noioiJEdesop ej 0011 pood os ojdoouoo jop ojuoiiuiaoiu jo tío onb
ojnjjj orasira jo uoo ojmiojuoa Jojj jjbjjosjbj buii oj^BUinjj bi.io(jojj as X
'OJ1HI3JUO3 JOJ) JJEplAIJBJÍOU BJ UOiqUIEJ Olí 011 f UO JBJJUO SOUIOA SOll^^
inby 'SojjBpijBjoj sb^jo b iieioouoijoiI onb sozojj uo osojjiibziiuoiu
-soji 'uoioB-ijsoraop bj oj) os.mo jo ua ojjipjod ojiis BjijBq onb X .ioa
anb ojuoinBido.id souibiuoj jBno ja uoo ojiií^uBiaj jo 'ojipojqBjsoj sa
ojnSuEi.ij jo onb Jbutj je ojos s^ qo uo joobu oobij noioonajsuoo bj
onb SEjn^^rj sbojo oj) sojuoiuojo U^ SEpij.ioAiioo nos soj-isd sus 'oj>E.iq
-raorasop so ojuopooood ojdraofa p uo ^ojiijÍubuj p^ *osjbj so ojtuiojuoa
ja onb naiqmnj Jioop oqop os o.iod 'sBjopBpaoA souoioisodoad ouoij
-uoo 'uoioE.ijsoraop bj X uoiooiujsuoo bj Jioop so 'oipora jo Bpnp uig
•BpBJOÍJB SO BSOO BJOpnp.lOA BJ Ollb BJjnsO^ OSO Jod ^ESOO BJ B .IOIJOJXO
upiOBJodo Bun so uoixojjoj bj ooijBraojEiu ojuoxrapouoo jo ugT,
�janza. Si no nos servimos de las metamorfosis fundadas sobre la simi
litud, permanecemos en un empirismo de proposiciones separadas.
A falta del poder de la metamorfosis, falta también el impulso racio
nalista que ordena las proposiciones^. (1421
Estrechamente vinculado a esto encontramos la crítica del for
malismo, del raciocinar (Das Rñsonnieren) la antípoda del empi
rismo puro. "Es la libertad separada del contenido, la vanidad errante
sobre ese contenido". (1431 Es una reflexión estéril, que tiene como
tema el yo vacío, y su expresión, el discurso, es una charlatanería;
así encontramos en Heckl una crítica del len^uaje en cuanto él no
versa sino sobre lo formal y no aprehende ningún contenido. Pero
el ser se expresa en el len^uaje; así observamos en Regel una actitud
negativa con respecto al lenguaje y una actitud positiva. Hay un
lenguaje auténtico y un lenguaje inauténtieo. Podríamos considerar
tres formas: la primera, es la charlatanería vacía e inconsciente;
luego, la poesía y el simbolismo matemático; y por último el len
guaje propiamente filosófico que es el tínico auténtico. De lo ante
dicho se desprende, que el lenguaje poético y matemático están en
un plano intermedio, pero para él, el lenguaje poético está más cerca
de lo filosófico que el matemático. "Por una parte, en efecto, su
principio es, de una manera general, el de la espiritualidad. Pero
en lugar de servirse de la materia pesada, para dar a la interioridad
un ambiente simbólico, como la arquitectura, o en lugar de tallar en
la materia real una representación exterior y espacial del espíritu,
como lo hace la escultura, la poesía representa el espíritu por el
espíritu, sin dar a sus expresiones mía forma visible y corporal". í 144)
El lenguaje poético parece haber sido el lenguaje primitivo del
ser. Aquí encontramos extrañas similitudes con la teoría de IIewkgger
sobre el lenguaje poético, que probablemente vengan, en Hegel
de las teorías románticas sobre el lenguaje, como las de Heuoer
y Hl'MBOLOT. Pero esa expresión primitiva y casi auténtica se pierde;
en Heidegger, porque cae en las habladurías de lo impersonal, en
Hegel, porque el entendimiento la altera y la transforma en lo que
vulgarmente se llama prosa del mundo.
"La conciencia ordinaria no se interesa de ningún modo por los
lazos internos, por lo esencial de las cosas, por lus razones, causas,
fines, etc., sino que se contenta con aceptar lo que es y lo que ocurre
como hechos eminentemente particulares, insignificantes en su carác
ter fortuito. Ciertamente no estamos aquí en presencia de una sepa
ración racional que suprima la unidad viviente en la cual la concep
ción poética mantiene la razón interna y su manifestación exterior;
sino que lo que falta en ese caso, es justamente la noción de razón
profunda y la significación de las cosas, las cuales se hacen como
inanimadas para la conciencia e incapaces de interesarse en qué es
esta razón. La visión de un mundo que tiene cohesión interna deja
(142)Bachfxahi), op. t-it.. puf!. 99.
(143)He<.el, Phiinomenologie, pág. 54.
(144)Hec;el, Exthétique, III, 2.a Parte pág. 9. Eit. Aulner, París, 1944.
— 76 —
�—u—
(9tT)
(Sí.(j
uozej bjso jena ej ua pEpiun Eim 'eifitpamuT pepiun Bun ap opiiuas ja
ua BAjiafqo Eiauasa ej^a uoa o^ jap pepiun bj buioj ajuouiBjajBJBd X
íjas jap zajEipauíui EJ ap opijuas ja uo aiuauíBidojd pEpijBoa bj buioj
'pBpfjEjj bj Bpoj aas ap Btauaiauoa bj ap Bzajjaa ouioj ajuauíEiBip
-aiuuj aáans jBiia jej uozua ^j -oidaauoa oiuoa ajuatujeiauasa ajipsua^
uoisajtlKa Bisa BpinSas ua bubuioj ojad 'a|t[isuas upi^a.idxa Bidojd
ns Jinjut BJBd BAijaaja j>epijBaj bj b pEpjpuiijojd Esa ap Bptanpuoa
Bijas uozbj Bjsa 'uozbj bj opBJiuoaua Bjatcjuij bjj9 tg -sesoo bb¡ ua
anb uaiq sbiu ejjo ua uozbj bj EjjBasnq Á jas ns ap sbuisiiu sap^pip
-unjojd sej ua Buapuaasap Bjja 'Biauaiauoa bj ua Biauasajd buti jaua^
ojos apand Bai^uainE buijoj ns ua hozbj bj anb Bjaidns Bjja is 'buisiui
is b X SBsoa sbj ap Biauasa bj ajuaiujBniii opuaXnjiisuoa omoa 'uozbj
bj ap jat|Bs ja BjaiAn^ viauaiauoa b;so ig5) -upiaüíijasqo omoa Bjsaij
-tuBiu os Biauatauoa B-^ •buisiui js b bjbjiuoouo as ijjb anb ap baijuij
