1
10
2
-
http://humanidades-digitales.fhuce.edu.uy/files/original/368dc08b20692830a4851d37a1625315.PDF
793a8f9e8d37ac7f21f6f45fa394660a
PDF Text
Text
- 911 '9Í6I >8V *sa 'íFJ^ *P3 'Z¿ *8?d 'I * <s
sopojs^ so/ ap uopnztjpp / ap mjojsijj 'aavag auvj\[ a S3thvh3 ap ajqjf uois
-J3A b/ ua (q) oihvq Naang -ót'óT 'sbdbxb^ 'bjjoisijj a BijBxSoaf) ap oue^ixauíB
•ubj ojmpsuj pp uopipa 'j?5X *^?d '^/ sot!íD ^upjj aumj svtuoy^ xod vpoai^
-íjsní atujtf vjsoa o/ ap vpuapuadapui vq ua vjas aa vjaavf) aariNvj\[ (R)
•a^8s ^ 6X5 '8Bd 'j^ '\ 'zxao^) Jod spiSiaip /ds
•jaaiufi vpojsifj v\ ua axNaaojv viDHVf) ianvvi\[ t^ól '"8V '8fl '6S "2^d 'uosuaffaf
smuoj^ ap oam o^uatutosuad j^ ua laavAVHaa sia'j í^tól Í#8V "sa '8OUOJ3 Ta
'6^Z *^?d 'BJqo buisiui b\ ap uopipa bjjo ua vog aoaof íí/6X 'Bu^BqBjj Bq '^^^
•8Bd 'sopiufi sopD^s^ ^o/ ap sauotaruisuoo soq 'aaaxng Avaaap\[ svTiOhdi\[ ap Bjqo
bx ua N^iDVXKawnDoa •^• vuvaoonaig aa owvaiaawvNvj oxaxixsMi \a i ^^-6T '^
-BiiuBg 'B-gpjg *pa '9^ -8Bd 'ji *i 'ooijatup- ap vpojsi¡j ua zaHDNiyg oxaaaiy smq
i IS6I 'oaixap\[ '-g "3 *g -pa '96X '^Bd 'sop^ufl sopojs^ so/ ap vpojsjjj
A. wosiaopv 8P Bjq BI ua aAnvg owixsavg ^C NOD0tQ ^yaaQ Koao (¡¡)
ZZÍ '3?d BI 3P OZ ^^ou BI 38B?A (1)
•OIU3UI
-Sbjj un anb sera u^Xnpui ou oxad '(E) sajSui o^xai p ajuauípij
U9XX91A 6BXJO í (^) SoptU^ SOpBXS^ SO]^ ap OAIXBIUJOJUJ OTDTAJ9g ^p
uoisj9A B^ UBUBduiooB SBun : so^sando aiuaiuBia^duioo sodnx sop ua
as s^puBdsa sauoiaonpBJj sbjxo sb^ :sbui Xbi^ oxa^ -soptuQ
so^ ap ouxaiqoS pp piaijo U9pB0i|qnd ap, pspipa b^ a^aij.
-uoa a^ anl> pBpixoinB b^ A opBzuBop Bq anb uoisnjip b^ SBp^p can3
-uqiq upiaipa A uopanpBJi BAanu Bun JBzipax BXBd BtJBjsBq 'ops is
xod 'oqaaq ais^ *(x) uoiovxoyya^ b^ ap Bapjpd bijoso^ij v\ ap
-uas p aiuaxnpjuauíBpunj Bxaxp 'po/^aqi/ ap opau^ opB^nip
p ua Bpinput ouBaixauíBaiJOu ouxaiqoS p axuauiBiiniBJ aXnqixjsip
anb tb\ 'o^dmafa xod tsy 'BiauBiJoduii ubjS ap sapnxdaauoa saxoxxa
ua uajxnaui SBpiaouoa sbui sb[ anb 'opox axqos oxad *BJaiut UBoznp
•oxdai B^ anb SBpuBdsa sauotsxaA jBxxuoaua \iotbj sa ou anb axxnao sop
-tujj sopms^ soj dp vioxiapieadapui ap uptavunp^Q bj b ©íaadsa^
•an^uqiq uopipa ua uaxuasaxd as anb
souaui japuaxdjos ap Bq ou A *soppouoo ubx soxuaranaop sop soisa
soxunf uaxipaai as anb xoxaa[ p XBUBJjxa ap Bq
3M0V^VJ andou
ap svjou A vm
ouopopnQ pp X Gjquuo|_| pp
SO| ep UpjDDJDpGQ D| X SOp|Up|
so| ep DjDuepuedepu| ep
�Por todo ello es que traté de presentar una traducción más ade
cuada, propósito que contó con la valiosa colaboración del Prof.
Ralph Cowling, a quien debo agradecer las correcciones que propuso.
Con relación a la Declaración de Derechos del 89, aunque los
errores conceptuales que se advierten en las traducciones españolas
no son de entidad semejante, tienen, no obstante, la suficiente im
portancia como para exigir una nueva traducción, completa, y en
edición bilingüe, que facilite la crítica y permita la apreciación di
recta. El texto más difundido de la Declaración de Derechos del
Hombre y del Ciudadano^ en español, es el que se halla en Época
contemporánea, de Malet-Isaac. Ese texto no incluye el Preámbulo,
y además, contiene errores (4).
Las grandes colecciones de historia, en español, no contienen el
texto íntegro de la Declaración. Así Walter Goetz (5), Lavisse y Rambaud (6), Oncken (7), Cambridge (8). Lo incluye la obra de César
Cantó, pero muy desfigurado (9). Y por último, lo frecuente es que
no se halle en los manuales más usados entre nosotros (10).
Pero lo que ha decidido esta nueva traducción y su presentación
junto con el original, ha sido el hecho de encontrar en la Enciclopedia
Espasa (una fuente que, en nuestra lengua, y por la calidad de mu
chos de sus artículos, se podría suponer insospechable), una versión
de la Declaración de Derechos completamente alterada en su sentido
ideológico fundamental (u).
De lo dicho se deprende que no es común encontrar en español
versiones íntegras y correctas de ambos documentos.
Si se une a ello la conveniencia de compulsar siempre que sea
posible los originales, se encontrará justificado este trabajo.
"Honor para las buenas traducciones, de las cuales ninguna, sin
"embargo, podrá reemplazar la expresión original que, por las pa
^abras y los giros mismos, constituye ya un documento histórico de
"fundamental valor". (Jacob Burckhardt, Réflexions sur íhistoire du
monde, pág. 20 ed. Kramer, Bs. As., 1943).
(*) El artículo Io dice: "Los hombres nacen y permanecen libres o igua
les en derechos... (pág^ 13). (Véase también la nota 42 de la pág. 138),
(*) T. VII, pág. 24. Incluye facsímil de la Declaración en francés, que
también contiene errores. (Véase la nota 15 de la pág. 118).
(fl) T. XIII, pág. 40.
(7)T. XXXII, pág. 150 y sgte.
(8)Monografías históricas, T. I de Revolución Francesa, pág. 312 y sgts.
(*) T. VI, pág. 934. El artículo 10 llega a decir: "Nadie debe ser moles
tado por sus opiniones, aunque sean sediciosas, con tal que su manifestación no
turbe el orden público establecido por la ley". (Mientras que el original dice:
"Nadie debe ser inquietado por sus opiniones, aún religiosas, siempre que su
manifestación no turbe el orden público establecido por la ley").
(10) Ducoudray, Historia contemporánea, ed. Hachette, París, 1914, inclu
ye sólo fragmentos; Drioux, Historia contemporánea, ed. Bouret, París 1913, trae
una traducción sin Preámbulo; E. Bonilla, Edad Moderna y Revolución, pág.
414 y sgts., ed. Medina, Montevideo, 1953, tampoco transcribe el texto íntegro.
(") Véase la nota 30 de la pág. 132.
- 116 -
�saq,, :j^j "iJy — tt-aaijuoa isa ajya pib v xnaa ap,, :j;j -ijy
— "tt • • • sajjaa anb snopoupsip sajpm subs,, iu' • ''saiiuSip sa/,, :g "i.iy :ouijijn aisa
ap SBiauajajip sbj inbB ajj "06¿I u^ opBiipa Á jEuoiau^T EayquiBsy sy ap jB^^jaA
-saaoj^ sap opiBJixa anj 'ijnBjajj ap Bjniaajaj^ bj ap soAiqajy soj ap apaao^d anb
'uinyg -j\[ aod opBJijqnd jap oaod Xnm ajaijiQ q6¿T 3P uoiamjisuoq bj b jb^j
uoi.)Bqojdc bj auajiuoa anb ja sa JBjduiafa aisa 'ji;i)aj(ÍB apand as ouioq "la^B^
qdasoj 'j^ '^Bn^njq ja ua bi.>ubjj ap jBJnijnq op^^aj^y "Jt; jap Bpn^B zi:aiya bj b
sbijbj^ aapod iui b opB^ajj eq ano Bidoa 'cijubj^ ap sajBuoioB^y soAiqajy soj ua
Ajasuoa as anb uptovuujoaQ bj ap oixai jap Buy^ed Bjauíijd bj ap jiuiisa^j
y"~/ ''
* -.* >* f* >.í/f .'
* • >•
^*!t>A.>^> ~../f t -/;! . > '^;.'.• ^
//-^'.">
* f.'i't ? >t
• y ••>"
.i'n )#>•-^ x.y.
X 3 II ^ 3
y* *
�lN C O N Gif fe S S, J ULY 4, .77^.
A DECLARATIO N
Rv tue REPRESEN "I A T IVÉS of the
UNITED STATES OF AMÉRICA,
GENERAL CONGRESS assemileo.
w
I F N ., >!- tVjrl- '•< bu^n t.i><.. it b>.•!••• --..1^ f ..ne l^>.ytr < .i^tiJ.t ih< l'.J.i.,jl ft.-,.:. w!,i.h >.
r- S-
^^ f
BrTj
/
*
b
/
C
JOHN HANCOC K, P ^
A T T ! 1 T.
O || A II I. E 5 T II O M S O ,V,
Fucíímil del te\to de la Declaración de Independencia impreso por orden del
Congreso el mismo J de julio de 1776. E^ el ejemplar pegado en el Diario de
Sesiones, reproducido en ^Tlie Story of the Deelaration of Independence", Dumas
Malone, pág. 78. Oxford I niv. Pie.-.-, N. V., 1 '7>i.
�- ¿II SJ)O SBOiapB -^BJj) u' - ' 83jqB4S31UODUI 13 S3{duil8 83dl3UIjd S3p Jn8
siBuuosap saapuoj,, :3puodsajJO3 ouio^ 'doip 4(99 'Sed 'j *]) hoisjsa Bj^uíijd v[
anb eBJluaini ¡M"'e3[qei83iuo3ui 13 s^jduns eadpuud sa^ Jns sieuuosap ssspuoj,,
:30ip '(¿81 p uopipss^ '^9 '2Bd '6 *i) uoisj^a EpunSas bj ug (SI)
•021 -Syd ej ap ¿i bou bi 3sb3A (st)
anb ouis '(EI) js
ou (o[nquiB9Jd onioo uppvuvpdQ ^^ BqeAa[¡ ^nh 'X6¿I
B[ ap o9UBjodui9iuoD ojio [9 Á Í^2L1 9P O1SO^B
b^ ap O9UBJodui9)uoa oun) jndjiuo^^^ B'j oaqqnd anb soixaj sop so^
'isy -aiuauíunuioo sopioouoD sasaouBaj 6O)X9^ so[ ap sojoadsB soijba
na a^aijip oaad 'sa^B^ap oAps *(606I <8JJBd 'nBa^y) aiuiuojjj ap
sap uoi)Duvpa(j vj na ran^g auaSng aod opBuoiajodoad [a uoa
qBuiSiao ^ap Bidoaojoj ua 'bidubj^ ap sajBnoiaBj^ soAiqaay
so^ jod opBuopjodojd anj Boqqnd as inbs atvb saauBJ^ oixaj |^
ottopopni'^ pp X auqiuofi pp soqoauaQ ap upravuvjoaQ vj
fo sSuijiucn pazoaps puo afij a^^ na (uonnunjoaQ a^$
i'j^ -^[ 'XjBjqi^ uaapoj^[ *pa '(uotjvuvpaQ aqj qjtcn)
'96I 'oSsatq^ 4*<r) ^gB^[ obj^[ *pa ' (aauapuadapuj
fo uopvuvpaQ aqz qzicn) sajüj^ pa)iu¡j uno fo uoiznjijswo^ ^qj, i^^6l
'A *N 'J931D99 lJB3 •lod ^aauapuadapm fo uoijvuopa^j aq^ :uaiquiB;
B^siA B[ b opiuai sq ag ' (Zl) (aiuBjaoduii sa Biauaaajip b^ 'o^nni p
U3) "o^xai ns na 'sa^Biap somijni na xs aj^na uaaaijip somamnaop
8O6^ 'puiuij as o^an^ 1 oqnf ap 5^ Bip ja jaa^q opuBiu as anb ouiui
•nSuaj ja i ^osajSuo^ jap oiJBia^aag ja jod opeAajj i(jmuno[ pazoauu
-oaM ja :sajBiaijo asjBjapisnoa naqap uaiqniBi anb uppnunpaQ ^J ap
soixaj sop sojjo soj uoa uoiaanpBjj bj BjBd opBJBdmoa an^^ *(0S6l
4UBnuoj^[) pjnBqranQ pjBMpg ap 'aouapuadapuj fo umzvunpaQ aqj^ ap
opiBJixa opis bjj 'opBiaBpaj BjqBq oj anb uoisiuio^ buisiui bj jod 4os
•aaSuo^ jap uapao aod 'Biuaaduii bj ua opiSaaaoa anj o^xaj asg •aqaon
bj aod 49¿¿x 9P !lnf aP ^ BJP omsim ja BJJJ3pBJí3 na d^junQ nqof
jod osaaduii anj anb uppnunpaQ bj ap o^xaj ja inbB Bjipa ag
sopiufl sopnjs^ soj ap mauapuadaput ap uptonunjaaQ vj
S37VMI0IU0 " SOI
�respecto del original (14). Más grave es el desacuerdo que muestra
el facsímil de una de las ediciones contemporáneas que inserta la
Historia Universal de Walter Goetz (15), y llegan al grado de lo
asombroso los errores que se encuentran en el texto que M. Bouchary, La Déclaration des Droits de VHomme et du Citoyen, ed Tiranty, París, 1946), proporciona con todas las apariencias de una
publicación cuidadosa (1<J).
Se ha tenido a la vista también (con el fin de comparar la foto
copia del original extraído des Procés-verbaux con las primeras edi
ciones) las siguientes obras: Histoire par les textes, de M. et Mme.
Dechappe (ed. Delagrave, París 1940); Histoire de la Constituante,
de Buchez, (ed. Hetzel, París 1846); Révolutions de París de Prudhon, (nos. VI y VII, aoút 1789, 1790) ; y Révolution franqaise de
Dayot (ed. Flammarion, París, sin fecha).
(") Ambas versiones de L'Ancien Moniteur en el art. XII, (T. I, pág. 380
y T. IX, pág. 352) ; la primera en el XI y XVI; la segunda en el XIV y XVII;
(corresponde a la reedición de 1862).
(18) Dice así: "afin que cette Déclaration, constamment présente á tous les
membres du corps social, leur rappelle sana cesse leurs droits et leurs pouvoirs'';... (Mientras que el texto correcto dice: "...leur rappelle sans cesse leurs
droits et leurs devoirs;...")
(ie) En el texto de M. Bouchary se lee: "...afin que les réclamations des
citoyens, fondees sur principes simples et incontestables..." mientras que la De
claración dice: "afin que les réclamations des citoyens, fondés désormais
sur des principes simples et incontestables...".
- 118 -
��En Congreso, 4 de julio de 1776
DECLARACIÓN DE LOS REPRESENTANTES DE LOS
ESTADOS UNIDOS DE AMERICA, REUNIDOS
EN CONGRESO GENERAL (17)
Cuando en el curso de los acontecimientos humanos se le hace
necesario a un pueblo romper los lazos políticos que lo han unido
a otro, y asumir, entre las naciones de la tierra el puesto separado
e igual al que lo autorizan las leyes de la naturaleza y las del Dios
de la naturaleza (18), un justo respeto por la opinión de la humani
dad requiere que declare las causas que lo obligan a la separación.
Nosotros sostenemos que estas verdades son evidentes por sí mis
mas, que todos los hombres son creados iguales, *que ellos han sido
dotados por su Creador con ciertos derechos inalienables (19), que
entre éstos se encuentra la vida, la libertad y la prosecución de la
felicidad. Que para asegurar estos derechos se instituyen los gobier(1T) El título de la Declaración que se inserta corresponde al que fue vo
tado el 4 de julio, e impreso, la misma noche, por orden del Congreso (a). El
día 19 el Congreso mandó preparar el Pergamino en el que volvieron a firmar
los representantes (b), y como en el Ínterin se había logrado el voto favorable
para la independencia de la colonia de Nueva York, se le puso como título:
"LA UNÁNIME DECLARACIÓN DE LOS TRECE ESTADOS UNIDOS DE
AMERICA" (c). Como se ve, ninguno de los dos títulos menciona la indepen
dencia. Ello se debe a que los redactores y declarantes tenían como propósito
señalar los fundamentos políticos sobre los cuales reposaba el nuevo estado, y
las causas de la independencia, antes que la independencia misma (d). Esta, en
efecto, se había resuelto el día 2 de julio, de esta manera: "that these united
colonies are. and of right ought to be free and independent state; that they are
absolved {rom all allegiance to the British Crown; and that all political con'
nection between them and the state of Great Britain is, and ought to be, totally
dissolved", ("que estas colonias unidas son, y por derecho deben ser estados li
bres e independientes; que están absueltos de toda obediencia a la corona Bri
tánica; y que todo vínculo político entre ellos y el estada de Gran Bretaña está
y debe permanecer totalmente disuelto"). La propuesta había sido formulada
por Richard H. Lee el 7 de junio (d) y (e).
(a)Dumbauld, The Declaration of Independence, pág. 16, Norman,
1950.
(b)Carta de Jefferson a Samuel A. Wells, de 12 de maya de 1819, en
The complete Jefferson por Padover, pág. 87, N.Y., 1943.
(c)The Constitution of our United States, facsímil del Pergamino, pág.
59, ed. Rad Me. Nally & Co., Chicago, 1936.
(d)Caiíl Becker, The Declaration of Independence, pág. 3 y sgts. N.
Y., 1942.
(e)En sentido coincidente y aclaratorio, véase la nota 28 de la pág. 128
donde se muestra cómo el Congreso (que había recibido el pro
yecto de Declaración el día 28 de junio), tuvo que modificar el pa
rágrafo que se refería a la separación como un hecho aún no con
sumado.