-sui BZUBtjuoa bj uoo opuntu ¡a Bjojdxa uozbj b^j -oiJBSaaau bjjos ou
oaiiaajBip osaaojd ja 'p^pjaA ej ap uoisasod ua bX EjaiAinsa Ejja ts
anb oisand 'sajuaiasuoa ou btabjjoj sbiujoj uos 'bjsoijiubiu as onb ua
seuijoj sBjomijd sbj osa jod 'Btusira Bjja opuoj ja un sa Jotjaixa op
-unni ja Bjapisuoa anb oj anb ap ojuaiun;uasajd ja auaij uozbj Brj
•sBpi|BA SBiujoj sns uos sajBna
BJOIJB SOUIB3A ÍUOZBJ BJ 3p SBIJndsO SBtUJOJ SBJ OpBUIlHBXO SOUIOJJ
'9tl)"J8 aP
a^uaiasuoa Biauaiauoa bj Bpoj jod Bpjasod Jas ají ajqi^daasns jiBpJOA bj
'Baiiua^iiB Buuoj ns ap za.inpEiu bj ojiBzuBajB bij anb ji^jij^a bj sa anb
ouis toiua^) jap ojjniíjo ua X BzaJad bj ua asopuaidmojjoa uozbj bj
ap sauop soj ap BiJBiiijuoBjjxa ^jejiij^sjoatuii bj sa ou ío^ajdtuoa X
opBAiijna ojuatmiaouoa un ouis 'unuioa opijuas jaj> Buinbzam Biauaiíip
-ui bj X BiJBUipjo upiaBUtuuajajmi bj sa o¡^ -jaqBs jap p^pijEsjoA
-xun bj Jianpojd apand ojos o^daauoa jg 'oidaauoa jap ofBíjBJ^ ja jod
jbubIí uapand as aiuamBjos eaijijuaia uoiaBjjauad bj X sojopepjaA soj
-uaiiuesuad soj1? oja^ 'imtuoa ojiijuas jaj) bjjosojij bj b X ojiiaauaijad
BiijBq laOHjj 'sajBiia sbj b 'biouojoui bj ay> s^jjoai sbj 'jbjiiibu uozbj
bj ap SBjaoai sbj b Bajijja Bun ua ^a^ajj u^ Bjajdinoa as jBuiaotaBj jap
Boqiia Eg "opB^jnsoj uruíuiu b JElriajj a^imjad JBuiaoiaBJ uis snjiBj^^oj
sajmpjaA aj) uoiaunsaad ej oaoduiEj 'ojiunaaj ojBijnsaj unííum b jbü
-ajj ajiuuad sou ou otoba ja u^ ojuaruiHuozBJ un 'soiuia otuoa 'ig
•nai^od uoiaBuiJÍBun bj uoa püpiuxjB B^jaia
Btm anat^ oAijBjnaadsa oiuaiuinsuad jajt ojiumu ja osa Jod ioiuaiiu
-ipua^ua ^a Jod opBzijEaj opuntu ja sa Bsojd bj ap opunuí ajsg
I S^l) "^o-'^pBj'.iaA oj ap X jBiauasa oj ap pBpijBaj bj
jB^uajBdsiiBJi UBfap sajoiJa^xa souauíouaj eoj anb ua epipom bj ua
otiis SBqaajsijBS HBjsa on aiuaiAtA aiuauíBjapBpjaA biiijb ja X uoiaiigui
BjajiBpjaA bj anb^od ísBpunjojd seui saj>Bj)isaaau sEj^sanu seqaajsTi
•Bsui opuidap o.iad 'lopaixa pcpij^jiA bsuo^ui aiuamaiuaiaijns eun jauai
opunra asa opuaipnd 'sa^uajajipui SBsoa ap o}iiaiuiBznjaaJiuo jap
X uoiaisodB^xnX bj ap oqaaq opunuí un ap uoiadaauoa bj b oijis ja
�todavía no ha separado y .Minificado los momentos del ser y del "Yo,
o en el sentido de una unidad que la razón todavía no ha conocido.
La razón así, en tanto que conciencia observante, aborda las cosas.
con el criterio de tomarlas en verdad como cosas sensibles, opuestas
al yo; pero su operación efectivamente real contradice ese criterio,
porque ella conoce las cosas, transforma su carácter sensible en con
ceptos, es decir, los transforma justamente en un ser que es pensado
y afirma de hecho que las cosas no tienen verdad, sino como con
ceptos". (147)
Veamos en qué consiste esa primera forma de la razón que Hegel
denomina la ra^ón observante.
La dialéctica de la razón ohservante es análoga, o al menos tiene
puntos de común con la dialéctica que hemos descripto de la certeza
sensible, percepción y entendimiento.
Esta primera actitud corresponde históricamente al surgimiento
de las ciencias empíricas. La analogía que indicamos anteriormente
no debe entenderse al pie de la letra, lo cual significaría una reite
ración de situaciones ya superadas; Hegel insiste aquí en el sentido
activo de la experiencia; el Erfuhrungen, el hacer experiencias, su
pone una actividad de orden racional y no una pasividad absoluta,
como encontrábamos en las situaciones superadas. Históricamente
podrían representarse estas situaciones, con los nombres de Bacon,
de Galileo, Descartes. Como se advierte, la época histórica a la cual
corresponde este tipo de razón es el Renacimiento. El defecto esen
cial que Hegel le encontrará a este tipo de razón, es que considera
la naturaleza como algo estático y no como algo dialéctico; como
una cosa y no como un proceso.
Ya hemos indicado la acción de la razón; ella debe, para seguir
el movimiento de lo rea], buscar la unidad desarrollada, la unidad
dialéctica y no la unidad inmediata. La razón busca esa unidad, pero
la busca instintivamente, todavía no posee esa unidad, porque de otro
modo la buscaría en sí misma y no en la observación de la natura
leza. Cuando admita o llegue al momento en que la razón ha logrado
esa unidad, es decir al Saber Absoluto, ya ella no constituirá el tema
de la Fenomenología, sino de la Ciencia de la Lógica; en otras pa
labras: ésta recién surgirá cuando la razón haya completado su iti
nerario. La observación de las cosas permite que la razón extraiga
las leyes generales que las rigen. La primera forma nos conduce al
objeto que se mantiene igual a sí mismo. La descripción pasa de las
cosas singulares a los géneros y a las especies. La memoria, el len
guaje, crean una relativa universalidad; la universalidad de la clasi
ficación. Una etapa superior está constituida por la búsqueda de la
ley. En esta etapa la razón debe progresar "abandonando la determinabilidad inerte que tenía la apariencia de la permanencia y debe
proceder a la observación de esta determinabilidad como ella es en
verdad, en tanto que ella se relaciona con su contrario. Los signos
(14?) Hei;ei.. Phariomenotogíe, plgs. 191-2.
— 78 —
�— 6¿ ~
(fifi)
(8*0
ap bj oiuoa pnjijDB enn B dsjbjiuiisb BSnqa^ "oduiaii ns ap Bpuap bj
b opadsaj uoa aaoajj b jenip antiuad sou uopBjaptsuoa Bjsg
'BpBUIUHja 93 BpiíapSUOOUI ESO OpUOp 'iljilids^^ 3p BJ JOd BpBJadnS JOS
aqap vxdjvjnjvu ap uopou bj anb üaijdxo os^ •ajuapsuoau; pEpijBuij
eiin ap ouis 'a^uapsuoa pepi^Buij run ap eie.i} 39 on anL eornBTJTp
'b3¡sb[3 sa aní) upí.^uijsip buix Jiíoplma BJBd o 'aiu^uuinuí pepi[Buij ap
ouis '3iuapu333BJi p^pi^Buij 3p uof^ou Buu sa ou a;tiupB aa3af onb
peprjBuij B'j 'EpEj^dns aas ^qop uopBAjasqo bjoui B[ anb eaipui o;B^
"OJUIBÍtJO opuillU pj U3 EJST[BUIJ UOI3B.I3pI9UO3 E[ EI1JU33B 3llb Ja33p
soLUEupod A au^iiuBni E[ uappuBj aaoajj '[eioj orasiutiiuajap jap aaíí
-^BtH ^B BJSIJBUT^ U3pJ0 3p UOI3BJ3piSU03 BUI1 jpnpO.TJUJ 3nb OipGUI^J
SBUl BJ3IA11J OO J,MV^[ 3Ilb 3p BS11E3 B[ 93 'MOS3Hag U3 OUI03 a3D3JJ
U3 BJU3S3jJ 3S ^eOUOUI [B OldpUIjd U3 l31lL E[3U3^íinjnO3 Els3
db
(^l) i4J!P[^Jj
outs 'jijada^ ao inbe sein bjiisisuoo ou osjE^dBpB ísego uoo opiaa^ed
uuiíuTu Juan ou onb BuinliBiu nun ap uoTaanjisuoa bj jod sajoiaojxa
SOUOFODB SB]^ E Epuodsaj B[[3 3llb 3p UIJ B 'SBfBlU^A SB[ OatJIlIl 3nb
X s.)iUJiU3Auoau¡ so[ 33i[Bainau anb 'sauoyarpuoa sbb^ ap opn.ied
B^iBJixa B[¡a anb ja^sauaui jas b b^ *sBpBauc[Bj uos a¡ onb sauoiaip
-uoa sb[ b EpeidojdB euijoj ettn buisioi njp asjEOja Bjapuodsajjoa
anl BpiA bj b sa 'Btn.ioj BjABpo; Xeij o^[ -BJOjBianí buu Jod ^opsuB^nu^
souiBisa 'isb buozbj as opuEna íbiujoj ns BJi)|iaaj jEna jap X BJB^.iasut
aa npiA bj jBiia ja na apjour un uos ou sauopipuoa sB-^ ¿Buaiem ns
iijadsa onb aiuaisixaojd fimjoj gj Bjsa apuop? 'jiaia arpp sa^na sbj
ua sauopipuoa sbj b ouisjubííjo un ap uopBidBpB ap bjejeij as opu^na
ojaj,, •niaua^wiiiioa Bjjap Bun mb^ souiBjEJiuoaua anb aaajB^
'osoju^ij ouiSTUiuua^ap un b ajuam
-a^uajEdE opijaiuos Bisa ou X oatuBaatu aiuouiBjnd osaaojd un so ou
uopEidBj)B bj oja^ •0T[)am ja uoa uopspj ns opu&asnq ojdmafa jod
'popijBaj BAonu Bisa uaíítJ anb saXaj sbj jejiuooiio ajainb 'oiutjsui ns
jod ajdinaTs npnfnS uozbj e^ 'onisint ojíisuoa noianjaj Bun auajiíiBui
'jopajut BpiA buii auaij ootue^jo opuuut ja 'niauapuoa bj ap uopunj
n^ ojos aisixa oaiuBSioiii opunni ja anb sBJiuaij^ 'iBiaim BaijBjsa
uotaBjapistioa bj apuapsBJi as isb ÍJiuaAap un Bipaiu sajBiia boj oa^ua
'soisando soj aun anb jenidaauoa uapjo ap p&piun eun oraoa aaoj
-^de Xaj B^ -Bpuaijadxa bj ap objixo uozbj bj anb pepisaaou Bun ap
ou^is un sa ajqtsuos pEpijBsaaAiun E^ -uozb.1 ej ap ouie Bpuapadxa
bj ap uauatAOjd ou jíEpijBSjaAiun ns X Xaj bj ap pBpisaaau e^
^g^^)*4(Xaj Bjsa ap o^daauoa ja X Xaj bj jeasnq b Bzuannoa
saauo^ua 'o^sando ns b JBSBd ua outs 6is BJBd jas ou ua o^uanijEia
-uasa a^sisuoa anb 'BzajBjnj^u BjapBpJOA ns unSas jjBpijiqEuiuuajap bj
jEasnq e BÍíajj uozbj ap ojuiisut ja ojuamoui ajsa na opuBii^ "ouisini
js ua Biíaqdaj as anb oiuartuiAoui un ua uaaajedBsap anb soiuam
•ora uos jBna bj un^as BzajBjniBii ns aXn^ijsuoa anb oj aEjnasajd ou
'sajduiiB ouioa sojiíjtuaqajdB uos X nBsajdxo as ou opn^na 'anb sap
•npijiqnunujaiap sbiujbo uos sojJBjquiou isb sajBiauasa soaiispaiaBJEO
�Neyvton, que buscaba una concepción puramente matemática de la
naturaleza y a una tendencia como la de Schelling y Goethe que
veían en ella la manifestación de la razón. Eso se explica si recor
damos la historicidad del idealismo hegeliano, característica que
estaba ausente en los filósofos anteriores. Con todo, si tuviéramos
que hacer una elección, Hegel estaría más próximo a Schelling y
a Goethe que a Newton.
"Hemos llegado al punto, en que podemos hacer comprender las
dos maneras de conocer y estudiar la naturaleza como el órgano de
las ideas, o en general, como el lado real de lo absoluto, absoluto
por consecuencia él mismo. En el otro se la considera en ella como
separada de lo ideal y en su existencia relativa. Podemos llamar al
primero, en general, el punto de vista filosófico, al otro, el punto
de vista empírico, y plantear así la cuestión de su valor". 1150)
El empirismo prescinde, según Schelling, de toda significación
en las cosas: las considera de acuerdo a su existencia meramente
finita. "El punto de vista puramente relativo y finito, destruye ya
enteramente la idea de organismo, para sustituirle por el simple enca
denamiento mecánico, lo mismo que reemplaza la construcción fi
losófica por la ampliación racional".) 151) Como vemos, Schelling
manifiesta una bostilidad semejante a Hegel con respecto a Newton.
A veces emplea fórmulas que muestran un notable parecido con las
fórmulas bcrgsonianas. "Pero cuando aunque desde el punto de vista
mecánico, todo fenómeno fuera perfectamente comprendido por esta
explicación, la situación sería la misma que si alguien quisiera ex
plicar Hombro o cualquier otro autor, comenzando por hacer notar
la forma de los caracteres, luego mostrando cómo se han reunido e
impreso, y en fin, cómo lia surgido de allí una obra". (1521
Con todo, reiteramos que el punto de vista de Schelling, Hegel
cree superarlo, en cuanto considera que el espíritu es un estrato
superior a la naturaleza.
La finalidad que Kant había afirmado, estaba situada fuera del
entendimiento humano; Hegel la introduce en la Razón. El devenir
que constituye la esencia de la realidad está conforme a un fin; hay,
diríamos con "Whiteiiead, un carácter vectorial en los acontecimien
tos que el puro mecanismo desconoce. Este fin es buscado por el
instinto de la razón, pero la razón observante sólo lo aprehende exteriormente.
El desarrollo posterior del pensamiento hegeliano, responde a
la tendencia según la cual un punto de vista meramente externo que
sería el de la ciencia de su tiempo, no advierte que lo exterior es
sólo la manifestación de lo interno; es un procedimiento análogo a
aquel al cual tendía el entendimiento superando la mera percepción.
Lo interior en este caso es la Vida o mejor dicho el Concepto de la
(150)Schellinc, Werke, III. pag. 340, ed. Sehroter, Beck & Oldenbmirg, Münrhen,
3927.
(151)Id., pag. 342.
(152)Sch^llinc, op. rit., pig. 340 y H. Beríísgis, ¡ntroduction ñ la Métaphysique.