(1S) El texto español publicado por el gobierno de los Estados Unidos di- 120 -
�- ISI 'ZZ "Sy^ 'uosjaffaf sDiuoi¡ fo sguijijcn paiaajas
púa afij ai/j; 'Kaa^j a H3O^[ p Bjqo bj ua 'Aqdojgoiqomy 'wosaaj^af (q)
•S *8Bd 'aauapuadapuj fo uotiojojaaQ ai/jr 'otíi^hwíiq (D) *(B)
*(3) Bjoiaepaj U01SIU103 bj ap Bjqo uoaanj soiquiBa
sojjo soq *(q) ^souap,, o8aj2e as A usajuajaqui,, oiuipdns as osaa^uog ¡a ug
•() M* "sa^quioq soj
ajjua soujaiqo^ soj ua^nipsui as sauíj sosa JBJnSase BJBd anb ípeppipj bj ap
uopnaasojd bj A 'pBiaaqij bj A epiA ej ap uopBAjasajd B[ UEj^uanaua as sajena
so[ aaiua 'sa^qBuai^Bui a saiuaaaqui soqaaaap uaejixa jBnSí uoiDBaja esa ap anb
'saiuaipuadapui a sa[e.n3i sopsaja opis ueq sajquioq so^ sopoj anb ísajqe2auu;
a snpBjáBS uos sap^pjaA sc^sa anb souiauajsog,,) u"-4uaui ^uouib pammsin aje
siuauíuaaAo^ 'spua asaqi aanaas 01 lsqj íssauíddBq jo iinsand aqi puB 'Xuaqij puB
ajq jo uoijBAjasaad aqj aJB. qaiqM Suouie 'ajqBuaijBui pue juajaqu; sjqSu aAiaap
¿Caqi uoi)Baj3 junba ^eqj uiojj ieqi ^uapuadapui pue jenba paisaja 3jb uaui jjb
}bjj ¡ajqeiuapun pus paaaes aq 01 sqinJl asaqj pjoq a^,, :ise aaip 4(uois2uiAiq
A UBiuaaqg 4uijquejj 4sutB.py Jod uosaajjaf ap sBiuapB BpBj^ajuí Bjo^acpaj uois
•iino^ bj ua op¡8ajJO3 anj anb) uosaajjaf aod opejaspaj aopBJJoq ¡g (8I)
'ajuapuaasBJiui joaia un ap bibjj as ou 4aA as 00103 *oj3
•Bjim opoi ap 'Jiaap 6a 'soiq ap ^Boosjad A epejsiB uopuaAjajuí ap pepijiqísod
epoi ap 4(uopej]snjj ej ap onisiap jb aouojuoa A) aiuauíBpBjaqijap jipupsaad
osinb 4ttBzajBjnjBu bj ap soiq jap saiaj sbj Bn asj^iraaj jb 'uppnuapaQ v\ saud
nopBaoAui Bsa ap esopipi Bapi ej BzijBjniBusap as 'snuiape 'uopanpB^i ejsa 003
*^"*BzajBjn)Bu esa ap ^oiq \a A BzajBjnieu bj ap saXaj sbj •••UBzpojnB,, rsauop
•B^ajdaajuí sop sej ap eun^uiu uaq^a ou 'BpBjp jouBdsa jb uoiaanpBJj bj na 4oiq
>niB3 ug '(M*'*ojqand jb JBzuo)nen b naxin^uoa sbj^o A seun anb :uopeiajdjaiur
bj^o aqBD uaiquiBj anbunB) sbuisjui sbj nos ttBzajBjnjBu bj ap soiq jap,, sbj A mbz
•ajeaniBU bj ap saitaj sbj,, anb jpajuí aiini^ad uppaxopaQ ej ap ojxaj jg 'oza\o¿
•miau aj ap soíq ja on A ozajouniou vj ap soiq jap saAaj soj nos ^jen3i a opBj
•Bdas j3nj ja JBdnao b ojqand jb ubzuohib,, sauainb anb buijijb as uppojojaaQ
bj ua :aiuain3is oj na BoipBJ opjanassap jap BpuBuoduii Bg ~u' • • -Bza^jnjBu
ssa ap soiq ja A BzajB^iniBU bj op sa^(aj sbj olpaaap uep aj anjb B"*n :isb aa
SuomB pajmijsnt ^jb sjuatniuaAo^ 'jijSia as^^j ^an^^s oj 'jbijj —ssamd
jo jinsand ai^ pu^ '^jaaqij 'ajij ^jb asaqj Suouib jb^j 'sjqSu ajq
uiBjjtao qjiA^ aojBaa^) jiaqj Xq paAvopua ^jb Xaqj jBqj '[Bnba
9iv uaui jjb iBq^ 'juapiAa-jjas aq oj sqjnjj asaqj pjoq a^
•UOIJBJBd
-as aqj oj niaqj jaduii qaiq^ sasnBa aqj a^spap pjnoqs Xaqj
sajinbaj pux^uBin jo suoiuido aqj oj jaadsaj jnaaap b 'uiaqj apijna
s^anjBU jo pus aanjBu jo smbj oqj qaiqAi 0% hoijbjs jBnba puB
-as oqj qjJBa aqi jo sjaMod aqj Suotns amnssB 01 pu^ 'jaqjonB ijjiai
tuaqj pajaauuoa aABq qaiqAV spnBq ^aijijod aqj aAjossip oj ajdoad ano
joj X.iBSsaaau sauíoaaq %i 'sjuaAa uBuraq jo asjnoa oq^ m
aaia^assv ssaaoMoa avnaNao ni vomaKv ao saxvxs
aHX ao saAixvxNasaaaaa 3hx ^a NOixvavaoaa v
*9¿¿I l
�nos entre los hombres, cuyos justos poderes derivan del consentimien
to de los gobernados; que siempre que cualquier forma de gobierno
se vuelve destructora de estos fines, el pueblo tiene derecho a re
formarla o aboliría, y a instituir un nuevo gobierno fundándolo en
tales principios (20), y organizando sus poderes en tal forma, como
parezcan más adecuados para garantizar su seguridad y felicidad. La
prudencia, ciertamente, ordenará que no se cambien por motivos lige
ros y transitorios, los gobiernos establecidos desde antiguo; y en efecto
la experiencia ha demostrado que la humanidad está más dispuesta
a sufrir, mientras los males son soportables, que a hacerse justicia
aboliendo las formas a las que está acostumbrada. Pero cuando una
larga serie de abusos y usurpaciones, persiguiendo invariablemente
el mismo objeto, evidencia un designio de someter [a un pueblo]
bajo un despotismo absoluto (21), es su derecho, es su deber, derro
car tal gobierno, y proveer nuevos guardianes para su seguridad fu
tura. Tal ha sido el paciente sufrimiento de estas Colonias; y tal es
ahora la necesidad que las constriñe a alterar sus sistemas anteriores
de gobierno. La historia del actual Rey de la Gran Bretaña es una
historia de injurias y usurpaciones repetidas, teniendo todas como
(20) La versión española que proporciona el gobierno norteamericano (Cre
do de Libertad, Washington, 1951, Servicio de Lenguas Extranjeras, Departa
mento de Estado), dice así: "que siempre que una forma de gobierno tiende a
destruir esos fines, el pueblo tiene derecho a reformarla o aboliría, a instituir
un nuevo gobierno que se funde en dichos principios, y a organizar sus poderes
en aquella forma que a su juicio garantice mejor su seguridad y su felicidad^.
Veamos la importancia de la diferencia: mientras la Declaración remite al
pueblo "que instituye nuevo gobierno" la facultad de determinar qué principios
serán su fundamento, la versión española citada determina que los principios
sobre los cuales el nuevo gobierno debe reposar, son principios ya enunciados:
"dichos principios". ¿Cuáles? Tal vez las primeras "verdades evidentes por si
mismas".
¿Hay alguna posibilidad gramatical de que ^dicHps principios" constituya
una traducción correcta? Se puede afirmar categóricamente que no. Pero no
sólo las razones gramaticales hacen desechar ésta y las demás versiones españo
las que cité (nota 2 de la pág. 115). El sentido del pasaje se vuelve ininteligi
ble, a poco que se reflexione. Todo el parágrafo II de la Declaración está des
tinado a enunciar las "verdades evidentes por si mismas", y comprende también
este derecho a la rebelión que estamos analizando. Entonces, si intercalamos
"dichos principios" ¿nos referimos a todas las "verdades evidentes por sí mis
mas"? No podría ser <asi, porque todas las "verdades evidentes por sí mis
mas" aún no terminaron de ser "dichas". ¿Nos referimos a algunas de esas ver
dades? ¿A cuáles? Podría pensarse que son la igualdad de los hombres y los
derechos inalienables, pero sabemos que esas verdades las vuelve a denominar
"derechos" la misma Declaración: ("que para garantizar estos derechos se ins122 -
�- SSl •BJO1
•aapa.i uommo^ bj ua opBztpaa anj oiqmea jg '^oinjosqB Japod un ofeq opai
•auios ap oiuSisap ja BiauapiAan repap as uosaajpf ap JopBjJoq p ug (Tí)
*(89I "^?^ t#^íD '^I0
•raiiQ) uoaqqnd asisauaiq p aiuaanpuoa sbui aJBSznt as omoa Bjaueui pj ap '
-oqe o opsaaip 'o^^uijopa b oqaaaap a^qBDOAajJi a ajqeuaipui 'ajqBpnput un
auap pcpiunuioa B[ ap bijoXbiu B^ 'sojispdoad soisa b oiJBXjuoa o openaapBui
ajiuanaua as oujaiqoS jainbpna anb aaduiais "*„ :¡sb aaiQ "soptu^ sop^isg so¡
ap npuapuadapu¡ ap uopoJüpaQ b\ anb sa^uB ssip ZZ EpEldopn BtujáJi^ ap soip
•auaQ ap upiovAwpaQ B[ ap g ojnai^JB \a Biauajapj ouioa uaiquiBj souiauíoj,
* (T8"08 '^Bd '-jia *qo 'pinDqwnQ puvcnp^ Jod opBiía ^l'H
'IIX 8^J0^.) 'sodmaij so^ uoo opjanae ap JBjsa A uaiquiBj jbzubab uaqap sau „
-opnjpsuc sb^ 'sBpuBjsun^jp ap oiqui^a p uoa UBiquiBa sauoiuido A saaquinj „
•soa sb[ A 'sBppouoa uos sapspaaA SBAanu anb 'sojuaiuiuqnasap soAanu uaasq „
as anb epipaui b ^opBJisn^i sbui 'opc¡^ojJB8ap sbui aApnA as ajsa anb rpipam „
y 'oueuinq nipídsa pp osaaSoad p uoa oubui b^ ap ji uaqap sauopn^iisuoa „
A sa¿a[ anb uaiquiB) as oaa^ -soiaap soptu sns JiSauoa Bj^d soapa^ad soip „
•aui sourejiuoaua A *6Bfp a souiepouioaB sou 'SBppouoa zaA aun 'anbjod ¡sauop „
•aapaduii SBpBjapoui jBAa¡pjqos aofaui sa anb oaa^ -sauoprnusuoo A sa¿a{ ua „
soiquiea sopBiuampadxaut a sa^uanaajj ap opcSoqB aiuauíBiaap ios ou o^n
:oins oju3ui9bjj ouanbad un JiquasuBJi E ^A.
'uosaajpf b 'souaui Of lod 'jbijiuibj ínuí 'csaaSoad pp
uopdaauoa b^ ^aiuaxuBepajd 'Bzipaj as so[p ap oipaui jod A 'sajquioq so[ A seo
-oda sb[ un^as jbijba uapand anb soiuauíap uos 'saaapod sns jbziub3jo ap owuof
A 'souaaiqo^ so^ uBsodaa sapna so^ aiqos soidpuiuj *ubziub3jo as saaapod sns
anb ua viuuof v\ BjsBq A 'ouaaiqoS p Bsodaj anb so[ aaqos soidtautud so[ 'ouiiqn
jod A 'Banqod uopBposB b\ ap samf so^ o3ati| 'sajimptaiput soqoauap so^ o^aui
-pd uspuas as SBjp ap oaiuaQ *usbuisiui is Jod sajuappa sapBpjaAn uos opBp
-unua oj opoj tsuianbsa aisa 'ojcaSBJBd p opot ua 'saauoiua 'souiBJ^uoau^
•ftsamftf sopBuiuiouap uos Ba^iyod uopcposB
b¡ ap soA^afqo soisa 'zaA ns b j^ *(tt' • 'saaquioq so^ aajua souaaiqo^ soj uainip
-S9 ^qi íoofqo i99Jip ui SuiABq jjb 'suoiiBdjnsn puB soijnfui
jo Xaoisiq b si uiBiug Iboj^ jo 8ui^[ iu9S9Jd oqi jo Xjoisiu
jo ra^js^s jonuoj Ji9ip J9^JB oj
mou si ijons puB Ís9inojo9 9S9ip jo 99nBJ9jjns ^nopsd 9ip uooq
ipng -Xiunoas 9jn^nj Jiaip joj spjsnS Avau opiAoad 01 pas iuauiuj9AoS
qons jjo MOJip 01 ^Xjnp Ji9q^ si ^i 'jq8u apqj si ^i 'taspodsgp
j^pnn uiaqj gonp^j o} u^isap B S99UIA9 'joafqo oniBS 9q^
Sumsjnd 'suopBdansn pan S9snqB jo uibu 8uoj b noqAV jng
-9B 9JB Á^\\\ qoiqM oj smjoj oq^ SmqsqoqB Xq soAjgsragqj ^qSia oj
49jqBJ9jjns 9jb sjia^ ^jiqM a^Jjns o^ posodsip ojota ^jb pui5[UBiu
UAVOqS q^Bq 99U9IJ9dx9 JJB 'Xj8uipJO99B 'pUB ÍS9SnB9 1U91SUB.I1
pus iq8q joj p9UBq9 oq iou pjnoqs poqsqqBis^ Suoj siu9iuuj9Ao2
91B19ip JJIAV 'p99pui '99U9pnj^ *SS9UlddBq pUB X^9JBS JI9qi 199JJ9 OÍ
isoui ui99S jjBqs ui^qi 01 sb 'tujoj q^ns ui sj9Mod sil SuiziubS
-jo puB '89jdiDuijd qons uo uoiiBpunoj sil SuiXbj 4iu9uiuj9Ao8 m^u
oiniíisui 01 puB 4ii qsqoqB 01 jo J91JB oí 9jdo9d 9qi jo iqti 9qi si 11
'8pU9 9S9qi JO 9AI19nilS9p S9UIO99q 1U9UIUI9AO8 JO UWOJ XuB J9A9U9qM
4p9UJ9AO 9qi JO 1U9SUO9 9qi UIOJJ SJ9AVOd ISnf JI9qi 8uiAIJ9p 'U9UI
�objetivo directo el establecimiento de una tiranía absoluta sobre es
tos estados. Para probar esto, dejad que los hechos sean expuestos
ante un mundo imparcial (22):
Ha negado su asentimiento a leyes, las más saludables y nece
sarias para la felicidad pública.
Ha prohibido a sus gobernadores dictar leyes de importancia in
mediata y urgente, a menos que se suspendiese su aplicación hasta
que fuera obtenido su consentimiento; y cuando fueron así sus
pendidas, se ha despreocupado totalmente de atender a ellas.
Ha negado la aprobación de otras leyes convenientes para am
plios sectores del pueblo, a menos que renunciaran al derecho de re
presentación en la legislatura, un derecho inestimable para ellos, y
temible sólo para tiranos.
Ha reunido cuerpos legislativos en lugares desusados, incómodos,
y alejados de los archivos de sus registros públicos, con el único pro
pósito de fatigarlos para que obedecieran sus disposiciones.
Ha disuelto repetidamente Asambleas Representativas por opo
nerse, con viril firmeza, a sus atropellos contra los derechos del pueblo.
Ha negado, mucho después de esas disoluciones, la convocatoria
a elecciones para reunir otras; por lo que los poderes legislativos,
que no pueden ser aniquilados, han retornado totalmente al pueblo
para su ejercicio; permaneciendo el Estado mientras tanto expuesto
a todos los peligros de invasiones del exterior y de convulsiones
internas.
Ha procurado impedir el aumento de población de estos estados,
obstaculizando con ese propósito las leyes de naturalización de extran
jeros, rechazando la aprobación de otras que estimularan la inmigra
ción, y elevando las condiciones para adquirir nuevas propiedades
de tierras.
Ha obstaculizado la administración de justicia negando su apro
bación a leyes para establecer poderes judiciales.
Ha hecho a los jueces dependientes de su sola voluntad para la
retención (23) de sus cargos y el monto y forma de pago de sus re
tribuciones.
Ha creado multitud de nuevos empleos, y ha enviado aquí en
jambres de empleados para incomodar a nuestro pueblo y extraerle
su substancia.
(") Las otras variantes que existen en estos dos parágrafos entre el borra
dor de Jefferson y el texto aprobado, como también las que existen entre los
tres textos oficiales de la Declaración, son de importancia ínfima, salvo ésta:
donde decía: "Acabar con sus sistemas anteriores de gobierno", se puso: "Al
terar sus sistemas anteriores de gobierno".
(M) Tenure podría traducirse también (atendiendo el significado histórico),
- 124 -
�- 9SI •B.ren
•uiuaiap o| anb p l(i(3^ pp jaaiqd [a,, cjanj o^os anb Bi3ixa ajsa anb SBjjuaiin
'epnpuoa euanq uBJBJjsoniap seuiuaim so^aea ene na saaanf so¡ ap ojuaiiuiuaj
•uein p neipad seqanbB anb na epsisnoa *.ía}j p ^ (ft)¿l 8P ojuaiuipaiqijjsg ap
Bpy p ua UBqB^íode as anb) SBiuop^ sbuba anua Bjndsip rq 'pepqiAoui Jod
Jioqi ino iB9 pan a[doad jno ssejeq oí saaoijjo jo
^UIIBAV8 J3l[lllJ }U3S pUB 4S9DIJJO AV3U JO apnji^nuí B p9}39Jta SBq 9JJ
'89IJBJB9 axaqi. jo ^aainXBd pnB iimouiB aqi puB
jo ^anuai 9qi joj 9uojb \\im. siq no íugpuod^p S9pnf opera sb ojj
•8J9Mod Xjeioipnf uiqsi|qB;s9 joj saíbj o^ ^u^ssb
siq Snisnjgj Xq ^oi^nf jo noiiBJjsintrapB ^q^ pgjonjjsqo seq 9jj
•spuBj jo snopeijdojdde M9n jo suo^ipnoo oq^
^uisibj puB 'J9qitq uoiibj^icu ai^qj 9¡oBjnooú9 oj sjoq^o ssed o\ ^uisnj
-91 'sjguSigaoj jo uoiiBzijBJnjBU joj SAiBj 9qi 8uijDtU}sqo ^sodjnd jeqi
joj ísaiB^s oegqi jo noiiejndod oqj ^noAOjd oj pojoABopno seq 9jj
•mqjiAi snoisjnAnoo pue ^noqjiM raojj suoisbaui
jo 8J9uep 9q^ jjb O^ posodx^ 'graijuB^ra oqi ni 'uxuiBni9J
Í9819J9X9 jioqi joj oioJBj ^e ojdood aqi o\ ponjn^oj 9ABq '
-ub jo Ofqedeom '8J9Mod 9aijbjsi9^ oq^ XqoJoqM ípg^^p 9q o^
gsnBD o^ suoiin^ossip qons joijb orai^ Suoj b joj posnjoj seq 9jj
•9[do9d 9qj jo sjqSij gqj no suoisbaut siq 'ssourajij Xjuera
'uisoddo joj X|p9^B9d9J sosnoq oAijBiugsgjd^j poAjossip seq 9jj
*69JnsB9ra
siq q^iAi 9onBqdraoD oiui raoq^ SuinSpej jo osodjnd 9jos oq^ joj
'ep.iO99J oqqnd jpqi jo Xjoiisodop 9\\i uiojj lu^isip pu^ '
-un *[Bnsnun s^oejd jb soipoq 9aiibji^oj Joq^o^o^ pg^^o seq 9jj
•Xjuo
-joj puB 'ra^q^ 01 9jqBrati89Ui iq^xj b ^gjniBjsiSoj oqi m
jo iqSiJ oqi qsinfctuxpj pjnoM ojdood osoqi ssojun o^dood jo
9jbj jo uoiieporaraoooB 9qi joj savbj j^qio sssd 01 pgsnjgj seq 9jj
•raoqi 01 pnoiiB 01
-9U XjJ9iin SBq oq 'pgpu^dsns os uoqM *pnB íp^uiBiqo oq pjnoqs
-sb siq \\i\ uoiiBJ^do Jioqi m popnodsns ssojun *9iuBiJodrai Suissgjd
puB ^ieiporarai jo smbj ssBd 01 sjoujoaoS siq noppiqjoj s^q ojj
•poo8 oqqnd 9qi joj Xjbss
-99on puB oraosojoqM isora 9qi 'smbj oí iuossb sxq posnj^j SBq 9jj
•pjJOAi pipuBo b 01 p^niraqns ^q spBj i9j
'sxqi oAOjd oj^ '891B1S 9sgqi jgAO XuubjXí ^injosqs ub jo
�Ha conservado entre nosotros, en tiempo de paz, ejércitos per
manentes, sin el consentimiento de nuestras legislaturas.