— 80 —
�— 18 —
-BAijaaja pBpi^npjATpui ej so X pBpijESJOAiun B^sa b ojsando oprj l^
S3 S3pKpi3B(lB3 SJ|d|||tlUI SESO 3p JXBJMUll EJ ijfiSJaAIUll OpEJ JOJ1 BlllTS
as uopBAJasqo bj sapBjjnaB.j SES.iaAiji sesj ap tioijBJaumua bj lI3,,
'.lkv^j ap Bjqo bj ua jEjjuoaua apand as ofajpj oXna 'eopEjjnanj sbj ap
Eiííojoaisd BpBtiiBjj nj B^uoq ua eqiusa eaoda Esa ua uaiquiBj aub soniap
-ia[O ou iBauo.ua buuoj ejainud Bun souiBa^aoaua uatqiuB] jnby
'Btnstuí njja ap ajuatasuoa uozbj ou oiod jenoiaBJ 041114
-sut ojos Bja Bjp anb oqaip souib[([bi[ vá íts ap Biauaiauoa ua buuoj
-subji as BpiA bj ap ojuanuiaouoa Baa anb aiiiBA-iascjo uozb.i B'^
•njiaiíls^j ja jod uozbj bj op
uo;aB.iadns bj ap op^uas ja auar^ oiisubj^ ajsa o4ub^ oj jod iniuuls^
ja sa anb 4|buot3bj jiEjuiínuioa buii b isb Bjiajj Á j^EjiíjEiijiTAipui bj
Bjadns anb unuioa bo-ibj buii apua-idma nisa anb 'jBnpiAtpui Baiianjd
uozbj ua BuuojsuBjj as aiuBAjasqo jBnjjiAipui uozbj bj anb ap opijuas
ja ua jouaisod ojjojJBsap ja Bdiaiiue afBscd asa 'opooi jainbjBna
3Q 'n^uicls^j jap Btauasa bj JBfrj e B^ajj on Baiarduia btJíojoois^ bj
anb .í 'joijajsod ¡>ai^^orj ns ap sojtBjjnsaj soj Bdiai^uB X ajuaiaijiieu; sa
jbuuoj BaisEja caiJipj Ej anb JBJ^somap ap b^bjj o ei^sauuiap apuop
'oi^o^ouaiuoua^ bj oj) jbioj ja ua jeaijdxa ap jiatjjj) Xnuí 'ej^ojoaisd bj
aj) X Baiiípj bj ap uauíBxa ja jod opjnjiisuoa ouiíajjajiii un ^aoajj ap
Ejqo bj ua Xsq SBiauaia SBisa b Bajipia bj X aiuapaaajd upraEaijdxa bjj
-sanu aj]ii^[ 'uoisuajajd Esa ueiuaj anb Daiuiouiíoisijj bj X vt^ojouaj.^[
B-q :oduiatj ns ap sBiauaja sop SBjsa b aStjip 'laoajj anb Buapuoa
bj tqe ajq -joijaínt oj X jotjaixa oj ajjiía tiojaurisip buii jaaajrjeisa ap
pBpTjiqjsodun bj somiiJaApB BUBimuj pEpijnupiATpui bj b soiuBlíajj
opuBti^j -a-iqiito[j ap upiaou bj b eouiBSBd 'ejii^ ap uotaou bj ap jey
íeST^^íONmaHOS) BzajEjniB\[ outs ja ejnd sa ou opunj^
ja 'opunj\[ jap Bi.>B.n?qB uoisl\ un oiiis -lauai apand ou íbijoisijj bj
aaouoa ou ajUBAjas^jo uozbj bj aj> ajcjiuoq |^j 'BJilíojoiq aiuatuBJild
BpiA bj ap SBuadB apua^dsap as anb Buetnnq ejquios bhii ap 'jBiaosB
'ojíbjstb onjHAijmt un ap uozbj bj ea ^funujay^ úpuajyauqoaQ bj anb
-jod 'oiojouoa onpiAipuj ouioa apuajduioa as ou uozEJ-Bj-ap-ajqtuoij
J^J -otovjisqo uozbj exin s^^ 'opjA ap uoiaou bj na rupuajap as X
jsia^) jb BJB^ajj oaodme] tsb ^\^wniia\ bj ap Bjauaiasiioaur bj sand
sa íbaisbíI aiiíaiun.iud uoiaBjduiajuoa bj '^^inuua^ bj ap uotaaBui bj
^3 -BpBZTjuaj a^iiauíBuajd ^/uwuja^j bj sa ou ijunuja^ apuaiqauqoa^
Brj,, :oui:i[a^aq o^uaiuiEsuail jap oiuaraoin ajsa euijoj Bjsa ap Bzjiaj
-uis aAaro^j •niíjjdsa na EpB^nuisBJi bos bjiia bj opuBiia osjbjoOJ ap
eij a^uaiuBaiun sauoraisodo sBsa ap noiaBJadns bj 'sotnaíjBs bX onioa
ojacj -ojos oiuaiuniuasajd ojad 'jbjoí pej^jun ns ap o^uarimjuasojd uoa
anbunu Sojjo soj ap eoun sopBjsiB 'pBjíUEjniíuis ns ua soaia sajas
soj 'ojjo Jod ijBjauaií o^jB omoa bjjia bj ojiej un Jod jejou b sand
bÜojj aiuBAjasqo uozbj B^ -jBiaijjadns o jBiatjijJB otnoa 'oAnBjxjnBna
ojjoijja ja ojap;suoa ^aoajj anb ap SBStisa sbj uos sBATjEjijBna SBotjsuai
-DBJBa BEjs^ 'uoiaanpojdaj 'pBpTjiqe^ujT 'pBpijiqjsuas ^oaxuBlíjo oj ua
UBisaijiuEin as anb soiuauíom soj BAjasqo jsy "ajuauíBjajuo BpBzijHOJ
ou BjaBJisqB uozbj aun BtABpoj sa ajuBAJasqo uozbj ej ojad i-ap^^
�mente real. Aprehender las individualidades distintas y concretas de
modo de describir un hombre como teniendo más inclinación por
esto, otro por aquello, es mucho menos interesante que la enumera
ción misma de las especies de los insectos o de musgos, porque tales
especies dan a la observación el derecho de tomarlas singularmente
y sin concepto, puesto que ellas pertenecen esencialmente a la singu
larizarían contingente. Tomar por el contrario la individualidad
consciente prescindiendo del espíritu, como un fenómeno singular en
el elemento del ser, contradice la circunstancia de que la esencia de
esta individualidad humana es la universalidad del espíritu. Puesto
que, sin embargo el acto de aprehender hace entrar al mismo tiempo
la individualidad en la forma de la universalidad, es que este acto
hace encontrar la ley de la individualidad y parece entonces tener
un fin racional y cumplir una función necesaria". (154)
La noción de individualidad completamente singular es para
Hecel algo inconcebible; ella hace entrar en sí elementos que pro
vienen de lo social, de lo religioso, de lo moral, en una palabra, de
la situación histórica en la cual se halla. No es posible separar
abstractamente el medio del individuo humano, sino que hay una
interacción entre ellos. El conocimiento del mundo presupone el del
yo individual y viceversa; estamos allí en presencia de una ligazón
que no deja de tener cierta analogía con el pensamiento de Heideggeb.
"La individualidad es lo que es su mundo, en tanto que mundo suyo;
ella misma es el círculo de su propia operación, círculo en el cual
ella se ha presentado como realidad efectiva y sin más, ella es sola
mente la unidad del ser en tanto que ya dado y del ser en tanto
que construido, unidad euyos lados no caen unos fuera del otro, como
ocurría en la representación de la ley psicológica, siendo uno de los
dos el mundo en sí como presente y otro la individualidad para sí;
en otros términos, considerando esos lados cada uno para sí, no sub
siste ninguna necesidad, ni ninguna ley de relación recíproca". (155)
La razón pues considerará la unión de esos aspectos, que repe
timos, no pueden ser aislados; la oposición es resuelta por una unidad
superior; según la fórmula de Heidegger, estaríamos en presencia
de una noción existtiiiciaria, no de una categoría: el ser-en-tU-mundo.
Señalamos ahora una discrepancia que nos parece interesante. El
esfuerzo de Hegel tendrá el sentido de una liberación del espíritu
con respecto al tiempo; la existencia temporal del espíritu le parece
un decaimiento. "El tiempo se manifiesta, por ende, como el sino
y la fatalidad del espíritu que no es perfecto en sí —la fatalidad de
enriquecer la parte que la conciencia de sí tiene en la conciencia,
de poner en movimiento la inmediatez de lo en sí— la forma en que
la sustancia es en la conciencia o a la inversa, de realizar y revelar
lo en sí, tomando romo lo interior, lo que es primero interior, es
decir, de reivindicar esto, la certeza de sí misnia".(156)
(154)Heeel, Phíinon nologie, pág. 2,1 7.
(155)Id., pág. 239.
(156)Hei:ei., l'hünon nologie, pág. 613.
— 82 —
�— 8—
un uatq sBtn sa os^ xod 'aaajBdBsap anb sij^ Bjqraos Bim oraoa oXns
SB.tjap ojsa opoi auatj ÍBtJoaj B¡ X uotaBAiasqo b¡ ap sojuoiuitaouoa
so¡ 'niauaisixo b¡ ap X so^in ¡ap Xa¡ b¡ oXne sBjjap opBfap Bi[ 'js bjbiI
jos ns b opuAap bi¡ as 'ojuaimBSuad ¡ap otu¡Ba ^as pp 'Batía btoubi
-sus bj ap anl) oiubi w^,, "osoijatp atunisui pp '.iaaB[d pp Bpanbsnq
b{ b oisiib ^ un sa í ajuarnajdtnis oaod un opBjapisuoa oisub^ anb
-unB ojane^ sa pii^iaB B^sa b apnodsajjoa anb ouEumq odti [^
:ia^ajj Bttiuiouap b^ uptaBitits B^atutid B'j *sajq
-raoq SBUtap soj japuajua bjoi[e sonraqap opunuí jo^ "[Btaos pBpipaj
B^ ouis 'Baiíiojoiq pBptpnpiAtpnt B[ soiuBipnisa opuBiva outoa 'bzo^
-BjniBu b^ sa ou osBa aisa na *onb b^sba sbui pBpipaj Bun uoa pBpipnp
-lAipur b^ ap sauoiaBpj sb^ .tBipmsa ap 'Bariaaptp b¡ ap ^sbj Bisa ua
b^bji ag '^uojq pun wjnjg ¡ap aiuaut¡Biaadsa 'sroiiubidoj o SBisijuaa
-Buaj sbjiijiij ap sopjBaixa uajajcd 'soueutnq sodif soXna 'otusi¡Biip
-¡Aipin un e a^uajj sotuBisa tnby '¡buij ou¡ui.iai ¡a sa 'soiuatps omoa
anb 'nit.tTdsa b opBAap BjaqBi¡ as sX pBpi¡Bs.taAtun ns ap Btauatauoa
ujaiAni is í¡Bnppipui oS¡b outoa aaajBde uozb.i b¡ bjoi¡b JO(j
•Biuasaid o¡ nao^jj omoa ¡bi 'souaru
¡b 'japuaiuo ap ¡¡ajjtp so afnsBd as^ •nauoo 'ujijjyjd uoriu b¡ b
rJjuaaJemqo uozuu b¡ ap oiisubji ¡a saanoiua aanpoad as ios^nif •un .va
nruids^ p íttEsoo,, Eun oraoa nj¡.ndsa ¡a JBjapisuoa ua uaistsuoa 9B¡¡g
•eouoxsuajajd sns ap ¡ctaijiiJB o¡ ap X ^ojja ns ap Biauopuoa inbB
auati aiuBAaasqo uozbj b^; -ai^ons jofata Bjpuai ou bjSo¡ouojj b^j
'sajaini joXbui sojjosou
B4bJ UBiuasajd ou o^tJip a¡ la^ajj anb seaiiua sb¡ X Btauata Bisa
ap uaiuBxa ¡^ 'pnpiAtpui Epíopaisd b¡ op oiuiraop ¡a ua soutBisa
tnby 'odjatia ¡a ua nipídso ¡ap uoisajidxa b¡ b opuaipuais odjana ¡a
X pBpijBU]i.Tidsa b¡ aaiua uoiaB¡aj: B¡ jBipnisa ap BqBiBjj 39 BJauít^d
b¡ u^ 'Bi^O^ouajj b¡ X BDttuouSoistj b¡ :BiauB]Joduti Bqantu uo^atAni
o dina ti ns ua anb sBpBuotauaiu bX SBtauata sop sb¡ Baiit
'pepipiiptAiput b¡ ap Bza¡BjnjBU s^apBpJaA b¡ Bptaa¡qBisa z^a buq
pBpi[Bjodniai b¡ ap uopBJoduiai b¡ ap opout un ua BiJBiauaistxa pep
-ipqísod ns oiusitu ¡a auaij wjaBa^ ajsa oaa^ 'Bidojd X ¡but^ijo pBptj
-Bjoduiaj b¡ apsap (tBpjBa^ b¡ na a^a,, boujbj Biauaistxa b¡ anb outs
'odtuati ¡a ua aBa ou ^niíjjdsa^, ¡^ •¡BiaBJodntaiB.ijuí asaeisa^ un oraoa
mbijo^su|)( b¡ ttjaoajBdB^ apand ajuozíjoq oXna ua 'ouBpunra odmat]
¡a sa BtauBJodinai bis^^ 'pBpi¡B4oduiai b¡ ap ¡buiSijo uoioBJodiuai omoa
a^stxa anb outs 'odutari ¡a u^ aea ou 6tnjijjdeaM ¡^ *a[qtsod ajuara
-¡bui^uo odbi¡ b¡ anb o¡¡anbe oraoa pBpijBJodraaj b¡ JBzotpuasap eied
'BjaaX ajuaraBatjoBj Btauaistxa b¡ ap buisiui uotaajauoa b¡ ua 'otJBJtjuoa
o¡ aod 'sjjua 'W3sv(j ¡ap BiJBianajstxa Batjr¡BnB ajuapaaajd wjn
�saber de algo cuyo ser-para-sí y la realidad efectiva son diferentes de
la realidad efectiva de la conciencia de sí. No ha penetrado en ella
el espíritu de la universalidad del saber y de la operación, espíritu
de celeste apariencia, en el cual son reducidos al silencio, la sensa
ción y el goce de la singularidad; sino el espíritu de la tierra, que
no acuerda valor de realidad efectiva sino a un ser que constituye
la realidad efectiva de la conciencia singular.
Es veraehtet Ver stand und Wissenschaft
des Menschen allerhochste Gaben
es hat deni Teufel sich ergeben
und muss zu Grunde gehn.
La conciencia de sí se arroja en la vida y se encamina hacia la
realización de la pura individualidad de la cual surgió. Más bien
que construir su propia dicha, ella la toma; inmediatamente goza.
Las sombras de la ciencia, las leyes y los principios, que únicamente
se yerguen entre ella y su propia realidad efectiva, se desvanecen
como una niebla sin vida, incapaz de sostener la conciencia de sí
con la certeza de su realidad. La conciencia de sí toma entonces la
vida como se toma un fruto maduro que se adelanta al alcance de
la mano". (158)
La interpretación que Hegel hace de Fausto es estrictamente bedonista. Pero la persecución incesante del goce, hace que en él nuestra
singularidad sea anonadada, que e! deseo se manifieste insatisfecho; a
esta ley de todo deseo insatisfecho, Hegel la llama necesidad o destino,
que se presenta al hombre como algo incomprensible. La descripción
de este conflicto no deja de tener analogía con la descripción del
estadio estético en S, Kierkegaard.