Ha tratado de convertir al poder militar en independiente del
poder civil, y superior a éste.
Ha combinado con otros el someternos a una jurisdicción extra
ña a nuestra constitución y no reconocida por nuestras leyes, dando
su asentimiento a sus actos de pretendida legislación:
Por acuartelar grandes cuerpos de tropas armadas entre nos
otros.
Por protegerlos, mediante una parodia de juicio, del castigo por
los asesinatos que cometieren sobre los habitantes de estos estados.
Por prohibir nuestro comercio con todas las regiones del mundo.
Por imponer contribuciones sobre nosotros sin nuestro consen
timiento.
Por privarnos, en muchos casos, de los beneficios del juicio por
jurado.
Por llevarnos más allá del océano para ser juzgados por preten
didas ofensas.
Por abolir el sistema de libertad de la ley inglesa en una ex
tensa provincia vecina, estableciendo allí un gobierno arbitrario, y
extendiendo sus límites, de modo de convertirla a la vez en un ejem
plo y en un instrumento apropiado para introducir la misma domi
nación absoluta en estas colonias (24).
Por quitarnos nuestras Cartas, aboliendo nuestras más valiosas
leyes, y alterando fundamentalmente las formas de nuestros gobiernos.
Por suspender nuestras propias legislaturas y declararse a sí
mismos (25) investidos con el poder para legislar para nosotros en
todos y cualesquiera casos.
Ha abdicado de su gobierno aquí al declararnos fuera de su pro
tección y hacernos la guerra.
Ha saqueado nuestras aguas, asolado nuestras costas, incendiado
nuestros pueblos y destruido las vidas de nuestros pobladores.
Está transportando ahora grandes ejércitos de mercenarios ex
tranjeros para completar la obra de muerte, desolación y tiranía ya
comenzada con hechos de crueldad y perfidia difícilmente igualados
en las épocas más bárbaras, y totalmente indignos del jefe de una
nación civilizada.
Ha obligado a nuestros conciudadanos tomados prisioneros en
alta mar, a empuñar las armas contra su país, a convertirse en ver
dugos de sus amigos y hermanos, o a perecer por sus manos.
Ha provocado insurrecciones internas entre nosotros, y procura(") Jefferson puso "estados".
(26) En plural, porque se está refiriendo al Parlamento de Gran Bretaña,
(desde que comienza el último de los agravios contra el Rey: "Ha combinado
con otros...")
- 126 -
�- ^si -
-Bapua ssq puB 'sn isSuouib suopaajjnsui apsatuop paipxa s^q ajj
•spuBq Jiaqi Xq saAjasuiaqi jjbj oí jo 'uajqiajq pos spuauj Jiaqi
jo sjauopnaaxa aqi ainoaaq 01 'Xjiunoo Jiaqi isuibSb suijb jBaq 01 'ssas
q^iq aqi uo aApd^a ua^^i 'suazpp Mo^aj ano pauíBjjsuoa 8Bq ajj
•uopBU
pazqpp b jo psaq aqi XqiJOMun Xjjbioi pus 'saB snoJBqjsq isotu aqi
ui pap[jBJBd XpaiBas Xpijiad pnB Xqarua jo saauBistnnajp qim unSaq
XpsaajB 'XhubjXi pus 'uoxiBjosap 'qiBap jo S^[jom aqi aiajdmoa 01 saij
-Buaajam uápjoj jo sairaJB aSaej SnpjodsuBJi atnp siqi ib si ajj
•ajdoad ano jo s^aij aqi paXopsap pns
'sumoi ano inanq 'sisBoa ano paBABJ 's^as ano pajapunjd seq ajj
•sn isuibSb jbm SuiáBM puB uoipai
-OJd siq jo ino sn ^uiíBpap Xq ajaq luauíujaAoS paiBaipqB SBq ajj
sasea jjb ui sn joj aiBjsi^aj 01 idMod qiiM paisaA
-ut saAjasmaqi ^uiJBjaap puB sa^niepiSaj uavo ano ^uipuadsns jo^
•sinamuaaAoS ano jo buijoj aqi XjjBinaniBpnnj SniaaqB pus
'saíbj ajqBnjBA isom jno SuiqsqoqB saaiJBqa ano Xbmb shi^[bi joj
'sainojoa asaqi ojuí
ajnj ainjosqB aniss aqi SúpnpoJiui joj inaranjisut iij pus ajd
-uiBxa iib aauo ib 11 japuaj 01 sb os saiJBpnnoq sii SuiSjbjuo
pnB 'inaninjaAoS XjBJiiqjB ub niajaqi SurqsqqBisa 'aaniAOjd
uijnoqqpu b m smbj qsxjSnj jo maisXs aajj aqi SuiqsqoqB joj
•saauajjo papuapjd joj paui aq oí SBas pnoXaq sn SapjodsuBJi joj
•Xjnf Xq jbiji jo siíjauaq aqi jo *sasBD Xubui ui 'sn ^uiAiJdap joj
^uasnoa jno inoqiiM sn uo saxBi ^uisodrai joj
•ppoAV aqi jo siJBd jjb qiiM apBJi jno jjo Supino joj
'saiBis asaqi
jo siuBiiqBqui aqi uo iiunuoa pjnoqs Xaqi qaiqM sjapjnm
Xub joj luauíqsmnd raoij '¡bui ^aoui b Xq 'uiaqi Supaaiojd joj
•sn Suouib sdooji pauíJB jo saipoq oSjbj SupaiJBnb joj
:uopBjsiSaj papuaiajd jo siob Jiaqi 01 inassB siq
SuiaiS 'smbj jno Xq paSpapworapBun pus uopnipsuoa jno 01 uSpjoj
uopaipsijnf b 01 sn laafqns 01 sjaipo qitAi pauíquioa sbij ajj
•jaMod JtAia aqi '01 joij
-adns pu^ 'jo inapuadapui Xjbiijiui aqi japuaj 01 papajjB SBq ajj
jno jo luasuoa aqi
'saiuiJB SuipuBis aa^ad jo samp ui sn Suouib ida^ SBq ajj
�do atraer contra los habitantes de nuestras fronteras a los implaca
bles indios salvajes, cuya conocida ley de guerra es la destrucción
de todas las edades, sexos y condiciones sin distinción (26).
En cada etapa de estas opresiones hemos pedido reformas en los
más humildes términos; nuestros repetidos pedidos han sido contes
tados únicamente con injurias repetidas. Un príncipe cuyo carácter
es señalado así por todos los actos que pueden definir a un tirano,
no está capacitado para ser gobernante de un pueblo libre.
Tampoco hemos carecido de atenciones con nuestros hermanos
británicos. Les hemos advertido de tiempo en tiempo las tentativas
hechas por su legislatura para extender sobre nosotros una jurisdic
ción injustificable (27). Les hemos recordado las circunstancias en
que ocurrieron nuestra emigración y nuestro establecimiento. Hemos
apelado a su natural justicia y magnanimidad, y los hemos conjura
do por los lazos de nuestra común ascendencia, a desautorizar estas
usurpaciones que interrumpirían inevitablemente nuestros contactos
y correspondencia. Ellos, también, han sido sordos a la voz de la
justicia y de la consanguinidad. Debemos, por lo tanto, ceder ante
la necesidad que proclama nuestra separación (28), y considerarlos,
como consideramos al resto de la humanidad, enemigos en la guerra;
en la paz, amigos.
Por lo tanto, nosotros, representantes de los Estados Unidos de
América reunidos en Congreso General; invocando ante el Juez Su
premo del Universo la rectitud de nuestras intenciones, en nombre y
por la autoridad del buen pueblo de estas colonias, solemnemente
publicamos y declaramos que estas colonias unidas son, y por dere
cho deben ser, estados libres e independientes; que están absueltos
de toda obediencia a la corona británica, y que todo lazo político
entre ellas y el estado de Gran Bretaña es y debe ser totalmente di
suelto; y que como estados libres e independientes tienen pleno
poder para hacer la guerra, concluir la paz, contraer alianzas, esta
blecer comercio, y hacer todos los demás actos y cosas que los esta
dos independientes tienen derecho a hacer. Y para el mantenimiento
de esta declaración, con una firme confianza en la protección de la
Divina Providencia, nos comprometemos recíprocamente con nuestras
vidas, nuestras fortunas y nuestro honor sagrado.
Gharles ThomsonJohn Hancock
SecretarioPresidente
(2a) Aquí se suprimió un extenso texto, que, ya aceptado por la Comisión,
el Congreso eliminó. Trata del comercio de esclavos, condenándolo en términos
como éstos: ^Ha declarado la gueri*a a la misma naturaleza humana, violando
sus derechos más sagrados de vida y libertad en las personas de un pueblo dis
tante que nunca lo ofendió, capturándolas y transportándolas en esclavitud hacia
otro hemisferio, o causándoles muerte miserable durante su travesía" (a). Sobre
la supresión de éste y otros parágrafos, Jefferson escribió: "La pusilánime idea
de que teníamos amigos en Inglaterra con quienes había que contemporizar, aún
obsesionaba la mente de muchos. Por esta razón, aquellos pasajes que implicaban
una censura para el pueblo de Inglaterra fueron suprimidos, para no ofenderlo.
También la cláusula que reprobaba la esclavitud (enslaving) de los habitantes
- 128 -
�- 681 j jj) Biauapuadapu; cj ruaiAjosaJ osaaSuo^ ja anb sojue ssip ^ *sa ojsa 'oiunf ap
83 BÍP I9 saJ3u<>3 pp Bsain b¡ ua opiisodap anj o^aa^ojd p : BiauBisunajia Basa
b opiqap U01SIIU03 B[ ap oiaa^cud ye uoiaBaijipoui Bun ozipaj as mby (gJ)
'uosuaffaf svuiot{ /o s^ui}i*n
puo afij 9ti ua 'MOSHajjaf ap XtidvuSoiqoiny ap \z "^^d (q) '5^ '2sd (b)
•(q) wsojjo BJBd soABpsa ap sdiuejijbji saiuBiJoduii opis uBiq^'q 'soABpsa soaod
uBiuai sojp anbuns sand íscansuaa SBsa ajuB p^pqiqap B)jap uojaiiuis 'oaja un8
•as 'uaiquiBa ^you pp souBuiJ3q soJisan^ •BpunuTjuoa uBqcasap uns 'oiJBJiuoa
p aod 'anb ouis ^soAcpsa ap uouBjaodiui bj ai^uij^saj cp^auaiui uBtqsq ^aunu
sauainb 'Bi3joa^) H ang pp Buipac^ e Jaoe;diuoa BJBd spiuiudns anj 'Baujy ap
^[DOOUBJJ UlJOf
uouoq paJDBS ano pus 'eannjjo^ jno
jno J^i^o qaBa o\ ^pa^d X^Bnjnta ^m '^^u^piAoaj ^uiaiq jo uoi^
-aojoad oqj no ooubtjoj hijij b qjiM 'uoiiBaspop srq^ jo ^oddns oqi aoj
puy 'op qq^ij jo Xbui sojbis ^uapu^dopui qoiqAi s^uiqi pus sjob aoijjo
jjb op 01 pus 'aojoraraoo qsijqBiso *goouBq[B idbjiuoo 'oosad opnpuoo
'jbai ÁAoj o\ aoMod jjnj gABq Xoq; so^bjs ^uopuadopui puB oojj sb jBqj
puB ípoAjoesip íCjjbjoi 4oq oj jqSno puB *si uiBjxjg ^box^) jo oibjs oq^
paB tnoq^ nooAVjaq uoi^oonuoo [Boiqjod jjb vei\\ puB 'uaío^o qsi^ug oq^
01 oouBiSogB j[B taojj poAjosqB ojb ^^qj vex\\ ísa;Bjs jn^puadopui pus
oojj 'oq o\ ^qSno ^qSiJ jo puB 'ojb sotuojod pojiun osoqi
puB qsqqnd -¿[tnnojos soiuojoo osotp jo ojdood poo oqj jo
^q puB oniBa oq^ ui 'op 'suopuoiui ano jo opnqiaoj aq^ joj ppoM oq^
jo o^pnf omojdng oq^ oí SuqBoddB 'pojqraossB ssoaSuoo jBJono^ ui 'bd
-ijoray jo sojBig poqnQ oq^ jo soAijB^uosaadaí oqj 'oiojojoqi 'o^
•SpUOIJJ *00B0d UT 'JBAV Ut S91UI3U3 'pniqttBUI
jo jsoj oqi pjoq om sb 'inoq^ pjoq pnB 'nopB^Bdos jno s^oanouop qorqM
oi^ ai oosomboB 'ojojojoq^ 'jsnuí 9^ •XjiumSuBsuoa jo pus
jo 99ioa aqi o\ JB9p U99q 9ABq 'oo^ 4^9qx '99a9puods9JJO9 puB
8UOIJ99UUO9 jno ^dnjj9)ui XjqB^iA9ui pjnoM qoiqM suotjBdjnsn 9S9qj
MOABsip oa p^jpuiq nouiuio9 jno jo S9ij 9qt ^q taoq^ pojnfuo^ 9ABq 9M
paB '^iiuiiubii^bui pus 99^snf 9Aijbu ji^qi 01 pojB9ddB 9ABq 9^ *9J9q
ju9ni9pu9S puB uoiiBJini9 jno jo S99UB)sian9jp 9q^ jo ragqi p^purui
-9J 9ABq 9^ *sn J9AO uorptpsijnf 9jqBiaBJJBMan ub pu9)X9 o^
-siS9j jpq^ ^q sidaign^ jo ^nii^ oj oraij raojj moqi poajBM 9ABq
*u9Jq^9jq qsiqjg jno 01 snoiiu^uB ni ^ui^nBM uooq 9av 9ABq jo\[
•gjdood 99jj
b jo J9jnj ^qi oq oj lijan si jubj^i b 9nijop XBm qoiqM ^ob ^j^a^ ^q
pgqjBta snqi si j9)9BJBqo ^soqAi oonijd y \/(jnfui p^iB^d^j ^q ^jno
paJ9AvsnB o^gq OABq snopij^d p^^e^d^j jno ísuij^j 9jqranq ^som ^qi ni
joj pouoiipod 9ABq 9M snoissojddo 9sgqj jo 9b;s Xjoao uj
•SnOpipUOD pnB *S9X9S 'S9B JJB JO
p^qsinSupsipnn ub si sjbjjbm jo 9jnj uMonq ^soipvi 's^Sbabs
UBipaj 8S9jpj9in aqi sjgpuojj jno jo s^nB)iqBqni 9qj uo 3uijq 0^ pgjnoA
�de julio, véase la nota 17 de la pág. 120). Por tanto, e\ proyecto no podía con
siderar el acto de resolver la independencia como una cosa pasada, sino como
algo simultáneo con la aprobación del texto que se sometía a consideración del
Congreso. Cuando el Congreso discutió, el 4 de julio, este pasaje, lo acomodó
a la nueva situación. Decía así el .proyecto: "Sea esto asi, desde que ellos lo de
sean: la ruta hacia la gloria y la felicidad también está abierta par^a nosotros;
iremos a alcanzarla en un Estado separado, y consentimos en la necesidad que
pronuncia nuestro último adiós!"
- 130 -
�ouDpopnQ pp X
0jqiJUO|_] |8p SOl|D0J0(]
�DECLARACIÓN DE LOS DERECHOS DEL HOMBRE
Y DEL CIUDADANO
PREÁMBULO
Los representantes del pueblo francés, constituidos en Asamblea
Nacional, considerando que la ignorancia, el olvido o el desprecio de
los derechos del hombre son las únicas causas (29) de las desgracias
públicas y de la corrupción de los gobiernos (30), han resuelto expo
ner en una declaración solemne los derechos naturales, inalienables
y sagrados del hombre, con el fin de que esta declaración, constante
mente presente a todos los integrantes del cuerpo social, les recuerde
sin cesar sus derechos y sus deberes (31); con el fin de que los actos
del poder legislativo, y los del poder ejecutivo, pudiendo ser a cada
momento comparados con el fin de toda institución política, sean por
ello más respetados; con el fin de que las reclamaciones de los ciuda-
(**) En plural, no "la única causa^ como dice la Enciclopedia Espasa, por^
que de ese modo tiene que ser una sola de las tres hipótesis (ignorancia, olvido
o desprecio), mientras que la Declaración, sabiamente, encara la posibilidad de
que las "desgracias públicas" y "la corrupción de los gobiernos", provengan de
una, dos o las tres "únicas causas".
(í0) En plural también, y no "de la corrupción del Gobierno", como dice
la traducción citada, del Espasa. En el comentario que sigue al texto, se afirma
en esa Enciclopedia: "...no hizo tales derechos peculiares a los ciudadanos...
sino que en muchos casos... los presentó como derivando de un derecho natu
ral común a todos los hombres. Como no es posible suponer en la Asamblea
francesa la idea de legislar para todo el género humano (pues para ello carecía
evidentemente de atribuciones, según la misma Declaración, ya que en la Asam
blea sólo estaban representados los franceses), ha de atribuirse tal cosa a la in
decisión en que se encontraba respecto a la extensión del concepto de ciuda
danía. .."