A esta figura le sigue una más compleja que Hegel llama:
La ley del corazón y el delirio de la presunción
Los héroes que encarnan esta ley son los héroes del Stitrm und
Drang. Son hombres individualistas que encuentran que la sociedad
y las leyes que la rigen son injustas; están poseídos por un afán gene
roso de renovación, son guiados por su corazón; el antecedente sería
Rousseau. No se trata aquí de una lucha como la que ya descubrimos
por imponerse, sino que aquí se trata de un héroe, que se esfuerza
por reconciliar los hombres entre sí. Es la consecuencia de la expe
riencia anterior. "La lección es más bien el descubrimiento de que el
héroe ha buscado realmente, no el placer en cuanto tal, sino algo tan
potente, tan atractivo a su corazón que estaría igualmente dispuesto
a morir que a vivir por tal ideal; algo, en suma, que podría colmarlo
de entusiasmo y devoción. El vacío a que llega el buscador de placer
(158) Hegel, Phanometiologie, págs. 279-80.
— 84 —
�'Í8S •*?*! *at^o¡o
(091)
(6SIÍ
euu ap BsnBa b[ jod Eqan^ X [BjniBU aiqmoq [b onodo ds BOsaja[[Eqea
BuqB [g 'omsioáa |B apaa X püpmbiui ap sonaisuoui auajiuoa 'sa omoa
[El 'opuuui jg '[Biiuq üjsioSo un ouioj op^iaunuap Bjoqs sa [bjuibu
ajqmoq [g -otusjo^a ^a buioj apnop opuniu [ap sosjaAjad sojuanuip
-aaoad so[ jaauaA bib(I outs 'upzBJoa [ap Xa[ b^ jezijoííia ejb^ ou sop
-BUi[diasip jas uaqap sa[EjniBu sgjapod ans sopoj^ -jajaBJua [ap Bza[q
-ou oiuoo 'ojaBJisqe ua pn^.iia omoa l^api ns auijap piijijoB Bs^5í
-Bua[[BqBa eToia b[ ap pn^iíA ej sa ÍBpB^iauqB so bsoiujia eiauaiauoa
r*j -O[JBaijTpoiu japod uis 'opunuí [ap osjna [a BJjuoa ouba ua Bqan[
^pipuaiua jsb pii'iJtA B"q "Bisidoin JopBuiJojaj [ap odij [a sa íosopnp
Anuí sa [boj oiaaja oÁno 'eiJOjeniEpap pniJ^v non sa Epipii[B pnjjiA wj
•ojiiSíij otusiiu [a sajEiia so[ aajua 'Bj<[iJasa l^^aj^ anh ua eaoda b[ ap
sajopüxujojaj so[ o oiofin^j uoq bjjos OAijBiuasajdaJ afBuosjad [g
oyumii jap osuno p X
07
:sa onb Bjniítj BJaajaj B[ b isb sotuBTÍaj^ *bisia b[ b aiuaiuBiBipaiuui
bi[bs sauoiaEa¡[dxa Bisa ap pBpi[ijand B7 'oipnf o ojiiau Biua[qojd
[a aaqos [Biaadsa ua 'pBpiitfjBsuodsaj b[ ap o^sodojd b ^aj.avg p an
-oíadijasop sbuu^[b uoa riaoap[ ap upyadijasap Bjsa opiaajBd ubj8 un
jauai ap Bfap 0^ -jooj\[ [jb^j sa 'ia'j3[^ Bsuatd ¡Bna [a ua afBnosjad
13 I [9[)"tlRpBUBJÍua pBpiuBUinq B[ ap ajqiuou uis Bqaipsap b[ Bjed
piaJala uptsjaAJad Bjsa opüiuaAui uejjqBq 'uauítjdo X uB[[iinnq anb
ísojisiuiiu na iod sopBpnXB 'sopidinoajoa SBjodsap 'soatjBUEj 'sajop
-joobs i p^pP![^J 3p X iiozcioa [ap Xa[ b[ ap uoiejaAJad Biin omoa [bs
-.taAtun uapjo [a Btaunuap Eiauaiauoa E[ saauojug,, -uoiaunsa-id B[ ap
oiji[ap [O sa ^B[[a ap sa[i|Bsuodsaj jBJ^uoaua aoja 'B[jeiiAa bje^; -aaauai
-.iad a| uap.to asa anb bX 'buisiui b[[o ua oqaip jofaui o 'biustui B[[a X
uapjo [a aJiua uotaaipBJiuoa B[ Ejjuanaua is ap Bíonatanoa Bisa jsy
I ()9^ )'í^oXns omoa bX Bjiuanaua o[ ou oido^d uapjo ns
jauodxa ap oipaaq [a .iod onpu\ipui [a jsb íajuaiajtpin sa jBpiaijJBd uoz
-Bjoa asa [Biia e[ b [BsjaAiun ^Biauajod bjoi^b sa X Jas jap buijoj b[ uoia
-BzqBnjaE Bjsa uo ojaaja ua aqiaaj B[[a íuozbjoo [ap Xa[ Jas ap esaa
¿uoiaBzi[BniaB ns ap oqaaq ja jod ajuamBjsnf 'uozbjoo [ap Xa[ B^^,
'aiuauqBsjaAtun aejBzqBaj apand ou JBpiiíuis oIÍ[b b BpB[[
Xa[ Bun jiaap sa 'uozbjoo [ap Xa[ Bujq "OSBaBJ^ [B BpBuapuoo BJBjaa
uozBjoa [a ua epes^q opunm [ap ^m^ojaj ap uotaBJídsB Bisa oja^
f6S[)-ituoiaip.tad ap jomai a[duns
Ejas ou oiuatraiiuadajJB ng •oiuamom opoi ua opBaijm^is Bq BiEsuasui
uoianaasjad ns anb o[ ap aiuaiasuoa bjbi[ 39 saauoiua X Bpunjoíd sbiu
pBpisaaau ns Bisa *uo[sii[isap ns ap aiuBisui [a ua aiuama|dmis 'Butjap
an^) 'ao/i^ if,i B[ u^ HJ.WQ [a e[qeq sou [Biia [ap soiq [anb^ ^taui
-jBujaqoá b BjpuaA anb 'oX anb aiaanj sera soiq?5 [a jbjiuoouo opBJ^o[
Bq ou 'opoi ap sandsap 'anb ap oqaaq [a ua aiuama[dmis aisisuoa
�caballería ideal cuya esencia consiste en amar y servir a la virtud y
entregarse sin otro propósito que la entrega de sí". (162)
Pero este tipo humano es impotente frente al mundo que lo
rodea. Podemos resumir el desarrollo de esta parte de la siguiente
manera:
"La razón observante se buscaba instintivamente en la realidad,
pero su verdad es que esta realidad no tiene sentido sino para el hom
bre que es para sí. Desde ese momento el sentido es separado de
aquello donde está el sentido y la individualidad humana es afirmada
como razón activa; ella proyecta su sentido como fin fuera de la reali
dad que niega; esta conciencia individual es singular y se opone al
universo, pero esta oposición a su vez no se mantiene. La individua
lidad humana no está así separada de la realidad, ella es ella misma
la realidad que se hace, la síntesis que se realiza en la acción. En esta
operación como operación de la individualidad en sí, y para sí, donde
el fin y la realidad no se oponen más que un momento y se reúnen
en un devenir, lo que tenemos que considerar. Nos acercamos enton
ces a la sustancia del espíritu o al pensamiento de esta sustancia, que
se revelará a su vez como sujeto. El interés de la dialéctica que aca
bamos de estudiar es hacernos comprender mejor el "realismo hegeliano". Todo idealismo del Sallen, toda separación de la idea y de la
realidad efectiva, debe ser eludida, lo que no significa que la reali
dad sin significación se sustituya a un ideal sin realidad, sino que
es menester pensar que es "la idea que busca la realidad como la
realidad busca la idea" y que lo único que es concreto es el devenir
del hombre en su operación efectiva". (163)
Por ahora nos movemos dentro de una dualidad: la razón obser
vante por un lado y la razón activa por otro. Dentro de esta última
ya no encontramos la oposición entre la individualidad y el mundo
que encontramos todavía en la primera.
Ya en la última figura que estudiamos de la razón activa, vimos
cómo el Weltlauf triunfa sobre la Tugend; esta liltima está todavía
situada sobre el plano de lo natural; la virtud para triunfar tiene
que convertirse en acción revolucionaria. Al hacerse real forma parte
del IFeltlauf; este líltimo es pues el verdaderamente real. De ahí que
la individualidad natural, deba transformarse en ciudadano activo.
Esta actividad, esta operación como Hegel la llama (Tat) es lo que
permite la unión entre la individualidad y el mundo objetivo. Es
entonces que podemos hablar de una unión entre la razón activa y
la razón observante.
El arte, la ciencia, son actividades que en cierto modo, operan
una conciliación con el mundo que no existía ni en el reformador
declamatorio, en oposición con el mundo, y en el caballero andante,
situado al margen de él y aislado. Los artistas, los hombres de cien
cia, trabajan sin otra finalidad que su trabajo, realizan una acción
fecunda, y constituyen de ese modo una cierta comunidad eludiendo
(162)Royce, op. rit., paga. 232-3.
(163)Hvppolite, op. iit., págB. 284-3.
• 86 —
�— ¿8 —
jaasod aqap jejado Bjnd ojad íuij ns jas aqap ajuaraeiJBsaaau anb
bijbut^ijo Biauasa bj laaouoa b apuajdn ja anb vyaay uoiaviado bj
ap 'ojaaja ua 'sa íozuaimoa nnSmu jsjjuoaua aapod aaajed ou X ojjo
[a bX auodnsajd ojuaniom epea jBiia ja ua ojnajia un ua opBJJoaua
asjejjuoaua aaajed JBnjaB b ba anb onpiAipui ^o isy 'uij oraos Jiaap sa
*Xns wu^iupijáajw otnoa 'upiaao bj 'is ajuB ajuatuBtAajd jauaj 'eiouaia
-uoa opuoie 'aqap 'oSjEqraa uis X íopBjado jaqBT[ ap saiuB uoiaBjado
B[ ap uij [a JBUiuua^ap japod ou saauojua aoaj^d 'oSjBquia nig "batí
-aaja pBpijBaj ^\ b uoia^^jado b{ ap oipaui jod opBpE[SB.ij osjaq^q ap
sajuB 'sa anb o¡ jaqes apand oa onpiAipui (a isy -BAi^aaja pepipíOJ Bid
-ojd ns ap sand apuajds oj ts ua sa B^[a anb cq "in^uai^uoa ouioa nj^
-tdsa ^ap jiuaAap ^a aiuaraBjsnf sa jnniaü íSBjqE^Bd sejjo ua íJBiijaB
aiuaiuEiJBsaoau aqap B^^a 'is a sa B|[a anb o^ ^oiavatauoa vj viod Bas
anb BJGj^ 'uoiaae ns ua ou X jas ns ua BpBjapisuoa sa pEpqBnpL\ipui
B^ tnby 'jrmjiJidsa jatunm oitiai \o aXnij^suoa as isy •a^uainEaijjaadsa
BpBiaua-iajTp '^Biatuí pBpiaijaBj ns ua 'BpEjsiB ojauítid B^u<^^^jd as Ejj^
•pepi^BnpiAipur e^ ap Baiiaajeip Bun ap JE[qBq aqBO uaiquiB) inby
•ouBipiSaq \a otuoa omsqBap; un X oubi^ub^ [a omoa ouisi[Eapi
un BJBdas anb Bpunjojd Btaua.tajip B[ JeTij uauiiuad son sopBuoiauam
so^bbj so^ sopoj^ "BpBjsiB pBptjEnpiAtpui B^ BqBJadns Bjsa omoa 'son
-jBjjeom e Bipuat is ap Biauarauoa B^ ap uoiati[oAa b^ ap soiuraiq anb
uoiaduasap E[ Bpo^ qBSiaAiun jajaBJBa un auai; ts ap Biauapuoo bj
anb B3B o 'soj^osow un uaiq sbiu outs 'oX un sa ou ÍBJoqB ^BiipiAipni
ja^aBiea mi auairi ou is ap Bpuaiauoa n\ anb j^piA[o souiaqap ou o.ia,j
•uaisixa ou bX sauoiaisodo sbso apuop 'njidids^ \^ afBssd ja ajimiad
oiisuEJi oijaiQ -Bpjnj^suoa bsoo ap Jiaap sa 'at/aog ap bj jod 'oaodo
ojb omoa 'opep o^jB omoa Bsoa bj ap '^ui(j ap uoiaou bj 'soraifip
bX ouioa aXnjijsne as 'opom asa ap íis ap Biauaiauoa bj ají B^qo bj
oraoa BJaaaJBdB pEpqna-t bj saauo^ua X pEjujEiipiAipui-ojiunra ajjua
uotatsodo bj JBjjoq aprniad anb oj 'upiOBjado ej 'uoijob bj s^
{9u
-jaaj uoiarjaJ ns op Xaj BunSuiu tu 'pBpTsaaau BunSutn a^sisqns ou
*is Bjsd oun BpBa soiaadse sosa opuBJapisuoo 'eBiqnjBd sbj^o ua *is
jd pBpijBnpiAipui bj ojjo ja X 'ajuasajd omoa is ua opunuí ja sopEj
soj ap oun opiuis 'eai^ojoaisd Xaj bj ap uoiaBjuasojdaj bj uoa Bjjjnao
omoa oijo jap BJ.mj oun ua^a ou sop^j soXna pBpiuu 'oppuisuoa anb
o^i/üj ua jas jap X opnp vÁ anb ojvm ua jas jap pBpiun bj ajuaiuBjos
sa Bjja 'sem uis 'BAijaaja pspijBaj oiuoa Bjuasaad as Bjja jEna ja ua
ojnajia 'uoiaBiado etdojd ns aj> ojnajio ja sa Bmsim bjjo íoXns* ojiunra
anb ojubj ua 'opunm ns sa onb oj sa pBjiíjenpiAipm bjm inby
'sap^njiJidsa sajvwiun soj ap opuniu ja 'yataj
-jaij; aSijsiaf) ja s^ -sBiJasim sus X sezapuBJ^ sns aaouoa X opunra asa
optAiA ei| anb ajqmoq un ap eijjsaBiu nj uoa 'BjjjsaBm ubj^ uoa
aqijasap oj 'sbjsijjb soj ap X sajBnjaajajut soj ap opunuí ajsg
•BpiA bj b opimas ajj^p aaajBd pBpiAijaB Bjs^ -pBpiunraoa bou JBjnBjsui
ap pBpisaaau bj jod sBpjnjijsuoa uBjsa 'ojuanuejsiB jsorf ojjojjBsap ja
Bjüd sauoiaipuoa sbj anb somapiAjo o^¿ 'opBuoiauam ojuaiuiBjsie ja jsb
�previamente el fin. Pero es justamente por esto que debe comenzar
inmediatamente y pasar directamente al acto, cualesquiera que sean
las circunstancias y pensar más en el comienzo, en el medio y en el
fin; porque su esencia y su naturaleza siendo en sí, son todo uno,
comienzo, medio y fin". (165)
La realidad entonces no podría ser diferente de la naturaleza
originaria, gino que es su actualización.