Se puede comprender, entonces, que traducir "de la corrupción del Gobier
no" lo que en francés es "de la corruption des gouvernements", deja de ser un
error intrascendente, para convertirse en una desfiguración del original con mi- 132 -
�•Xaj bj b Biauaipaqo B| ap p 'aiuBpodnn sbui p 'so^a ajina X *saj
•aqap oijba uaSans soqaaaap soj ap oixai pp anb asaAjasqQ *(usopBiaajdsap o
sopBjonSí (sopBpiAp,, UBja anb) soqaajap so[ opuBpnas 'otnsiiodsap p JiiBqmoa
BJa ojisodojd ns anbjod 'sajaqap ap BpBjppp uopuam Bun Jinpui BiíA^ 'sajaq
•ap X soqaaaap ajiua Biauapuodsajjoa v\ ap cap; [ Bzsqaaa ou nopBJB^aaQ v\
anbiod o^ ¿B9^qoresy b^ isb ofipBjjuoa ag? '6g¿x 8P ojso8b ap Q^ Bip ^a o^nq
a opoi uoa ojunt BpBqoadB anj assaj Bisa 'sauaqap ^p A so^oajap ap uop
Bun asJB^nuuoj Biqap jBna b^ unSas ^oisoSb ap f Bip pp ajio^aj^ a^cqe
Bisandojd bou sininsai anb noiaom san ggfr B^uoa sojoa o¿^ Jod ozsqaai
b¡ anbuny *nBaqBJi}\[ ap euinfd b\ b aqap as anb 'sajaqap ^ soqaaaap
eiauapuodsajjoa b¡ ap Bapi bj ap oixai \a opoi ap uopnam boiuq (tc)
aa) uopBDfxqnd buisiui Bisa na ua^npui as anb sbijbjjuo^ sauomido SBidoad sb^
op saABJ] b 'aiuaoipiuappui 'opBqoadinoa jas apand A 'Bopo^siq Ba^ija v\ Jod
opBJBpB aiaaniainapi^n3 Bisa ois^ qBJodinaiui a psaaAiun jo^ba un opua^asod
o moa ((sopponoaaj,, A (usopBjB|aapn noaanj anb 'Bapipd bijoso|I} ap sa^Einaui
-Bpunj soidpuud ap oinaiuiponoaaj \a sa anb oins '(I6¿T 3P nopmiisno^ v\ ap
odiaría \a BqBjSam; on) npianiíisno^ un oaodniBi 'Xa^ Bnn sa on uopBJBpaQ b\
anbjod '(4ouBiunq ojaua3 p opoi BjBd lopiSai ap vapi vj Janodns ajqísod sa ou,,
'opaja u^ 'oiJBiuamoa p ua aasq as anb Bpjnsqs uopBpjdjaiin b¡ jiaj^s b sbj
sap suoti^uiepaj sa[ anL mje íea^adeaj sn^d ^aaios na
-od uoijniíisut ainoi ap qnq a^ aaAe saj^dmoa lu^ism anb^qa n
juBAnod 'jijiuaxa JtoAno^ np xnao \9 jiiB^t^a^ JioAno^ np sape S9\ anb
mp ísJiOAap sana^ ia sjiojp sjna^ assaa subs a^addnj ana[ 'píaos sd^oa
np sajqmam sa^ sno^ b ajnasajd inataraBjsnoa 'uoxiBJBpaQ anaa anb
uijb 'aniinoqj ap sajons ^a sa^suaipni 'spxniBn siiojp sa^ a^puna^os
uoijBJBpap aun susp aasodxa(p npsaj ^uo 'snamamaAnoS sap uoi^dnj
-joo b^ ap ja saqqnd sjnaqpra sap sasn^a sapas sa^ inos omraojj^ ap
siiojq sap sudatn ^\ no i^qnoj 'aauB^ouSij anb ^UBJapisuoa '
aa^uiassy ua
san^tjsuoa 'sib5ubjj[ a^dna^ np suBinasa^daj
M3A0XID aa 13 3WW0H<7 3Q S1103Q S3Ú M0I1VUV3D3Ú
�danos, fundadas desde ahora (32) sobre principios simples e incontes
tables, se dirijan siempre (33) al mantenimiento de la constitución
y a la felicidad de todos. ^
En consecuencia, la Asamblea Nacional reconoce y declara, en
presencia y bajo los auspicios del Ser Supremo (34), los siguientes
derechos del hombre y del ciudadano:
Artículo I9 Los hombres nacen y permanecen libres e iguales
en derechos. Las distinciones sociales sólo pueden estar fundadas en
la utilidad común.
IIEl objeto de toda asociación política es la conservación de
los derechos naturales e imprescriptibles del hombre. Esos derechos
son la libertad, la propiedad, la seguridad y la resistencia a la
opresión.
IIIEl principio de toda soberanía reside esencialmente en la
nación; ningún cuerpo, ningún individuo puede ejercer autoridad que
no emane expresamente de ella (33).
IVLa libertad consiste en poder hacer todo lo que no perjudica
a otro. Así, el ejercicio de los derechos naturales de cada hombre no
tiene más límites que aquellos que aseguran a los otros miembros
de la sociedad el goce de esos mismos derechos. Esos límites sólo
pueden ser determinados por la ley.
VLa ley sólo tiene derecho a prohibir las acciones nocivas
para la sociedad. Todo lo que^ no está prohibido por la ley no puede
ser impedido, y nadie puede ser obligado a hacer lo que ella no
ordena (3e).
VILa ley es la expresión de la voluntad general. Todos los
ciudadanos tienen derecho a concurrir a su formación, personalmente
o por sus representantes. Debe ser la misma para todos, ya sea que
proteja, ya sea que castigue. Siendo todos los ciudadanos iguales
a sus ojos, son igualmente admisibles a todas las dignidades, cargos
y empleos públicos, según su capacidad y sin otra distinción que la
de sus virtudes y de sus talentos (37).
(**) Recuérdese la nota 16 de la pág. 118.
(S8) En la Historia Universal de Cantó, esta parte es traducida así: "contri
buyan a mantener para siempre la constitución y el bien común", sentido sompletamente diferente del original. (Véase, para varios otros errores, T. VI, pág.
934, ed. 1869).
(**) La invocación religiosa fue agregada por la Asamblea, y constituyó
el único cambio al Preámbulo propuesto por el Comité. En las Révolutions de
Paris, de Prudhon, se da cuenta de este agregado bajo la forma: "le Supréme
Legislateur" (N? VI, aoüt 1789, ed. 1790).
(") Sobre los múltiples proyectos de Declaración presentados a la Asam- 134 -
�- 981 -
b
•ap nopaspai ns oiqap 'opiin^sip 9iu9iaB3jB[ anj dnb 'ja ojrmiJB jg (i8)
•(•Sj8s I 96 '^^d '-jio -qo 'Z3HD
•ng) qiauíB^ ojpuBfojy jod sop^^uasaad aojan} A ^ AI sojiidiijb o^ (Bt)
'(96E -8?d 'n -x 'lio *qo
z3H3ag) "Jaiunoj^ Jod sojs^ndojd uoJ^nj bojii^iub soaainud 89jj sojsa '^iubj
•eqo o^¿ -n^aang -91^^9 pp p uoisn^sip ap aseq ouiod jboioi oippap Bjsa *B9[q
ap ^a snj
-J9A sjna[ ap af^a anh uoiiomjsip aj)n^ subs ^a 'aiía^clBa ina^ nops
'saijqnd sio^dtua }a saae^d 'sajmSip sajnoi b sa^qissiraps juauia[
-bSd juos xnaX sas b xn^Sa ^ueia eua^o^ia saj snoj^ 'assiund ajptnb ^ios
'aSa^ojd a[ptnb ^ios 'snoj anod amata v\ ajja iiop o\i9 íuoiibuijoj bs
b s^UB^uasaadaj: sjna^ jed no ^uama{puao8Jad Jianoauoa ap iiojp ^uo
sa^ sno^ ^apjauaS aiuopA b^ ap uotssaadxa^ ^sa io^ B<q
IA
•8Bd auuopao^í a[p<nb ao oatBj b luiBJinoa 9i\9 inad au pu ia
'aqaadma ajp inad an to[ b[ JBd npnajap sed isatn inb aa inoj^ ^pia
-os tsi b sa^isinu suopaB saf anb ajpaajap ap iioap a[ B(n to| B*q
A
•io^ B[ JBd anb saau
-tuuapp ajp inaAnad aa sauaoq sao ísjxoap saraam saa ap aaaBsstnof
B[ a^apos b^ ap sajqmata saj^nB xnB laajnss^ inb sa^pa an^ saaaoq
ap Bta aratuoq anbBqa ap pinjEa sipap sap 901^19x9^ 'isoib
-nB b 8Bd ima aa inb aa inoi ^ibj JtoAnod b aisisuoa apaqi^ B
AI
'laataassaadxa aaBtaa
uata mb aiuoinB;p jaaiaxa inad aa npiAipai pa 'sdaoa pa íaoiiBU
B| suBp laataa^piiaassa apisai aiaaiBjaAnos ainoi ap adxaaiid a^
III
•aoissajddoj b aaaBisisa^ b( ia aiaps B[ 'a
b( 'aiaaqi^ b^ iaos siioip aa íarataoqj ap sapiiduasajtdiui ia
sipjp sap aoiiBAjasaoa bj isa anbiiypd aoyiBiaossB ainoi ap inq aq[
II
•aunraraoa a^i^inj ans anb saapuoj ajp inaAnad aa sapiaos saoiiaayisip
sa^ ísjiojp aa xneí^a ia saiqx^ laaanaraap ia laassiea samiaoq eaq
np ia ataraojjj
ap suBAins siio^(j sa^ 'araajdns 3Jigj ^p aaídsnB sa^ snos ia oouasajd
ua 'ajBpap ia iieaaoaaa apaoiiB^^ aa^qaiassyj 'aauanbasuoa ag
•snoi ap anaqaoq n^ ia uoiiniyisao^ B[ ap aaiiai^m nB eanofnoi
laatunoi 'eapeisainoaui ia sa^drais sadiaapd ap ans siBtnjosap saapuoj
�VIINadie puede ser acusado, arrestado ni detenido fuera de
los casos determinados por la ley y de acuerdo con las formas que
ella ha prescripto. Los "que soliciten, expidan, ejecuten o hagan eje
cutar órdenes arbitrarias, deben ser castigados: pero todo ciudadano
citado o aprehendido por virtud de la ley, debe obedecer al ins
tante: se vuelve culpable por la resistencia.
VIIILa ley no debe establecer más penas que las estricta y
evidentemente necesarias, y nadie puede ser penado sino en virtud
de una ley establecida y promulgada anteriormente al delito, y legalmente aplicada.
IXPresumiéndose que todo hombre es inocente hasta que no
haya sido declarado culpable, si se juzga indispensable arrestarlo,
todo rigor que no sea necesario para asegurarse de su persona, debe
ser severamente reprimido por la lev.
XNadie debe ser inquietado por sus opiniones, aún las reli
giosas, siempre que su manifestación no turbe el orden público esta
blecido por la ley (38).
XILa libre comunicación de los pensamientos y de las opinio
nes es uno de los derechos más preciosos del hombre: todo ciudadano
puede por lo tanto hablar, escribir, imprimir libremente, sin perjui
cio de responder por el abuso de esta libertad en los casos determi
nados por la ley (39).
XIILa garantía de los derechos del hombre y del ciudadano
necesita una fuerza pública; esta fuerza está instituida por lo tanto
para provecho de todos, y no para la utilidad particular de aquéllos
a quienes es confiada (40).
XIIIPara el mantenimiento de la fuerza pública, y para los
gastos de administración, es indispensable una contribución común;
ella debe ser legalmente repartida entre todos los ciudadanos de
acuerdo con sus facultades.
(") También fue muy discutido este artículo, durante la sesión del 23 de
agosto. Es interesante el discurso de Mirabeau: "No vengo a predicar la tole
rancia (dijo). La libertad religiosa más ilimitada es para mí un derecho tan i^grado, que la palabra tolerancia, que trata de expresarlo, me parece en cierto
modo tiránica ella misma, porque la existencia de una autoridad, que tiene el
poder de tolerar, atenta contra la libertad de pensamiento, por lo mismo que
tolera, ya que podría también no tolerar" (Buchez, ob. cit.).
(*8) Al discutirse el artículo de la libertad de prensa se trataba de descar
tar el presentado por el 6éme. Bureau y se consideraba el texto que en defini
tiva fue aprobado. Robespierre, entonces, dijo: "No debéis dudar en declarar fran
camente la libertad de la prensa. No les está permitido a los hombres libres ma- 136 -
�- ¿81 'BajqmBsy bj uo sopBioqep uoi^nj
boj sopoj, 'nea^ng -90199 ja Jod eopBjuasaad uoianj ooiod s^jbj oqoade
B9jquiBsy bj gnb sooiun sop oj uoianj ^X I ^ IIX ojiidiijb ojsg (Of)
"(^981 8P noiDipggj 4<sj88 A ^¿g -2Bd *j -j^ 'jnajtuo^^^ ua\auytq) ^-^uodojd
so 98 9nb j9 ouio^ opBOijipoin obj ojn^ijje un Bqjjosns oo anb bjjoij bj ^jqos
OUBJIJ JÍBq O^ '••80qD9J9p 80J SOpOJ JI3np9J O89JJ OUIO9 I8B 89 :89O0I39UJ89J
ooiSbuii ouisijodsap j9 ojpg 'noionjijsuo^ bj b Bpijiraaj jos oq^p *(nB9jng
jop ojn^ijJB jb) oopB^ijipora spoi ¿BnSiqoíB BJauBui Bun op soq99J9p sns
sjna{ ^p uosibj u 'suq^oiio s^j snoj
jiop ajp Í3jqi?su9dsipui jsa ^unuiraoD uorjnqijjuoo 9un
-petp s^sugdap 89j jnod ^9 'gnbqqnd 99Jíoj bj gp
nix
•99IJUO9 J89 9JJ9 sjgnbxnB xngo gp ajgijngijJBd gjtjijnj jnod non ^9
'snoj gp 9Sbjubabj jnod ggnjnsnt onop jsg ggjoj gjjgo :gnbijqnd ggjoj
gun gjissgggu ugiojio np jg gmmoq^ gp sjiojp sgp gijnBJB^ B<q
nx
*ioj bj JBd sgnimjg^p seo sgj suep 'gj
-jgqij gjjgg gp snq^j gp gjpnodgj b jnBS 'jngmgjqrj jgmijdmi 'gjjjgg
'jgjjsd guop ^ngd ngXo^io anoj^ 'grauíoqj gp xngpgjd ^njd sgj sjiojp
egp un jsg euoiuido sgp jg sggsngd sgp noijBginnmmog
IX
•IOJ BJ JBd
oqqnd gjpjoj s^d gjqnojj gn uoiiB^sgjinBtn jngj gnb nAjnod
guiara 'suoiuido sas jnod ajainbni ajja jiop an jn^j
X
•ioj bj JBd aaraijdaj ^naraajaAas
gjjg jiop annosjad bs ap jgjnssB^s jnod ajiBSsggau e^d jibjos au inb
ajno^ 'jajaJJBj ap ajqBsnadsipui anf ^sa jits 'ajqsdnog ajBjoap
jib Ji4nb ao B^bsnf juaoonuí aransajd juBja araraoq
XI
•ganbijddB ^u^raajBSaj ja 'iq^p ^s jnaragjnaijgjne aanSjnraojd ja
aijqBja ioj auntp njjaA ua4nb innd ajja jnad au jnn ja ^sajiBssggan
juararaapiAa ja juaraajotJjs samad sap anb jijqBja jiop au ioj Bq
IIIA
•aouBjsisaj
bj JBd ajqBdnog puaj as ji íjubjsuij b Jpqo jiop toj bj gp njjaA
ua isibs no ajaddB uaXojta jnoj sibui rsiund ajja juaAtop 'sgjicjjiq
-jb sajpjo sap jajnaaxa juoj no juajnoaxa 'jugipadxa 'juajigijjos inb
xna^ •sajijgsgjd b ajja4nb sarajoj sgj uojas ja 'ioj bj JBd sauíraiajap sbo
saj suBp anb nuajap tu 'ajajJB *asnaaB ajja jnad au araraoq
ha
�XIVTodos los ciudadanos (41) tienen derecho a constatar por sí
mismos, o por sus representantes, la necesidad de la contribución pú
blica, a consentirla libremente, vigilar su empleo, determinar la cuota,
la distribución, la percepción y la duración.
XVLa sociedad tiene derecho a pedir cuenta (42) de su admi
nistración a todo agente público.
XVIToda sociedad en la que la garantía de los derechos no
está asegurada, ni la separación de poderes determinada, no tiene
constitución (43).
XVIISiendo la propiedad un derecho inviolable y sagrado, na
die puede ser privado de ella, salvo cuando la necesidad pública, legalmente comprobada lo exige evidentemente, y bajo condición de
justa y previa indemnización.
(*l) "Les citoyens..." dice el texto encontrado por M. Blum.
(**) Malet-Isaac, Cantú y otros traducen: "a pedir cuentas^. Esa traducción
hace pensar en "rendición de cuentas" de los dineros invertidos o gastados du
rante la administración. En singular permite concebir la responsabilidad civil
del funcionario, y aún la responsabilidad política.
(") Texto propuesto por Lameth.
- 138 -
�- 681 -
9[qE{Bíud io aisnf oun4p, uoijipuoo B^ snos 19 'i^otauígpiAO 9rx9j '991
-BJSUOO JU9UI9^B9[ 'onbl^qnd 9}ISS999U BJ 9rd)SJO| ^S94U 90 18 *9AIjd 9JJ9
U9 ^n^d 9U ^nu '^jobs io o^qB^otAui ^iojp nn iub;? 9j9iadojd wj
IIAX
9p ^uiod Btu 499Uiuu9i9p eJioAnod sop noi^Bjedos n\ tu
dS9p 9I^UBJb^ B[ 9^^9TlbB^ 8UBp 9j9I9Og
IAX
•UOUBJlSIUIUipB UOS
9p oqqnd ^u9b ^noj b ^jduioo J^puBiuop op jiojp 9\ b ojoioog e-q
AX
*99jnp B^ \9 1U91U9JA11O99I 9[ '9J9ISSB^
'9lIlOIlb B^ J9UIUIJ9)9p U94p 19 *IO^dlU9J 9JAinS U9^) 'iU9IU9jqq JI1U9S
•uo9 B| ^p 'onbqqnd uoiinqiJiuoo B| op ojissoaou b
JBd TIO 89UI9UT-Xn9 JBd J91B18UO9 9p ITOJtp 9^ 1UO SUo^oip 89[
AIX
�OPINIONES CONTRARIAS A LA DECLARACIÓN VERTIDAS EN
LA ASAMBLEA NACIONAL CONSTITUYENTE:
De Landine:... Los autores de declaraciones de derechos natu
rales han establecido muy bien que el hombre nace libre... Yo me
complazco en adoptar los mismos principios; pero conservemos los
principios para nosotros, que hacemos las leyes, y apresurémonos a dar
a los demás las consecuencias, que son las leyes mismas. Locke, Cumbcrland, Hume, Rousseau y muchos otros, han desarrollado los mis
mos principios; sus obras los han hecho germinar entre nosotros. Si
tuviéramos que crear una doctrina política, deberíamos trabajar segu
ramente imitando a esos escritores famosos; pero no se trata de teoría
sino de práctica; no se trata de la universalidad de los gobiernos, si
no del nuestro. La mayoría de vosotros no ignora las vastas ideas que
esos filósofos han difundido en las legislaciones de los imperios, y
no las perderemos de vista, en la única aplicación que debemos hacer
de ellas; sí, repito, es esta aplicación, solamente, la que de inmediato
debe ocuparos.
Sin duda, el hombre debe saber que es libre; pero es necesario
hacer algo más que declarárselo, es necesario ordenar que lo es. La
ley que impedirá que se ataque contra su libertad si no hay evidencia
de delito, probará mejor que todos los razonamientos, que la libertad
del hombre es natural y sagrada. La ley que proscribirá esas "lettres de
cachet", monumento de la tiranía..., esa ley hará más por la felici
dad pública y nuestra seguridad individual, que todos los preámbu
los y prólogos.
Resumiendo, repito que no hemos venido a establecer principios
que debemos conocer, sino a promulgar sus resultados; a trabajar, no
en preliminares de leyes, sino en la redacción misma de las leyes. El
siglo XVIII ha esclarecido las ciencias y las artes; pero no ha hecho'
nada por la legislación. Ha llegado el momento de crearla. Que la
ley sea concisa, para que pueda grabarse en el recuerdo de nuestros
hijos; que sea simple para que pueda ser entendida por todos. Guar
demos para nosotros el estudio de los principios, las bases del trabajo,
y hagamos recoger al pueblo los frutos...
(de Buchez et Roux: "Assemblées legislatives
francaises", t. II séance du ler. aoútf
Malouet: Se os ha demostrado la conveniencia de publicar, de
consagrar todas las verdades que sirven de faro, de nexo y de asilo
a los hombres dispersos por todo el planeta. Se opone a ello el peli-
140 -
�- xn -
'(Z6
'II ' '8JJBd 'Fzi^H '9f^t Ta 'zaHDíig ap
dajqwdssy^ ap d^ioisijj ap)
•Bpa b BJaiaaua}jad on ts oiuoa asB[qsq a[ ^s 'p^paia
•os na aAiA anb ajquioq un ap soqaajap so[ jauodxa [b anb [pn jas
Biapod ouioa oaA ou 'bbiu zaA eun 'san^ *soApn}psuoa soidiauíjd X soqo
-ajap so[ ap o[n}p jauíod un *(uoian}psuoa ap) a}uasajd anb o}aaX
-oad p ua 'jBjdopB jjjapjd oziq am anb uoiaBjapisuoa b[ sa jet
• • • sopBunjJojB sbui so[ b 'sosojapod sbui so^ b sa^
-Bn^i nos sopa anb 'soipaui ap X saon^ ap sojstAOjdsap so[ b 'sajuatjjns
so[ b Bjn^sqB BJauBin eun ap jauodxa ap sa^uB so^ez^eaj b souaiu
oj jod somaauauíoa o 'saaouas 'sauaiq sosa sopo} souiaaipa^ *om
-spoij}Bd ojapBpjaA pp, uoiaBAap B[ uoa 'BjapBjnp pB}jaqi^ eun uoa
sa^Bipauoaui sapBpiuBA sb^ supo} ap 'sBApB^ojjaad sb[ jod jouib [ap
'odaan^ ap n^jjdsa pp soi}osou aj}ua so}n)psns so[ unas 'bj^bsuod so[
anb BiJ}Bd B[ b jouib p 'spjanaaj so[ anb bi[iiubj ap n^jjdsa [a an^)
*sa[Bjn}BU soqaajap so[ sopo} BJBd [anja ub} B}uaJjB eun boijiu^is anb
'a}uatpui ajdinais X opiAB ajduiais 'opejapouiui ofii[ asa a}uanj ns ua
souianbiB}y 'pBpapos B[ ap SBpBpei^sap sassp sb[ X saaipj sas^p sb[
uanbJaaB SBiqBS sauopn}psui anb 'opo} a}uy #u9pB}jasip eun soiubj
-apoiq is anb pspijnSas sbui uoa sopa ap jbzoS isb a[sotuBBq X 'soqa
•ajap sns sopo} a[Jin}i)saj b souoiuajnsajdy 'uopnp^uoa Jofaui buii
Biasq soujBAap uaqap anb SBai}i[od X sapjoui sauopBuiqmoa sb[ b
asjiun ap sauopipuoa ua Bp^q as ou uop^u b[ ap a[qBjapisuoa sbiu
a}JBd B[ 'BpBpBjSeap a}uatuBJapBpjaA X 'oub}ub apsap BpimpdQ
*uoisua}xa ns Bpo} ua anb sa}uB 'sapuip
so}snf sns ua [BJn}BU pB}jaqi[ B[ ub3a Biauapuadap ap uopBnps Bun
ua sopBao[oa sajquioq so[ anb oiJBsaaau sa oijadmi ubj^ un ua anb
'saiouas 'oaaa ojap *6opo} BJBd Bjqmnp aní> Bip [ap oj}sb p ouioa
jas aqap pB}jaqi[ Bq qiu ap sofa[ B}sa O}uaiiuBSuad [bj^ #pB}jaqp b[ b
[Bnt oqaajap un auai} ou souspBpnp ap as^p B}sa anb opuBuuijB
oXnpuoa oX opa ap anb Bjaaja as ou aiuauíBjnSag *Biaua[ndo B[ ap
X ofn[ [ap o[naB}aadsa [a jod 'soai}oui so}snf uis ou 'saaaA b biijji as
anb X 4Bnui}uoa uopoa}ojd Bun jod *BpBnaapB Bai}i[od Bun jod 'ojnSas
ofsqBj} un jod Biaua}sisqns ns 4BpBu anb sa}UB 'usjadsa anb 'sapBpaid
-oíd uis sajquioq ap Bsuauíui pniipnm eun souBpBpnpuoa jod sotuau
-a} *sajouas 'soj}osou ojap 'uoionBaajd B}sa opiua} uBq ou sou^aijaiuB
so[ anb ag ¿jaaBq b souiba anb uoion}i}suoa b[ ua sauoiaBaijipoui sns
uoa soidpupd so[ somaJB}uasajd o *BoisijB}aui uoiaisodxa B}sa oai}B[si9
-a[ o}ob ua sotuaJt}jaAuoo ? 'ojap '"sofo so[ sopo} 3}ub sa)uasajd a}uaui
-a}UBsaaut JB}sa uaqap ouBpBpnp [ap X ajquioq [ap soqaajap soq
•soidiauíjd so[ ap upia^apdB Bauojja b[ ap X o}a[dtuoaui o}uaiuiiaonoD
un ap UBAijap anb sauapjosap X sojipd so[ o}sia siaq^q 'BpuBJouSí
B[ oppnpojd Bq anb sBiaBjSsap sb[ ap X sa}uaiuaAuoaui so[ ap ops[ [B
'uij uq *OAi}isod oqoajap pp sauoiaB^ijipoui sb[ uis '[Bjn}BU oqaajap
pp sapjaua^ soidiauíjd so[ B}npsqB BjauBui Bun ap. JBJBpap ap ojS
�
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1947-1989
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
Contributor
An entity responsible for making contributions to the resource
Lic. Pablo Darriulat
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
La declaración de independencia de los Estados Unidos y la declaración de los derechos humanos y del ciudadano
Description
An account of the resource
Traducción y notas de Roque Faraone
Source
A related resource from which the described resource is derived
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias /Universidad de la República. Montevideo : FHC, UR ,Diciembre 1957, Nº 15 : p. 115-141
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1957
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
DERECHOS HUMANOS
ESTADOS UNIDOS
FARAONE
INDEPENDENCIA
ROQUE
-
http://humanidades-digitales.fhuce.edu.uy/files/original/91d5aa492af548b14fff91e90149a5f4.PDF
b9f0340674f991090ae8df09291e0e0a
PDF Text
Text
—s—
ojaadea-i uoa ^ -JBZIOJ3J ^ jeijijoib uapand opBj^ nnSp ua o-ia^ -shou
I 3P PP!I"ll I na iu i^^opn se[ ap p'cpiptot bi ua ¡u 'onpuipui
[3p soipajap so[ ap oaiiJ^Jd o)adsai p jauoduu bjb(I aiusiSEq npBíuja
opiua) uBq on oppapj ,ii¡ ara anb B s.)t(Ot.)Fji>p>3p be m si ni bb[ anb BÁ Á
'Bpnp u!S soipnbB ap A Eje^ ap uoiJEiuainpaa ?ra^][ anh ^ JEiuamr
|E jaaappjsa ajuaojd anb o[ A •upujaoiuap bj uoa uutae^ai ns 'sapnp
-lAipni soipa.iap so[ ap píaos A oaijosonj oiuauíepunj p oiu^na ua
opmaisoK a( oipajoQ [ap Etjosqt^ ap E^pajBa ira na A SEiauaaajuoa
A soifin ^!"' a anl" I P ^IE pjoa*i b b^bao^ ara anb uoiaa^tp
bj^o EpEi[ ajB;uapo ej 'np¡>E-toinaiunoa Bisa u^ aj-iasrp anb p> opa
ojÍ ^as anb usnib pEipijE^ E^sa ap ofasuo[) p onb bá á 'bijoisii^ b^
uaiq ouiraop ou ajad '^a[ppp noo oisa jBai^dxa japoil Bjaisin^)
•opniqpjE Bao oj anb oson^
-a^ap oipaq [b oiuBna na Bpnaaoui na aapuajap ejb.I aaanf aiun jaa
-ajEilrnoa e b^biiaui oj as anb ouib ^opiuajap jas Bipod iiarai-ta nn ap
opBstue ¡a Bjauibis ra ^and ^otpiaiap o^a b oiadsaj pp Bipluie sbhi
nopB.npIu E[ js oaad ^isajdxa uoUBjepap b] n as on oasBA sibií p
asa ua sapnpiAipm soipaaap so¡ ap nppBjSnsuoa B[ oinaraBpiios pp
-aiqBisa anb 'BAjaiE^uj u^ nipaq .toijains nppB.iBpap buii ísoidioniad
^osa ap nopnjtp bj b oipnm pXnqiJinoj anb ^buubj^ aod Bi|aai| an
p na opuaipaaoiiaa ^A ^sopFaEpup opis uBq ^apiipiAipui so^aaaap so^
anb ^aA E.ianiud e| su ofj -sauo.aE^r se[ ap pnpaiaog b[ aod souBumq
soqaaiap so] ap nppEin|aojd B¡ ap OTJBsjaAtuB un Áoq aiomemuoa
pBjpiaB^j Bpaa anb oisandsi|> nBq setJB^isjaAiim sapEpiJoine bb"J
Bp pminaE^a Bj ap oub^sq á oapjAaiuuj^i ap popisMAiu^ [ ap BKj.iuaaajuo.-) sp
OJ1^3BMJ [3 aod pui^iuB^ B[ ap sopy ap uppig p ua EpcpunuoJil Biaueia^uo^
sostvkíih soH^aaaa soi aa
vi aa moidvhowíik^od
V^I^0HD
�a mi ens^^anza, tuve ocasión de intentar lo que llame una recimentación de teorías entonces corrientes sobre la democracia y los dere
chos individuales; voy a presentar a^uí un resumen brevísimo de las
que fueron mis ideas.
Mi deseo era el de influir algo en la juventud; sigue siendo el
Sobre la democracia (cuestión indisolublemente relacionada con
la que es motivo de disertación: por eso la trato aquí), sostuve que
estaba teóricamente mal fundada. Permítaseme una lectura resumida:
"La fundauientación de la democracia era racionalmente falsa, en
lo teórico y en lo práctico.
p,u Jo teórico, desde luego, porque j—y esto es un lugar común—
"mayoría" no sólo no es garantía de superioridad, ni en lo inlelcetual
ni en lo moral (en todo momento lo superior es individualidades, es
élite, que son precisamente minoría), sino que mayoría tampoco puede
dar, teóricamente, derecbos ni soberanía.
Nada más vulnerable que una concepción basada en superioridad
de mayorías, y nada más ficticio que una concepción basada en sobe
ranía de mayoría, entendiendo esta expresión en un sentido místico.
Yprácticamente, la experiencia mostraba cuan idealista y ficticio
era todo aquello. La experiencia mostraba la gran proporción, no la
universalidad por cierto, pero la gran proporción de incompetencia, de
apetitos, todos los componentes de mediocridad y de inferioridad de
Entonces, la crítica y la experiencia —consciente e inconsciente
mente— estaban realizando en el espíritu humano un trabajo continuo
coutra la democracia así fundada. Y acabó por sobrevenir la tragedia,
que consiste esencialmente en lo siguiente:
Que, a los que tienen que ser naturalmente, psicológicamente, tem
pera menta luiente antidemócratas, por tener alma lutorial, por espíritu
autoritario, jerárquico, por falta de simpatía por la libertad y de la
consi iruicnte confianza y esperanza en ella, que a esos ant i demócratas
diríamos naturales, se han unido los desencantad^s de la democracia.
Desencantados porque la democracia no era aquello, aquello teórico.
Yese desencanto tiene dos formas, que corresponden a dos grados
de generalidad:
Un desencanto general, porque la democracia en general, en sí, no
tiene aquella perfección ideal que su fundamento teórico-libresco le
asignaba.
0 una forma especial, el desencanto de tal o cual democracia;
de la que existe en tal país, o de la que existía en tul país, o de la
que existía en tal época. La fórmula es que "aquello no era demo
cracia", queriendo decirse con eso, inconscientemente, que no reali
zaba aquellas condiciones ideales y místicas de la democracia.
�—I—
isajqiaod sBinajap bojjo eoatun boj nos anb 'azianj bj ap nopisodntt
bj ap o Bpnajaq bj ap gajuaraaAo.Ed 'eonpuipin ap sojnjo^qB souiaiqo^
boj anb ea-ionain oqanm BiABpoj uoa 'aapUBiiá Xnm jas no ^ 'bjjoXbiu
ap uppaaja ^od ajnauíBoi popad opBAoua.t X op^rajoj oiuaiqo^ un ap
gajnuí X sojaajap boj anb '—jbui ap uopjodoad ns noa Jijsixa anb ana;j
anb oniaiqo^ a^a ap— onjaiqo^ un ap eapui jÍ sojaajap boj anb (nía
•nauadxa iod A uozbj jod) Bjjsantn as 'a;uam^aiianjd 'saanojug
'jenpiAipui ñopa^ aod eopi^iJip ¡n BopypnaiB
jaa uapand on anb aoaijqnd sojaiA^as A ^aj^^anaS eaBaja^iri Xeq —Ip
•iiaTB ou BBni A ^Bajqiuoq boj ^opoi Baicapi oFjaní anbnn^ ^i^a-— anb
-Aod 'opnnSas 'j^ -sopBiadsaj ueas 'B3jqiuoq boj ap Bouip^áaj Boqaajap
boj 'pepjjn^aB bj anb Bjnd p^pijojiut ejisaaau aa 'bbiu soj unr ni 'saj
-Bapj auiamjBJout ajqtnoq boj ^opoi opuaiB ou 'anbiod ojamu^ :eajBij
-lonj^d eauozBj Bop jod 'oiuaiqoS aaqeq anb auai^ 'oinei a^iua -—zajjia
-uae buibiui bj noa ojinBaqdxa jtníiaB apand as oisa— o^um ajjug
•naSuo n^ Eas jsna eaB '—jara ms— ^ajeapi soujJiqoS aaqsq apand
aiuaniBapaBjd j^ -Bemap boj f jbPubui b sa^quioq Boun ap oqaajap
&4nami Eaiu bufo BOBBq bf^so ap Buitímii ^and ^ctjoafui ei ^od td ^^Bzjani
vj ^od iu 'Biauajaq bj jod tu 'oaijBiui ojit^uaa na ^BiuB^aqos,, Jaqnij
apand o(^ 'juapi up¡aEaiji4Bnf Bun lauai oiuaiqo^ oqaaq ja apand ainam
-Bauoa^ ra ;jbiii Jauai.uoa anb anap. (tonjaiqo^5i 'jb^hj janiud ug;
•sajBap; soiom.Jj sera boj BjsBq sopo-t soqaaq apsap apuajdmoa
anb 'BiABpoi aiuBiJodnn hbui oqanuí 'oApisod 'ojjo j^ -aiuB^oduit uaiq
cA 'oAjiFÜau 'oujg -KOiniiBTp eonBjd uauai) anb sotnauíEpuuj nog
-unj —eaij a^amb ae ia o— sop 'BmanbBa na 'aua¡4 Bioejaouiap Bg
j ojapBtuaA ojnauiBpun.i
na Ba jena? ¿onioa? :tiBpBpunj uaiqj5 ¡oqatp aq ltBpBpnnj uaig,^
—ouiiiUB tb o jad 'anij tnquiB o^uaut anb as on— ojnrjj? jonaui o joaeui
ng -BajenpiAipuj eoqaajap ^í BiaEjaomap ap sapmauíepm^ sauopoii sfj
ap ^uopBiuanJTaaa,, bj aunqj ojÍ anb oj-ja^cq EqEiuaiui a sajBiu sosa
ap aoituud bj ajqoa Bquaojua oqaajaQ [ap Bjjosojjg ap asBja itu n
o^ anb bohb o^ubi aaaq 'jhui asa opo^ aejujBdaid ojtnatA 'o^a jo^
•(^sopipuajap X sop
-BJBdajd opB^sa ne^atqnq sajqmoq boj —jBiauasa oj sa oi^a— eaauojna
anbjod) Bpfipunj naiq ainanijroJ opis Bjaiqnij Biaeaaotnap bj js opijj
-nao eiaiqnq ou osa '—uozej bj ap BiauBiJocImí bj ajqoa 'jojba ja ajqos
iBnojxajjaj aa^q ojja A—• opijanao Bjaiqnq on osa :naiq sjoqy
'opnum jap jonjab ojuamom ja oaiqjod oj na BjqipnbaBap
A BuoiBJOjsip ojea j^ -bjjoXbui bj 'Xoq '&as¡Ed soj.iap na 'ubuijoj 'eoi
-aaja ens ua apiamoa ofBqBM oína 'BOpBinBanasap ap sasuja Bop asg
•BBjja ap pj o
'BFjaiauoa '^ajeai EBjaBjaoniap bbj UBiiopoBqB o uBuapuoa sop^n^as sog
'BiaBjaoniap bj jBjanaS na nBuapnoa X nBiiopnBqB soiaunjd sog
�ya que, ei lo que huLiera de instituirse fuera gobierno de élite
absoluta, de mejores absolutos, no habría modo de determinarlos ni
de hacer que fueran obedecidos.
Eso se muestra, no por consideraciones teóricas, sino por hechos
(larguísimos trahajos de enunciación y de interpretación -—- que sería
esencial aquí, de permitirlo el tiempo disponible). Y tal es, bien sim
plificado, el primer elemento de justificación, el elemento negativo:
la razón de menor mal.
Aunque negativo, es importantísimo, porque reduce a su valor
las críticas (en verdad, las hace desaparecer como tales). Los hechos
de incompetencia, los apetitos, la corrupción, etc., todo eso, en que
ee basa la crítica habitual de la democracia, ya lo sabemos: es con
cao (porque lo otro es peor).
La democracia es como la vida: cosa impura, no absolutamente
limpia.
"Reaccionar" contra la democracia o "desencantarse" de ella por
que se descubre, bajándose de algún satélite, que la democracia en
general, o tal democracia, o tal aplicación de ella, está impurificada
de incompetencia, de mediocridad, de corrupción, de apetitos o inte
reses ilegítimos, etc., sería como "descubrir" que la salud eu general,
o la de tal individuo, es cosa impura, sucia. Que, en el cuerpo de
cualquier individuo "sano", hay toda clase de microbios, gérmenes,
toxinas, substancias que eliminar; y sacar de ahí quién sabe qué con
secuencias de artificialización de la vida, tratamientos ficticios, ence
rrando, forzando, suprimiendo aire, alimentos: tratamientos que afec
tarían, esterilizarían y tenderían a suprimir la vida misma.
Bien: ese solo aspecto negativo ya bastaría para prevenir contra
1 "desencanto".
Pero después hay otro aspecto más hondo, otro fundamento aún
más importante, mucho más importante. Y éste es positivo. El bien de
Ja Bemocracta, no es solo negativo: ^ o es so Jo el bien tic menor mal.