La situación en la cual se encuentra la naturaleza originaria está
en relación con ésta; aquí los análisis de Hegel hacen recordar a los
de Jaspers sobre el ser en situación.
La obra es la expresión auténtica de la individualidad; su origi
nalidad se lia manifestado allí. "Cualquier cosa que se haga, cual
quier cosa que se pueda encontrar, es el individuo quien la ha hecho,
y esta cosa es él mismo. El individuo solamente puede tener la con
ciencia de la pura traducción de sí mismo, de la noche de la posibi
lidad al día de la presencia, del en sí abstracto a la significación del
ser efectivamente real, y puede tener la certeza de que lo que surge
delante suyo en esta luz, no es otra cosa que lo que dormía en esta
noche". (166)
Como vemos se trata de una expresión de la personalidad, pero
todavía no cabe hablar de superación de la personalidad.
Pero aun en esa operación de trascender que realiza la concien
cia y culmina en su obra, hay una etapa ulterior, por la cual la con
ciencia supera su obra, es decir supera su naturaleza originariamente
determinada. Parecería que volviéramos a una idea del romanticismo
que ya liemos examinado, pero no es así. La obra al existir indepen
dientemente de la conciencia que la crea, se opone a ésta y se opone
a otras individualidades; por la obra de la individualidad se encuen
tra con otras; estamos en una situación parecida a la del amo y el
esclavo, pero la inlersubjctividad establece aquí la unión de las indi
vidualidades mediante el trabajo en común, la obra en común.
La conciencia de sí, se lia transformado en una cosa, en una ma
nifestación objetiva. La oposición de la subjetividad y la objetividad
que aparecía constantemente a través de toda la Fenomenología es lo
que vemos reaparecer aquí. A esta objetividad espiritual la llama
Hegel la Cosa Misma, (die Sache setbst). La obra verdaderamente
auténtica no es la obra contingente y efímera, sino la unidad del ser
y de la conciencia de sí. ^o se trata de la cosa en el sentido de la
percepción (Ding) sino de la cosa en el sentido espiritual y humano
del término (Saclie).
Ya estamos cerca del mundo del Espíritu, de la comunidad del
mundo racional, pero todavía falta que se logre la transformación
en un sujeto. El tránsito que hemos visto hasta ahora consistía en
quitarle carácter objetivo al ser en gí y en unlversalizar la conciencia
de sí. Por el primer movimiento se va logrando una fusión entre sujeto
y objeto; por el segundo movimiento se elimina el aislamiento de la
(165)
(166)
. Phan.. páfts. ?M-1.
, Phan., pág. 309.
— 88 —
�68 —
"1EÍ "** i-P! "PI
'ICS6I 'otunfj
•opBuiuuoj
BIJ 'OJJOTOUI 3 OJUBJTOBA OlUOHlOJHOJEdB OIJEJOUI}! JO OpUOJ) OJUBJ OJ
jod X 'EpBiiiinijo so uoioejBdos Bpoi opuop 'uoisioso epoi opnop 'o)nj
-osqy joí/ü^ [o so anb uotoBuuujno ns op X í/juh/s^ jop opunm jop
jEjquin jo uo ouod sou onb *i/o2j^ bj oj> opimuí jb ojibaojo bij os X *jb}
OL1IOO UBÍJBJBUOS B[ Onb SOJOJOB.IBO SOJ OJlB^JOrj BIJ JBjniíUIS BIOUJJOllOO BJ
'tlplJIJlp^LU BJ Op OlUOlUlIAOm JO OJUBipOUI ^UOIORIÍOU BJ OUIBI[>JJ\[
•JBjn^uis biouoiouoo Bunrftiiu ^od
SBpBiounuo uos ou fojuoniBAisnjoxo souoj^jo op jojobjbo bX uouoij ou
SOJBJOU1 SoXoj SBJ íopBZUBOJB BIJ OS UO[t|HIBJ J)BpTJB.lOtU BJ Op BJOjSO B'^
•oiofrjo-oiofns upioisodo o^sixo ou bX onb ao ojuoiuoiu jo oj>sop ojibij
-iouooo.1 tiEij os ezojjo^) X pBjuo^ BpBJíioj opis bij bX ^otjooaiso opri
-UOS UO OJ)ipUO;UO 'ojofllS JOp 'pBJllJBliJUAipui BJ Op UOlOBJodnS E'J
(g9J)'tJBUJ|J[dso BIOUOSO BJ 'SBTOUOSO SBJ SBpO^
op biouoso so onb biohoso bj so 'owii vpoo ap X sopoj ,ip vmanj^do
OUIOO OIUOUIBJOS ESOO EUll SO O SO^^O SOJ UJlid OJUOIUEÍEIJÍOUIUI SO UOI3
-Bjodo bXíu X sonjiiAtjiui soj soj>o^ ojj X jBjnJÍuys onptAijmi jop uoiobj
-odo Ej so io^ oXno eiouoso Biin so buisiui esoo ej5) :oj>Bjodns so oninuí
OUBliuO JOJ1 Ojíonf JO S00UOlU^J | ¿9J ) '^lst>J)OJj Op BSO^ IIO OSJB1UJOJSIIB.II
OíJOJl X BIUJOJSUBJ^ OS líXllS ESOO BISO JB110 JO JOd 'jBSJOAJUll OJUOUI
-Ojo jo uo 'oXns oj op uoioisodxo buii uoiq sbui so upioBzijBnjoB bj
ÍSOpOJ Op UOIOBdTOFJJBd BJ X JBSJ0A1UI1 BIOUOIOUOO BJ *BIp JOp BtlIStUI
znj bj jinjoxo uojotnb jbiio jo unííos 'o^biíojb ns ojuoniEjEipouiuT uoo
-tjjBJiuoo 'Bip jop znj bj b uouodxo os X iiB}iiosojd os5i ojíonj 'souisiin
js Jod X BJBd ouis uBfEqBJj ou onb uopuojojd onb sojjonby ^jbsjoa
-lUII OlíjE OUIOO BJIBJOJIISUOO SO BSO^) BSO : OJIlKJJIIJJOd SO JBUOSJOd JO^
-OBJBO 11S ÍBJ1BJOJBA 'EJIBloZIlf SO BJSOtldxO B.KJO E'^ 'BOI)0OJFip BJ Op BdB}0
BUn BJJBJ BJAEpOJ OJO^ 'OJIIjdlUnO JSB OOOJ^^d OHISIJBOpí JOp BUIBJÍÍOjd
jg •ftsqjas oi/ow^ mp) biusiiu bsoo bj b j^uojj oiuijjn Jod X (mpu^)
BSOO BJ UOO '(¡ílltfj) BSOJ BJ UOO BJB]UOJJ UO OS UIIjiOS OpUBIJBA Onj
biouoiouoo bj op pnmoB Bg -BpijJBd op ojund jo bjo onb ^biouoiouoo
�
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1947-1989
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
Contributor
An entity responsible for making contributions to the resource
Lic. Pablo Darriulat
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Itinerario hacia el mundo de la razón en la filosofía de Hegel : (Continuación del Nº 11)
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
SILVA GARCIA, Mario A.
Source
A related resource from which the described resource is derived
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias /Universidad de la República. Montevideo : FHC, UR , Julio 1954, Nº 12 : p. 51-89
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Fcultad de Humanidades y Ciencias
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1954
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
Filosofía
HEGEL