Es, positivamente, bien o bienes hondos: Hasta el más hondo de
todos: mantener la vida en el individuo, y perfeccionarlo, excitando
y exaltando continuamente a los individuos por los problemas que
ellos son llamados a considerar, y, por su actuación cívica, a resolver:
bien, o menos bien, lo que es secundario, . .
Y ios individuos, (pie son la célula viva, base de la vida en lo
social, son por eso lo esencial de las sociedades, lo que más garante
bu vida: la base y reserva de su vida social y nacional, y la base de
Todos los individuos •—en lo que pueda dar cada uno^— vivos y
en excitación, interesados por todos los problemas, salga lo que salga.
Eso, subjetivamente y en sí.
Y, objetivamente, lo que de hecho sale: Hay aquí un hecho fun
damental: hecho, y no teoría, Y es que la resultante de la actuación
�— fi
lis 'b3|e^ia soqaaq so[ 'BpEmuuajap BjaiAnisa BiSraua ap |B]o] pup¡4
-nE a By sayBna soy us 'soaiiiBaam soqaaq o utos ieieii ap p sa ^ 'ajnatu
-^4u3ns3.il 3B3 as anb ua 'ouisjiioyojRd un Xeq inby hijo 43 ypB 141100
^qony By iod eniS^ana ap oibbíí pp p ¡oinaimiSie ospj ojiq
•••Bjjaiid By wad B4SBq 'BpjBioomap B[ ap sapRpiyiqísod sb( b X pEpqBnpp.
p4 y JBP ^paud as aub o[ ap sbiu eistiq X 'jR.odsa opatid as anb o[
ap sbui 'uBiTianq soyp anb sauopBU stq b X 'eonpiAipu; botusiui eo[ b JRp
aa^q ^uaiiuem pRpTpnprAipm b¡ anb pBppsdBa bj anb sBiiuanu 'rapriip
sauoTaB^^TUB^ao sbi uapnoilsaa oix tbiu 01 ainB 'o^sjAaadnu or b LopBaad
-saui o[ e uopBidBpB ap pnppudBa B[ ioiuaiiiiBJofain ap pepiaedna b[
loiqmita ap pBppBdea B[ ínopnpAa ap p^pp^d^a B[ 'sBpBaijpaBs ^
•3A as anb o[ ap sbui ^sq ou
o Jad :Xbi[ anb oy opo] oa ag 'SapBpqiqísod ap uoianuiiusiyi nijodmi
oj^oi ne oiimd anb bisbij ^sa ou aub 90411B4 Jod otnuiuipB oíaad
-9K os uoj -(soiiqosqB 9oujjk|OI^ soy irBazayqBisa B[ anb na opimas ya
na) uoiaBziuBSjo oy aaupoid anb osopByBj O1aap p ¡oydmafa jo^
^ (sanoiOBnip ^ sBaoda 9By un^as soj^o b sonn
uaXniyisns as isaiuBiqmBa uos auf>) sayEíaacIsa Boai|Bj.omapiiuB soiuaui
•bziubSjo BBy ap 'BpiA ap so;und soisa apsap' 'ymBJ oj^qad ya Á pvpix
-oiJapi By —Biauauadxa ny JBiajdjaiin a soqaaq soy jBAjasip aqBs anb
p— uBJisanru anb 'soqaaq soy ap nopRiaidiaiui a uamBxa ya 'oh^
:soioba sapuBJ^ sop 'uot.iBjiasip e;sa ua 'jBfap anb o^uai iuLb oja,j
'Bniainy a Eujajxa 'epuay
-oía Ey ap npiauamoa Bipsa^ '—yeiauasa oy sa 0493—- Bqnsaj j^
-o3S3;ofinb inuamay
p A oosaipnBS O4uaraap ya aJ4ua oijqqinba asa ¡uaiq yap soypiayns soy
JB4IA3 BJBd 'ayqEasap ojad 'oayiBdinys ajilmais ou ojjsio jod 'opqiyinba
asa sByya ua aanpojd as R4SBq ^sBpBjn^^asB uBuoi.iutii oy^uBna sa onb 'od
-iuai4 o^jsy jod X 'am^nqBiojou UBUopnnj SBtaBjaouiap sbj oymBn^)
•B¡3BJ3omap By Bayjpa4 on X sa^
-a^ad Bsoa sa a4uauiBsiaajd osa jo^ -OPI4U3S uatiq us a4UB4ynsaj uoa 'yBm
ap uptaBzipj4uau Xayy *sa4uauodmoa soy anb jofam sa ayas anb oq
•oq^aq sa asg yBra jouaiu
p o 'uaiq ya 'B^yusaj 'BUtuiopaad 'epajaomop By ap oiapjafa ya ua
'sBiJBJ^noa SBiauapua4 SB4UE4 ap 03i4sipEisa ouisiuimjaiap yo ug -sasEiS
soy ap Bai4aup bjjooi By na omoa tiB3ijsjpB483!^ X EpuEnnuopaid ap
obbo sa leats/j By ap SBUoai SBujapom ssy ap [b O4daauoa ns bjiuiisb
oisg -sa4UB4yuBaj jBAiasqo X BpuBuiuiopajd ua jnsuacl anb X^q ei^ejo
-oniap bj ap ByqBq as opnmi;^ -BapaBid a4uaraBsiaajd Baiqpd X y^pos
piA bj ua 'opta sonatn oy o Jofaui oy aidraars ¡seo apa Bna ap anb
sa 'Bjndmi Bjjp Esa Epo4 ap a4UB4yusaj ey anb :oaoduiB4 sajoijadns ou
saaaA SEjuBna leouE4BpuBin sosa ap X 'naáiya anb —somapeuoo a4naiUBj
-aydraoD ou O sajoij^pi npyojodoid apnBi3 uB4 ua— sajqmoq sosa ap
�los cuales la energía se estimula y se refuerza con la propia acción,
aunque sea en parte contradictoria.
Ytantos otros argumentos... Que la democracia es frágil. Sin
duda. También lo es la salud. Lo que no es sino razón para cuidarla.,
Repito: lo más triste —y lo único que puedo tratar aquí— lo más
triste no es que los hombres de alma tutoría!, absolutista, imposi
tiva, dictatorial —¡que ya son tantos! (y de loa que muchos pueden
ser sinceros)—• lo deplorable no es que los hombres de alma tutoría!
combatan la democracia, sino el otro hecho: el refuerzo por los "desencantados".^
Yhay, repito, dos clases de "desencantados": los desencantados de
la Democracia en general, en si, y los desencantados de tal Demo
cracia (que generalmente es la que hay o hubo en el país de los
Los primeros abandonan toda fe en la Democracia en sí; los se
gundos, conservan esa fe en una Democracia teórica, ideal, etc., pero|
nada para ellos, ninguna para ellos, es o fue Democracia.
Yunos y otros se unen a los anlidemóeratas naturales y tempera
mentales, y los ayudan o no los combaten. Y, por ese proceso, es tan
grave el mal práctieo.*•
En tanto que si la Democracia hubiera sido bien fundada racio
nalmente y, por consiguiente, hubiera sido predicada y ensenada así,
tal proceso, tan triste, no hubiera sido posible.
Yentonces, concebida y sentida —y enseñada— así, la Democra
cia conservara, por lo menos, sus defensas naturales.'
Si lodo esto —y todo lo que sale de esto— tuviera que pensarse
esquemáticamente, deberíamos decir que la fundamentar ion de la de
mocracia se piensa en tres planos: nno negativo, otro positivo práctico
y otro positivo idealista.
El negativo, es el de "menor mal": que toda otra forma de go
bierno produce más males —más y mayores—, hasta el punto de quet
son males de otro orden: sofocación de la individualidad y la perso
nalidad; violencia interior y exterior, fatalizadas.
El positivo práctico, que es el de hien resultante: resultante supe
rior, por un lado, al valor y la capacidad de muchos componentes de
ella, y, por otro, a las de organizaciones dirigidas, aun por elementos
má^ capaces, a expensas de la libertad y de la espontaneidad.
Y, por arriba, otro plano todavía, — que ya no es plano: es lo
abierto. Todas las posibilidades pura arriba, en las aspiraciones de la
especie, y para adelante, en la marcha de la especie: la conservación
y la estimulación de la individualidad y de la personalidad, que es\
la conservación y la estimulación de las posibilidades humanas.
Yesto, para los que queremos idealismo, contiene más, y más
hondo y más amplio y más futuro, que aquel al fin y al cabo limitado
idealismo: el que contenía la clásica y precaria fúndamentación de la
I
�— ti —
•sapapi sosa e ¿¡¿jai
jsd janodnn o -nqrqojd 'ji^inuad aqap os anb o\ 'oqosjag ^^
•U3.VJIS SO[ ^ S3[E3p¡ SOSO a00
nepjanaaos somonapnos X soiob anb nnmapp 'Bipmsa p-ioj^ b-j
•Bapapt
sosa noo UBuopBpj as anb 'aq^aiag p X iaojf bj nos ¡nopaBJ^sqB k
^uoai Bjnd jas ap sofaj naiq naj^a anb lSB9oa sop uauaiA 'eaauonqq
-eamopnaasBJi
sapBpi^qísod bb^ 'oun Bpo ap zuBjadsa ap o aj ap opsjg ¡a na '^
•foiJBsaaan on o bos 'osajSojd) oiuaiuiBJofaia ap sap^piiiqisoj -san
-oiotpuoa ens ap X apadsa v\ ap o^uaiiiiBJofam ap 'so^ouiaa 'sojiq
•(pBpijn^ae ap nminiuuu nn .i^p íajqisud j;sauaiq p 'joaB[d j^p íeoí
-uaiuiijjna jmuimsip) jBjssuaiq X ptrprjngas ap 'soiBjparau; 'son^^
•eapniaijjnoa 'a^JBd na i sajuapiornoJ
'aued n^ ¡eapapt bomba anap p^piuBninq h-j • (ttisipuoioipej} apa ^
ap noianodo bsjbj op ioribj bj3 Bisa) OIos onn oM sa[Bapi aaplp^m
'bomba auap pepiuoranq 8^ anb ap jpjd ap somaq 'opoj aiuy
j eapnpTAtpni sonoajap^ 'sand cnos an^?
"biobja onia r~i bi ao osuo 10 na otilo*"! "noioBinamBotmi
;^. IIL\J* ^ ^iJ
na iBjajdraoa o 'opoin oj^o ap opaiuaniBpmij anb eicpq 'ouisiiu osa
jod 'anb o^ad 'oopoBjd X ojapupjaA oSp ap eapsiui X B^oBJ^sq npio
•anpBj¡ [ Bja sosjnasip X sBJpai^o 'sojtf^ ap npraBinameponj bs^
•Bjapa^a *4(saiqBUOTpn¡B '(fBuBmnq pnpipnosjad v\ B hoxoub soi{a
•ajap :E3i].Bim X BiasjjsqB opBisBtnap soa omoa Bnpnni sot ac
•OApiSod
oiaadsa na sa anb 'a^nBiJodnrr Xmn o8p ap spuapnpsaod noa sonara o[
jod *ptn on p 'o -oppaiqBjsa pitn 'BpBjoomap v\ ap p onioa 'uaiq
•ui^ Opis BJaionn ou oinaiUBpnni ns ib ojJBaijdxa omisusp uac
¿saiBnppipni soqa^jap nos an^)?
lOJiooo p sa oisg -BBttff
smonajajaoo ap opBiAajqa nawnsaj ojio *opoj aín araasBijnrja^
•sopBtnaxnioaj jas uBipiísaoaa oub auasaa X SAn^os
'p^o 'anb JOd X omoa jEa^dxa
^oa 'aiuauíBiaajip ejoi[b op^iBana
BOUBinnq soq^ajap so^ ap Biuai p ajqos í ^sa ap soiuauíBpunj soj ap
opiqqBq aq osa jod) BpBjaoiuaQ B^ ap Btuaj pp aíuauíBpejBdas iw\ei%
apand as on anb sonBtnnq soqaajap so[ ap mal p ajqos 'Bjoqn ^
•stiB]uaisna napand socnsipapi sbui sninam
•Bpnnj so^ iraas soAipsod hbih BBJinaim :sbso3 sbjjo enipniu ap X taeia
-omap B^ ap oiispdoid b 'soniBJBpjoaaJ aaduiais anb Bjaismb oX anb
'ainainSie iq 'nppBinBpap bjbiI asejj a[dmis eun sas ou anb 'aej^a ap
sozoanjsa X napa^ noa 'ojjap Jod ^JBJofaní X jüpa^n^ anb sonianai
anb oj ap 33UB3[b p X Bian^^odint b| uaiq sorandas anb auaiAuoa
X 'osa anb esta oqonin sa epiinas X pipnaina naiq BtoBjaomap v\
'BOujaup^ ap copnijaj(ÍB
X nppnajqo ap pppBjapiBnoo bj b *pBpjaA na 'spBjtmq 'Bioejoomap
�Una y otro, los miamos ideales. Pero la moral se refiere a lo que
es bueno que se sienta y que se haga, y el derecho a lo que es
bueno ^u^ se permita, imponga o prohiba. Significando bueno^^, lo
que sirve, ayuda, estimula, facilita la realización, en lo relativamente
posible, y compatible, de esos ideales.
Y bien:
Derechos individuales (noción que no es mística ni mítica, o cuya
abstracción, en todo caso, puede traducirse de una manera positiva y
pragmática, haciéndole incluir efectos remotos, previsibles por lo me
nos en signo, annque no sea en determinación concreta, listo es lo que
yo he llamado principio convertible ; porque Jos principios son como
el crédito, que es bueno o malo según sea o no convertible) ; derechos
individuales son, entonces, aquellas libertades que es bueno (en el
sentido anterior) conceder a los hombres —a cada hombre, a cada
individuo— para la mejor realización posible —concillada— de los
ideales próximos de felicidad y seguridad, y de los remotos de mejo
ramiento humano y posible progreso; más las posibilidades trascen
dentes.
Libertades, pues, que la razón demuestra que es bueno conceder
les, y que también la experiencia, la práctica y la observación sociul
bien interpretada, esto es, con consideración de los factores remotos,
demuestra qne es bueno concederles.
Insisto, es hoy nuestro tema, sobre los derechos individuales y
sobre los fundamentos de ellos, que siempre consideré verdaderos.
Sobre esa fund amen tac ion (la de todos ellos en general y la de
cada uno), centré mi enseñanza en la cátedra de Filosofía del Dere
cho cuando me hice cargo de ella. Evitando referirme a resistencias
que tuve <jxig vencer para imponer un pro "rama así orientado, me
minaban en ella, ciertos luiros muy abstractos, llenos de definiciones
formulistas, en los cuales se escamoteaba precisamente lo que era más
esencial hacer sentir a la juventud: el valor supremo de la libertad y
de los derechos individuales.
Yo tuve la intuición de que aquello debía ser previo a algo muy
grave que amenazaba; y efectivamente runo eso gravísimo, y fueron
los totalitarismos, en los países, precisamente en los países de que los
libros en cuestión procedían. Ahora, y prescindiendo de toda refuta
ción de las tendencias que negaban los derechos individuales o los
subestimaban, o los fundaban mal. (Ellos habían sido efectivamente
no bien fundamentados) ; en cuanto a la fundamentación de ios dere
chos individuales, existía una situación especial que no dejaba de
ofrecer muchas analogías con la que ya ha sido explicada aquí a pro
pósito de la fundamentado!! de la democracia.
A saber: tanto aquéllos como ésta habían sido fundados sobre
bases teóricas no completamente inatacables, lo que bacía peligrosa,
— 12 —
�upioEzipaa aofara B[ eaüd 'onn epsa e 'saaqmoq soj b aapaauoa onanq
sa anb '(opm X onanq eXuq anh uaaa^Btsa anb sojuauíEpunj sapT
-jipiin bo[ migas) ouanq sa anb sapEjaaqij BEjpnbB 'sand 'nos sapnp
-TAipn; soipaaaQ -(pBpipaa na sajqiuaAuoa) ^BajqjjjaAuoa,,^ soidtaiiiad
opeiue^ aq oX anb so¡ Jp o jad ittsoidiauiad,, nos (ouSib ua sonara
o\ Jod ea|qis¡Aaad 'Bojouiaa sojoap jpqain opuap^q 'BAtirsod ejoubid
Ban ap aajpnpEj) apand ^osea opoi ua 'upiiucjjBtp BXna o 'captin ni
capeim aa ou anb umaou) aapnpiAipui Boqaajap 'oij jod 'ibb ^
•BajuapnaagEjj Bap^pqiqiBod be[ 'oun epea ap EzuBjadsa ap o aj ap op^jg
p ua'X'(ouEBDoau eob ou o Bas'oaajgojd) ojuaiLucaofaui ap sapcpijiqis
"d "^i^^dBa B[ ap uopBjnuiiisa X oiuainuuofaui ap '^o^ouiaj 'boji^
•(pBpiiná
-as ap tunutiuiui mi iBp 1 jB^sauaiq X jaaB^d ua aiqisod ot JBp ^bo^
-uaiunjjn^ Jinuimsip) JBi&auaiq X pBpun3a9 ap ^BoiBipamtiT b9oun
'eapnpijjuoa 'ajjBd ua
íeaiuapT-iutoa 'ausd ua :sapapi souba omfi (ejsipuoioipB.ii b^ijo b[
ap uoiaisodo espj op Bia^pj Bia bjbd) opa oun o\[ aapapi so^dijjnuí
'soijba auaij pupraBumq bj anb op Jtjjed ap soraaq 'opoj aiuy
¿BapupiAiput soipaiap bo[ iiob anh? 'aand 'uaumsaj ua j^
•63juapuaJBB.il Bapepi^qiBod se^ b j^giq opitep ^
•ojuaimBJofaui jap aajuB^nuuiBa uob anb aoBOJopp ^apapi e jh^u, na
uaiqmBj opuB^^ -aouBiunq aojaafi^d bo^ ap pepiu^ip X pBpipa n^ opuBj
Ba une X ^oTJBsaaau outoa oaai^ojd p Jiqaouoo ap ^ojfia ejBd 'pBpis
-^aau Xbi| ou) ojuairnBJoram us jB|nnnjBO X jBjqpü^ eied todmaij otu
-Bim p X 'pBpmBuinq b^ FJBd pBppipj sbiu jez.pai e Jinqpjnon BJBd
sonpiAiput bo[ b japaauoa ouanq sa anb sopejiaqq sb[ ouia -aoiioajop
soisa 'nos ou anb ^aapnpiAtpui soqaaJop sor ap eapoj soquaiuepunj
sot Jijuaa X japuaidmoa opuaiasq [ajqi?od sa opuop Bjasq 'anáiauoa as
anb oT ÍBapnpiAypui soipaiap boT ap ojuamepunj opuoq X oiapepia^
on 'ojuhj Jijua^ aaeq ou osa 'pzuBnasua B[ ua X soiq^ bo^ na osn
uEiuaj anb BBpiaajBd s^maoj bbjjo u| ^FUBumq enosiad b[ b sajuat
•aqm sojnqiJjB^ omoo ''fa jod '(pqaaA 'opuoj p ua) ojoejjsrp o pora
tm ap Bopejuasaad uob BapnpiAipm soqaaaap bo[ tb :ojaaja ng
^ -pniuaAnr Bf e ajinas opaoeq anb BiqBq
-aa^d Bpand BjBa atibune X ^BOjtiBauasap b o sepnp b Biuodxa soouoaj
nuamepunj sns ap pBpijiqop b[ oaaj -BuiBira Bpp b^ Bjesq o 'Bpp na
op aofara o[ 'sapapi sob^ aauajuEin o jBzusap aod 'uoaarp anb bojubj
ap oiuBioaaq p 'botoi^ijobs boj MoAiaj p aod -ajuaraBaiaojBiq o paora
BBpBpunj uaiq opis ueiqeq '^apapi oraoa o sauoianjijsuT aod soppajq
-cjsa 'BpBaaoraap B^ 'BapnpiAipm Boipaaap eo\ :—ajuBjsBq opjjadaa ja^
BJjqap Bounu X 'aadiuais oijdaa o[ ojsci X— uaiq BousoraBpuajug
• • • oraBtoijdaa^a pp -Eoijoiud b[ ua 'aaa 'Biaoaj na
*Bapuo Bj ap BaB Banbeje ajuB uoiaBjuaraBpunj pj 'obbq ojjo X oun na
�posible —concillada— de los ideales próximos de felicidad y se^uri
dad y de los remotos de mejoramiento humano y posible progreso:
más las posibilidades trascendentes.
Libertades, pues, que la rasión demuestra, y que también la expe
riencia, la práctica y la observación social bien interpretada (esto es:
consideración también de efectos remotos) demuestran que es bueno
conceder a cada hombre".
Pero ahora, y puesto que hay que concluir, debo decir algo fundamentatísimo, esencial, impresionante, para quien lo llegue a com
prender y a senLir, y es sencillamente que el primero, ahsolu[ámenle
el primero de los derechos individuales, no ha sido proclamado ni
reconocido nunca; y es el derecho de cada individuo a estar en la
i no puedo asi terminar esto disertación sobre los Derechos del Homprimero, del inicial, del más esencial de los Derechos del Hombre:
el derecho de estar en el planeta en que ha nacido sin precio ni per
miso. Lo que no se ha comprendido por nadie a causa de no haberse
hecho la distinción necesaria entre tierra de producción y tierra de
habitación. Consagrar en legislaciones ese derecho, seria al mismo
tiempo justísimo y fácil. Pero sobre ese punto no puedo extenderme
aquí. Sólo puedo referime a mi libro "Sobre la propiedad de la tie
rra", que se imprimió con la versión taquigráfica de las primeras
disertaciones de m¡ cátedra de conferencias dadas en los años 1913 y
1914. Y desde esa fecha, no sucedió nada, y temo que nunca sucederá
nada. Si alguna vez sucede, yo no lo veré. Pero ¡perdón por terminar
una conmemoración de un modo un poco triste! y perdón por otra
cosa: por haber hablado un poco demasiado de opiniones mías. Pero,
¿qué podía hacer si sobre este tema creo tener razón?
�'_ '__ i— SI —
'sopBaipni aiuaniFaijBmanbsa ojjbjíIoj bjbcI sor pata ao[ X '.tapod ja X
j^ijionaiq p Bnoijjodojd aj anb oj jin^aanoa sa oiBipaorai uij [o 'ajq
. '-OToq p BJBd 'anb Bqnsaj BpBofo botibjpt(Ibj X B-tamud o^^ aQ
•^SBiiAp^ b¡ ap soqaaiup soj ap ojpBiia pp ojiuap oqaajop ns jbuliijb
japod '(Bj üuioa X í(siAian 'Rrans na 299 lUEd 'a^qq pepaiaos Dan na
a¿qtj jHjE7inB3jo bjb¿ 'aapod ap X as^auanj ap upni^ ojjap jrn^as
"tioa bjbcI ^^Bzjanr ^Bisa fJiaTAaaa tis b Jauod X ^buituop bj^d íO^9ando
neq S[ a anl aj.jni.u ra.janj B[ X TO^naEi.c^ no, madrn md
'BzafBjniBU BJ JBCTTIHOp BJBli OpBZJJBSJ BIJ aj([UIO^ [3 BTlB O9U3UIUI
ozjanj.3 ja —opoj aaqo!— oja^n. ^uoi3bii|iai.i,, bj^jbjbiI b-j -bjibz
-rnciÍJa ainaniEaiiqod p^papos Bnn B.TBd ^BpuapiAOjd ap X noT^[Aa^d
ap ^Bmjon ap Bmaisis nn. ^uoianqui^íp ap X uotaatipo^d ap ^otpam
BJ)^anu b ojai^ns ^Bi^ototnt^a ti9 aod .kUDiaB/qiAp^^ BjqB[^d Bq
jas uaqap omoa soraeaA 'o^aj -BinoniiB Bia|draoa Bjonap opjEJBd
ojpjjB^ap na 'eptusiq bj ap HaaBÜnj saiuBisiq ua ops :ouqi[tnba
oiaajjad ua uaipianaua as uopspj bj op aouinuai eop boj anb jia
-ijip Xnm sg -ofiqjaj X ofnjj ap Bnniiuoa X buiiiui uopE[aj ^^i\ ap
bjuuntu bi b aaip ^olaui "ouia 'oqaaq ap ni BBjqnjBfl ap noTaísado buUjJ
-!N '.."^iA ^.91,, "' ™ vamaa^ ZVA ao'l opajana. ía.mzja zoj
jBiíAa tsaEd ^opiiiauoa ojio X onn ajpia notaiBodo jaqBii Bpand onioa
bj ap Bjuauodo osa jod nis BjopuaitiÜuijsip 'ojqand nn ap pBprj
-Btiipid^a bj ap upisaadxa onioa Bjnqna bj opnaiiua 'ojaaja ng
•BjnjjLia ns ap Jiaap sa MiqjjdBa
ns ap jEioi npjoBisajmBW oj ap "pBpijBnijJídsa ns ap opunjo-id X
oqe 9biu osaoojd pp 'sted ¡ni ap —ounej muí d^a jb Boinixpjd ubi
oiuots anb bo.hosoa b 'eeiqejBd btiii japuajna si.ijpod upjBiía.idLiioa jBip
-joa noa anb 'bojiosoa b EnMBjqeq ap X ^ icjqeq ap pBpijjqísod bj Bp
ata anbaod nqjjdea ¡m b oisj sa oibjÍÍ unna ^Sjp so ^-aapuoasa ojarnb
fiSBt\r "Batiaotl Búas ou anb uotsaadxa buii jod B^ajnd ns na sopBqjni
ub j ^as somi^ut SBtu so^naimi^nas sojtsann anbaod naintiiB^ X 'stuijBiBd
bbj anl ZBin ubj[EI| soqaaq soj anluod 'bijüij uoa ÁenSnajx ja uaun
anl eoAjiaajB soAiiom boj opnajjaxa Bai.iojaJ jiobj jaaai| oasap o^
•anaija^ amijn3 aj ap nijoiziQ ap apa|a3 aj opaijuoa anuaqaq
P 'oapiAujnojj op pijiiuaAiiijl ano ap Bajauai3 X aapapinomnH ap
paiinoa^ aj a jaoopa^a op jooajil lo X aatjap ja -opoi o,ua •owojs
^aiiqpdajj aj ap
pepisjaAinji B[ ap ojcinaza^ ja ua '^c^j ap ojboSb ap 6j ja ^buhjjejj
BJIU1113 bj ap EiioiBijq,, ap OaJeo ub b osana jap jaju^natn Bnioraazaa bj
na pneíaaapj -^ oasjauej^ aosajoaj ja aod opntaunuojd osanaBiQ
VKvnvxi vanxTOD vx aa
vihoxsih au osario aaa noiovhixoiivmi
�son la fuerza física y la inteligencia. Puede decirse en líneas genera
les que no hay en la civilización así entendida, ninguna empresa del
hombre que no esté dirigida, en forma mas o nieuos inmediata, al
logro de una utilidad.
La palabra cultura sugiere a nuestra mente, en cambio, todo lo
profundamente espiritual que la humanidad manifiesta. Al hablar
de cultura entendemos inmediatamente un proceso a través del cual,
Icza coiuo a dominarse a si mismo. l\o vemos al hombre de di caito
con todas sus fuerzas físicas y su inteligencia a cavar en el seno de
la tierra para adueñarse de una nueva materia y utilizarla, sino más
ritu. en su picúa totalidad. Vemos, sobre todo, que la acción no
tiende al logro de una utilidad, en el estrecho sentido económico de
la palabra, sino que es desinteresada.
Parecería al llegar a osle punto que yo deseara poner en evi
dencia una oposición, en tanto, repito, no es oposición, uun cuando,
en ciertos momentos de la historia de la humanidad, el proceso de
la civilización y de la cultura no sigan el mismo desarrollo. Es —y no
puede dejar de serlo— una íntima y continua relación complemen
taria, porque aún cuando se quiera distinguir, por comodidad de
estudio, la actividad interior del hombre de su actividad exterior,
cualquier actividad humana se refiere siempre a la misma unidad
psico-física. Sólo podemos, para subrayar los aspectos salientes de
los dos procesos, señalar cuáles son los que podemos llamar "elemen
tos de prevalcucia", de tal modo que podemos decir que en el pro
ceso de la civilización, "los elementos de p re va lene i a", son fuerza,
inteligencia y utilidad, y en el proceso de la cultura sentimiento,
parece oportuno agregar que no se trata de elementos considerados
al sumarse unos a otros —lo que resulta claro por lo dicho sobre la
totalidad del espíritu—, en relación a los demás elementos. Para
comprenderlo todavía mejor, pondré un ejemplo que se relaciona
con nuestra vida de hoy. Me refiero al uso que hoy generalmente se
hace —en el vasto mundo y no en un país determinado—- de tina
palahra que, en nuestro propio siglo, ha tenido un significado diverso,
ine refiero a un adjetivo sustantivado^ intelectual. En los primeros
años del siglo con la palahra intelectual se designaba a la persona
que se cultivaba sin mi fin determinado, que estudiaba, leía, se ocu
paba de música y de pintura para satisfacer una necesidad de su
espíritu; se trataba, en suma, de un individuo que actuaba de manera
absolmámente desinteresada. Después de cierto tiempo, con la moda
de la literatura rusa, la palabra asume un significado político; el
intelectual forma parte de la iníe/ig/ienzia, es un revolucionario.
Finalmente, después de las últimas convulsiones de la historia mun— 16 —
�— ¿I —
&aijsiUBmnq B] X Baijijuata BZUBuasua b] aijua sauop^pi SB[ 9p BUiajq
-oíd pp uoiatqoB H] pijuao oaijoui ouioa uauaij Bouoisnasip sbjs;j -sa]
•Bjnjpa souoiq boj ap Bjsmbuoa b[ BiBd ounjdo oipaui un aiduiap so
^¡¡^b on atibune 'anb Bpnasa ü[ ap BUi.iopi bj ap Btnajqoid p ejijíb
as sasted sotpniu na ;jaaaiedB B UBZuainioa pepipal ua souSis ^o^a
ÍBjBiraijdo ajnautBjmjB.iá uppBmiip ^un Bisa las aiamb O(^
•njujdsa pp saio]
-ba so[ ap Bpanbsnq B[ ua ioXbui bisub un ap soitóp so^ aHieauipp
B uBzaiduia artb ojui^ 'o^oto p jT|dum.) lod m^so o opi|dtnna uBq
nopEzt[!Ap bj ap BpuapAanI ap somamap boj anb aaíUBtl ara oappi
-HTij ofH¡pi X ofiqj pp Xaj [ iod anbiod 'Ban^na bj ap iiuaAiod |B
O] oadsai E^BiraT|uo bllliot ua iBiitdo soiuatpp t uoiaBiuiTiB Butt laaHii
X nopnpuoo un ^m oiBtparam ap somaq-ip oipip oT opoi aa
•opBniuaaB bbui Bjuasaid as oucjijinbasap p anb 'saiBi tios BauopE^aj
-lu^ra sop sbj ap BiauajBAaid ap soiuauíap boj ap Bzianj erasira bj
Bapna so[ ua asiEd soipnbE na boibi sbiu oi|anra 'Biu^ua bj X uopBz
-t[pia bj anua ejuouijb Biaajiad buh aisixa sapna so] ua —-saa^^uj
sajuGiem araB|[ boj— buoisu] bT ap Bomamom boj uob sotmsjiBa
-OAisaans ojiojiad p Biarní as opucua iBiqo tt iBUiopi ei^d Bmp
-ios ua uBtiiJB aub onis 'sopEjiiuB ajuaraBpjduioa uBisg ou ajuapoa
-aid opopad ]ap soiuauíaia so] |Bna p ua puap^oap ap opor.iad un
anuís iopHa]dsa orarxBin ap opujiad un b 'púa B| unXfas ofn[jai pp X
fnlJ PP ^aT Bnon^h11 opuajn^w Bitiipa X uppt!Z[|Liio anuo uppnpj b¡
anb ojpnbB X auap as anb onanbB aijua uoiaiodojtl bj 'uoiaBzii tAta
] ap osaiüoid p uoa sapBprsaaau bb] laaaoa p anb ojBp sg'-niúi'dsa
p iBAi^na 'aiuauiBpBsaiajuisap 'apand pBpiuaias op opBii> ojiaia
opuinbpB ^i] onb Bandsap ojos X SBjBiparaut sapepisaaau sus jaaEjsips
ap ptq.isaaau ej Bi^uas X opipas bM aidmais aisa íaiqraoq p oraoa
euodtuoa os pnp;ueuim( ej anbiotl 'BTioisiq bj ap oaina ¡a u^ SBpoi b
BaiBqs 8C] aub buu B iianpai uapand as 'pBptfajdutoa ns ap igsad b
'oiad ínpBjuaraoa X ojsandxa 'op^iprn^ u^q sbj soaiijfod X suisiinf
*Boo]oiaos X SEjsimouoa'jr 'SBfajdraoa X BBuauui uoc ¿HBSiiBa sbt?
•spiajuTSa]! 'upto
-buiSbuii 'ojnartmiuoB :Binj]no b¡ ap BiauapAaid ap aojuaraap 80] ap
0]]o.UBsap ]ap ajiíFjsuo.i aiuarajEnopiodoid noisai^aj nun E X 'pipi]
ap o[]oiiEsap oAisai^oid un b opijsisB soraai] *saiouas 'buuis u^
•^Biuaajaiur
ap oiajjo p;¡ JBuiB]] ojtrajad ara anb o] laoiofa bibJ 'uptsajoid
buh jj-jiafa Bisd 'sajijn ajuaraB^Biparaní 'sajijn soinaiuiíaouoa bO[ ap
na opuBraio^uBij opi Bt] a^ jaqBS p ajuaraBpBsaiaiuisap jiiinbpn
Bpuapuaj b] anb iiaap somapod 'bSbj] bj ua opap [a opBisBuiap jouod
uig -aiUBipnjsa jap upianjOAut Bun B o uopiqoAa euti b ib as ou
opjisisE souiaq soub soaod u^ -sajnappa bbui soiaadee sna ap oun b
O]diuaFa orasira p Boraajaiauo^ -saBEp ap uppuijBip eun b ajuara
•Bjaaiip aaaijai as Bonn^jE BiBd ¡oaituouoao X oaij^od 'píaos op^aij
-niSiB un —opuaiuaj Bnuijuoa X-— lauoj b Bzuairaoa Biqspd bj *]Bip
�a fin de que la escuela no proporcione sólo una instrucción para
especialistas sino que vele por el complejo de intereses que respon
den a las exi^encias totales del espíritu. Hace ya Cerca de seis años
que el mismo Dewey. preocupado por la dirección de la escuela nor
ias ciencias"; en el sentido de que la enseñanza científica no fuera
considerada sólo como el medio útil para la conquista de los bienes
económicos sino que proporcionase a los hombres los métodos y las
directivas o ara su total comportamiento en sus relaciones con la
humanidad.
Debemos afirmar, sin embargo, que por esta misma razón el estu
dio de la bisLoria de una cultura como proceso de las manifestaciones
de la espiritualidad de un pueblo no tiene solamente una función
informativa sino, mas bien, forma ti va, si no queremos negar que el
estudio de la historia es sólo un árido ejercicio erudito cuando no
ha sido vivificado por aquellas motivos eternamente vitales que ha
blan al hombre de todos los tiempos, precisamente porque surgen
de la profundidad del espíritu mismo.
Alio™ bien, fin ^o que el eludió de la lilutoria de un proce^^
lio que a la manera de OoetHE podemos llamar de las afinidades
ductor de bienes culturales; 3. I que el proceso sea estudiadoen su
tillad de un pueblo. r,x anuncio os cada uno de estos tres tactores.
Para entender la validez del primer factor debemos tener pre
sente que la acción formativa es tanto más fecunda y eficaz, cuanto
que escucha, poique entonces el que habla siente que existe partidiálogo del cual surgen nuevas y pro furnias ideas, se manifiestan
intereses más sentidos, se adoptan conclusiones más constructivas.
es decir los uruguayos y los italianos, hemos vivido y vivimos en el
gran cuadro de la cultura occidental. Con esta afirmación claro es
que no quiero excluir la presencia de otras influencias, pero lo cierto
es que nuestra cultura ha seguido la ruta de la nave de Ulises. Salió
de la vieja Grecia, ha seguido a lo largo de las costas del Mediterrá
neo, ha pasado laB columnas de Hércules y ha volado al través del
Atlántico.
^Cuáles son los elementos de esta cultura que sintéticamente
llamamos occidental, ftd humanismo griego, el humanismo latino y
el 11 um a n i sino cristiano, ¿ Due si ípmfica este sustantivo que por tres
veces hemos adjetivado? Hoy la palabra "humanismo" lia adquirido
un significado escolástico muy vago y se identifica con uno de sus
— 18 —
�— 61 —
•je^uappao Ejnjjna bj ap sojuamaja sajj soj 'sBadoina sauopsu seiuap
sbj ap BVinqna sbj ua anb sbiu -UB.iq![rnbA as i uapunj os vn'üipU
B^n^na bj ua 'oipip Bpanb oinnna b opaanaB ap 'auluotl eubijejt
uoisajdxa bj anli asan ^an apaud ou anf) aaajed o ni 'jn^uajipao Bjnijno
Bj ap Buojsnj bj b BAiiafqo BpEairn BUtl SoiUBqaa ts 'uaiq luoqy
•ajqnjosipui buijoj uj sopjpunj utuaaanBUUad sa^iauasa
boauoui boj oaad ;sajnriji.ndsa sauoijaqaj hbjejubaoj as 'seyaiuaja SBJ
^BzqBTaaiBiu o pap; p^paaA BI jBi.uam.a uajuaiui souaaixa sajo^iíj
opumia ajuampiaadfia íopuBaauariap osnpui 'asopuaiuodo eoraaaaA
sa^ toaio ap o onn ap uiaUBjapuodajd B[ 'odraaii ua oduiai; ap 'soui
-3J3^ -¡Bjuapiaao ojmjna B[ ap waiioTaBiaajiuera se{ s^po] ua iiopiod
'jofatu boíuajBTaaj db oí a^uBiapB sblu a-— ^uauioui a^^a ap^afT
BipBpqiqtBod sBidoJd
^ns ap saitun^ boj ajqoe ja^paiu b ajquioq jb bjbiiaui 'uptaBaijiu t^
US ap Biusnu Biauasa bj uoa opaanae ap aiib 'pBpjirunq bj ísbjiisiui
Ba^na^aoo bbj ap oiuaui^punj ja bjob bubiihisu^b upianiajdaaiUT E[
ap sod na aub ^íBij.iBqa,, eq -pBpiíiunq ap í pupu^a ap oíd. juo
-B^ao ubjií iap notaB?íajJÍBT|i bt Bzuauuoa opusna *aBJBjqaub jod ubj a
-su; sbj opuBir) -l satapos,, buii epin ap ^lesuad ap opoiu,, jí ubiiiui
-^aiap A ouiiej mi-ndsj !• ua a^uarajB;oi uB.nviuad sojio sonrprqaiiin
'iriJBtu ap aajo) us ap oa^uap sojib i nía ouio uaa iubuu do i
o^uaiuiBBuad jai so^aailsu soiiuíjib ib A uoisubiIx^ B4.sa aaaaoABí eiuuvi
ap jni.ios A Ba^ijod B.iupu.nHa biubiui Eq •püpiuBiunq-a.tquioq :bisb\
bbui upiaBja.i muí b BBd as otipiAipui-ajqmoq sauopBjaj sbj oq -Bapu
•i3jTao boa^oiu boj Baiidiumu naur bbui oms haautiii ou oubttio omfiia
-paBJd j^ -BÜata^ ejiujud bj buuojbuhji A bjihiibb 'aüoafi Btuo^
•E}Bi[B(ipiA!pin uoiaipB.ii tinn ap jbuij EaqBjsd
bj sa 'Bapqod Baija bibijo bj ap opadsB un oub bbiu onroi.i^ ap -bh
-oiq oibj,, ja •ouiBja-inaida ja uoa A ora^pioiso ja uoa oiuniqníaadt,
^apS BAiiijna bj ap buoisiij bj aj> opouad ounqii ja ua bjbihu >b a^
—aiuaAjosip jajaBjea oiuoa— e]jbj bib3 o^oa jap o|B|Jü jap iiua b
•sajofaiu boj ap ^toisub,, ap sa 'opuniu je jbP Bjaqap Oiubj o^juqui
utb aub ^BjíaTiíS Bjuuua bj t ouiBiiBiiniAipui ja bjbo o^auio oiusTiBiijaaj
-ajuí jap aouajin ja u3 -onajas Ejsa .i 'opajaju; jap ojpoui jod a ono
anb pcpjaA bj ap o^nSas Bi^a aj.jtuoq ja ;ouiBT[Buiaajajm ja sa oü^t
otuatuBumq jap ajuap^a bbui laiaB.iBa jo onli ise jpap souiapo¿
opBaipm souiaq aun bj o ojo uot
-eaijisBja bou 'uoptiii^tp buu ^ejuajin souiapod 'pepiuBiunq bj un
anb ua eoaupjsrq seiuij.i BoajaAip soj uit^as Baqinos bj na o zuj bj ua
uBuuanaua as sojjo ap soui.^jb A Bofajdutoa uos somuunq BajojBA sosa
oraoa ^ -souBuiuq saiojBA boj ap uppBtjBxa A uppB^jiBaAUi aiuaraojd
-nus X Bjnd sa omsinBUinq ja fcuoiaBaiiiUjíis BarjuajnB us ua oaad íomsq
-Bouoj ja uoa •Lborn9iuBiuoi;atai! ja uoa apap ojajub 'sajoad sojaadsB
�Por una serie de razones, que abarcan desde su geografía basta
su bisLoria, Italia es la heredera más directa y más conservadora del
espíritu latino, tanto que sólo muy tarde se empiezan a notar influen
cias extranjeras en la historia de su cultura. El hecho es que Italia
—lomo prestados los términos de Carr— está presente como "nación
cultural" muchos siglos antes de ser una "nación-estado".
De manera que el estudio de la historia de la cultura italiana
—prescindiendo de lo que puede haber sido su influencia directa en
la formación de la cultura uruguaya— ofrece la posibilidad de remon
tar a la fuente más auténtica de la cultura occidental, de aquella
cultura en cuyo cuadro hemos dicho que nosotros, uruguayos c ita-
Veamos ahora el segundo factor; el que se refiere a la existencia
de un proceso complejo, unitario, productor de bienes culturales.
Complejo, en el sentido de que encontramos presente en alto
grado cuantitativo y cualitativo, las más altas manifestaciones del
espíritu humano; unitario, porque tales roanilestaciones son legadas,
tante que llamaremos "inlelectualismo realístico"; productor de bie
nes culturales infinitos, en el sentido que —séatne permitida la ex
presión económica—— el producto de esta cultura no alimenta solo el
externo, cumpliendo la auténtica función que un bien cultural debe
tener para ser considerado como tal, esto es la de cumplir su función
Para aclarar mejor lo dicho basta aquí, en la sucesión rapidísima
que me exigen los límites de esta clase, un ejemplo.
Un ejemplo que, a mi modo de ver, no sólo aclara cuanto be
afirmado, sino que permite apreciar mejor cómo, en algunos momen
to* de la historia puede no existir armonía entre cultura y civilizaexponer smti tu uniente las líneas estructurales esenciales sin necesidad de un análisis particular, Me refiero a] siglo XVI, al Quinientos.
En la Italia del Quinientos, mientras la civilización en sus valores
uridicos, económicos, sociales y políticos, vacila bajo los golpes desmesmudos de la Invasión, de la guerra, de los desórdenes, la cultura
florece vigorosa y potente: compleja, unitaria, productora de bienes.
Ko hay en efecto en este siglo, campo de la actividad del espíritu,
que no sea fértil; no hay una expresión que no sea coordinada; no
hay un producto que no contribuya válida y constructivamente a la
sentido que boy actúa todavía como corresponde a los auténticos
valores culturales ya que, repilo, los consideramos como tales por
ser formativos y no sólo informativos.
— 20 —
�B3jj boj opsaQ,, :baij3b b jan osa ap Xoq intjqüij 'opBDijinSis ap bioba
opnuaui b jÍ E^iiKBja uoisajdxa vun uoa 'anb ro[ b bj|iabjtíui anb oaíjb
-npa osamid jop 'oauBJodinajuoa ubi Jiaap jod Xojsa X 'ou.iapoui ubi
ojpena un bjjosui VHawvdKvg obyko! ^^g PP PBP^3,, El U3
•oppouoo souain
0^0adsB un ajsa so anb aaajnú ata aand 'soqoaq sojsa jofain jbuijijb X
jBJisoiiiap BJtrd ej^ojÍBpad ej ap odniBa jap opltuafa un aijod^ 'soat^
-pgepad sBtiiapioJd bo^ ap osoipmsj 'oX anb pBuopjad ^ -VTiaKVdKV^
ap sanoiaimuí sa^iuaá tm[ 'Xoq un 'uob anb sepipJA o[ u\ apuajd
-jos X 'uotati[OB ap oju.jinaja un aadmais Bjas iti^avihdvi^ ap Ba^i[od
B^oat vi ua oija^u; Bis^uanisu oui^^BnpiAtput |a ^Biuapom Eipeopj
ei ap sauoiaisod SEpcso bbui bBI opnEaiji]snf vjioSv MoAJtin ^Jqmo^,,
vpiianf uoa oiubj| NO3va anb p oisnxi aP oiuoiurainitid l3 OArjaB
ajdraais BJaaauBuuad 41bbbod bB[ op uozbj b[ BjJiibdaui anb BuBninq
uo^F.i?^ b^ ap oasapjEiioa^ oaiioip j- Bjauata ua .o||a(| o[ ap sajo^A bo^
Bjsaod ua X s^ u^ •saiqBjaraniiut uog ¿saiRjn^na sauaiq soj ^?
un onioa ^aijiBBp as ouisiaiisitu p anb ua Eamo)B[d uoyoü^ajdjajuí
I ame zúa as ogapg oraa^Bniaapjuí pp 'Biuns ua 'Biauajaq wj
•sajiqap sbui zaA np^ ubo
•JOi as 'BaqoiBa OiBa[gi BJ ap pBpuom B| ofcq 'sajoiia^xa sauopup
oiuaiuipouoa ja ua anb onpiAipui jg -pepiuíJip urdojd us jeiujijb
p X oBja.tinn ja aaiua aiuaiasuoa uotaBpj buh aXmjjHuí 'otafns jb
anb 'jojba oidojd ns ap uotaun^ ua opoj BtjBjapiBuoa aiuapaaajd oj^ta
ja ua anb ajqiuoq ouisiin jg jBaj RptA üj X jo¡aaju¡ EpiA bj 'somsoa
-jad oi.iqijjnba un szrjBaj X auodoid aubiod 'ouBjisija X oujibj 'oSsijS
oiub iub luí i q pp tiOTsnj BaiuouuB bj BiaAa j 'BTauasa ns ua lanb ja^a jBg
•Xoq Biseq OAaojpaM ja apaap bubijbij ejiujiiü ej ap siiojsiq bj ua
atsiBjad 'sauoTauaj sHAisaans ua Jofaiu ojjBjjeomap op uoishoo ^jqwq
oraoa 'anb jajaBjea ^.oai^sqeaj orasjjBníaajaini,^ oiuoa ajílame ai pjnis
jBainuí opuan[> an anb jojobjeo ja ^sauoiaBjsajiuGui SBjsa uuipjooa X
BÍtij anb ouBjiun jajaBj^a ja 'jijnasip apand as X 'opijnasip bij ag
ajuanijBinog X Bopninajjna 'sopeajuBjd uojduj 'Bjsaod ouioa 'Biauaia
omoj 'ajjs oinoa 'bijobojij omoa 'njujdaa jap SBiuajqojd boj anb ajqij
-nasipni sa 'obsvx B A OLsoray B oísai^x aP 'vxia^vdi-ivg osvwox
b oiiHVSioag ap 'oTiavavg b ownHg ourvaHoi^ ap 'laoNy aaamjv
maAViHDViV ^p^ap uiBpjanauoa sopoj ojund jamijd ja na anb bX upia
-BJjsoinap eun op ampia so X amixa am ojdraafa jap pBpij^a Bg
�años los niños apr^nden el idioma y el alfabeto frente a las paredes...
y luego los hacen jugar y correr para fortificarlos. . . y los conducen
a loa talleres de los artistas, pintores, orfebres y observan sn "incli
nación" así escribe Caimpanei.I.A; no voy a citar otros pasajes porque
en esta Cátedra me basta eon hacer notar que los niños de tres años
son conducidos frente a las figuras pintadas al fresco en los muros
de la ciudad, figuras que despiertan su curiosidad, con lo que apren
den el vocablo correspondiente y las letras con que se escribe; que
son conducidos luego a los talleres de los artesanos no sólo para que
se den cuenta de la realidad de la vida y de la necesidad del trabajo,
sino para que elijan a los maestros que habrán de guiarlos. Me parece
que basta con esto, sin forzar la tesis, para poder baldar de "escuela
activa", de sociabilidad del trabajo, de orientación profesional y aun
de método global. Y ¿no son estas ideas activas, verdaderos bienes
de cultnra y efectivos valores formad vos? ¿No es acaso oportuno
que se conozca y alabe estas viejas novedades a fin de reconocer en
nuestra cultura, en nuestra cultura occidental, las ideas, los motivos
y las soluciones que vuelven a presentarse en el mercado cultural
con nuevas etiquetas y con el refinamiento de una técnica milagrosa
o embaucadora?
El tercer factor es el que se refiere a que el proceso sea estudiado
en su desenvolvimiento histórico, como manifestación total de la espiritualidad de un pueblo. Y ya que esto se refiere a la didáctica de la
enseñanza de la historia de la cultura italiana, es preciso que esta
blezca alguna premisa metodológica y la justifique.
Ante todo precisamos determinar bien, aunque sea sólo en sus
líneas generales, los temas que trataremos en el transcurso de estas
lecciones, pues dada la multiplicidad y la complejidad de los temas
que pueden incluirse en una historia de la cultura, no deseamos que
queden indeterminados, en el
í
La primera
distinción que hicimos entre cultura y civilización
pri
da basta cierto punto, porque
no existen dudas sobre las rela
ayudap,
pq
ciones entre los dos términos; no podemos olvidar las rela
las manifestaciones interiores y las exteriores. De manera que será
necesario tener en cuenta las estructuras sociales, publicas, económi
cas y jurídicas, porque es verdad que el espíritu humano se mani
fiesta en un ambiente y es verdad también que interpreta las exi
gencias de este ambiente.
Se trata entonces de trazar una historia política, social, econó
mica, literaria, científica, filosófica. Seria ésta una intención presun
tuosa y creo que demasiado tendiente al enciclopedismo para ser
verdaderamente eficaz. Creo firmemente que cada una de las tan
diversas manifestaciones del hombre tiene su profunda raíz en una
exigencia univoca de su espíritu y no estoy de acuerdo con Carlyle
cuando exalta al héroe. El poeta, el científico, el artista, son hombres
_22 —
�— ES —
'jBiuappao Bmijna bj ap ioíbhi ojpnna jap o^inap bubjj
-bi¡ Bjnijna Bim ap JBjqBq s as^zaduia apand pirana auimuja^p
oirassoan sa A ^bubjjbi; BJtujna ej ap uaSuo [a apsap,, oqaip ajj
•pBlUUJOA
Buanq ira uoa 'oaod urt 'uaiqnrei A sajumpiusa boj ap A sosoipnisa
so[ ap saiaira ja uoa 'peqnoe^ ej ap pEpipiídsoq BjoAanaq B[ uoj oí
-uaná ojad 'upraemp bÜibj ap ouiaim un sa a^ao anb asrasuad apan^
•afasuoDB oj sopouod boj ap pBjutajdraoa bj A pnjraapl b[ opu^na
saAajq sera sopo^ad ^od o 'o^2ts na oj8ib ap 'o8aiq jni^asoad BJBd
'nueipii BJnj|Tia B[ ap saua^^o sot uoa opuuziiaraoa 'pmpiaB^ b| ua
a^Biaip anb os^na ^a ua jaaBiJ o8uodojd ara anb 01 sa o^sa A oai^oi
-aiq oiuaira^^oAuasap na ua osaao^d p jBipnisa ap pBpisaaau bj uaiq
-TOBi opeJisomap Jaq^q apand cqdinafa opidca aisa anb ojads^
•BBraalqojd sus ap uoianps n^
BpnjpBiiaua Bjsa sapna sbj na 'aapaniBU ea^a[ ap Bcuaisis un ap a^ed
jbuuoj op Biauaiauoa B^ uoa uzap^nnm b[ b aiuaaj ajcpuoq p auod
BairaBpj-ojaBUi-o.iaiiu uopFpa b[ asopuauíodoad sojuaimn^ ^^ [bjuibu
-ajqos 0[ ap mdaauoa p opB^adns Biq^q ou o^ad 'pAaoipara orasi^
-aasB p Jod Epnaijiijora uBBi;uíiip7) ns ajqraoq p Band opBismbuoaaa
EiqEq —noianpAa Bun ap s^aeji b oras 'soapjja soraiSp openuij^
mtq o| un8as iínoianpAa^)1 buu omoa ou— soiuapojiBn^ {^
•oiiuijra a^ra |a
ieS^abu B^^d 'oiouSí o\ Bpaq sojabu sns ap eo^d ti\ ubj^ajoa nop
-db ap saaqraoq so^ A iopp p Biatiq sbiu zoa up^a sauopan^iauoa ans
UBjRiuEAa^ soiaainibJB boj ^pEpips^aAinn ns ua Eueranq bjtiSij bj
B^iqaauoa ja8uy lan^ij^ 'bjsbiubj ns aod optrajo opunra un ua uaiq
•niBi BJipBAO as oisouy oaiAopnq íoquijut ja Bias je^inaa oajioui ja
ouiug outpjo;^ ap bijobojij bj ua isy -[.BpTjBsjaATmi ap bibue un uoo
'opBqraij oiaBdsa ns op '^aja jsno ja ua optmra ouanbad ja o BqtiiB
sbui ^ bjjb 6?ra as^BAaja aj. aiuajs a^qmoq ja anli jo^^ra oasap ja
íoiraijuí [ap bj sa sauoiJEisajiuBra sej BBpoi buijojui anb BaoAjun
BiouaSixa ej 'oiuairapBua)! ap ojájs ai^a noa 'uaiq san^ jAX ojg
•is jap ojdraafa ja aaqo^ opiptstii soraEi<pH l^anipa osaaoad ja ua
UBjaasin as sB)sjnbuoa Brisa anb ua btijjoj bj A BBpEzqBjj sBieinbnoa
bbj ^rpuapua ap uij b sauoiaBzijBaj sej ap ou^js ja oisa ^od jupina
-sap uis ^SBapt ap Biaoieiq rmi oius 'soqaaq ap Hijo^iq buu o(l¿
•sauoiaBisaj
•tuBtu SBiBa na opBzjjEaj uBq m oiibijbij ojqand jap suoisiq bj ua
anb sajenijiídea sejaua8uta srj ap 'uaiq s^ra 'oras ^sauoia^isaJiumn
bbs^datj sbj ap Buoisiq Bun aaaBij ap oiubi op 'sand aiBiEj^
•aunajad BipjBxu
Hb apnnBaj pBpiueumq bj 'rd^ja BAanu Bisa sbji anb ap mj b saaq
•raoq boj b uBp bj A 'uBzijBaj bj o 'UEiuBa bj o •UEiusBjd bj A 'nop; j
znj bj B uaEii .í ouBiunq oj ap erara amaso bj na UBpnoqs anb 'bibii
-jb ja 'oDijTiuaio ja 'Biaod ja 'odraaji un b sajosjnaa^d A saiojdjaira
oraoü UBisa 'npiaBzrjeaj ns A SBiauaSixa hbiso ap oiiuaQ •sEjauaSixa
sns BisaijtuBra btjoisiu ns ap opeuiuuaiap oinaraoiu un ua anb pBp
-tnBumq bj ap Btntuona zoa bj juiíIed Bjsd sopeiop ainaaiaBjnapJBd
�Si es verdad, como hemos afirmado anteriormente, que los ele
mentos esenciales de la cultura occidental son el humanismo griego,
el humanismo latino y el cristiano, podemos decir que la presen
cia de estos tres elementos y su tendencia a fundirse se encuentra
primero en BOECIO, que nace, casi para indicar simbólicamente la
continuidad de una tradición, en los años del desmoronamiento del
imperio romano de Occidente. Mientras la tempestad hárhaba se
abate sobre el Imperio, mientras las instituciones civiles se disgre
gan o desmoronan, hombres aislados y pequeños grupos, desplegando
mente, por salvar de las ruinas de la civilización los valores del es
píritu: los valores culturales. Son voces perdidas y débiles, sumergi
das en el estruendo de. las armas, son figuras ocultas por el humo
del incendio y por el polvo de las rumas, pero son los únicos signos
de vida en el paisaje desolado y sangriento; son los hilos sutiles y
tenaces que tejen el capullo del cual surgirá, solemne e ingenuo,
supersticioso y sublime, tradicionalista y rebelde, el diálogo potente
del Medioevo.
Nace en este tiempo muy alejado la cultura occidental, de la
cual, después, con el andar de los siglos, surgirán las culturas naciónales, que, aún conservando algunas características comunes, se desarrollarán según la diversidad espiritual y las diversas exigencias
tío los pin: t^ los. vero la cultura nacional italiana, si es verdad, como
hemos dicho, que Italia es "nación de cultura", muchos siglos antes
de ser "nación-estado"; si es verdad que en esta nación de cultura
los tres liumamsmos están meior y mas armo ni c amenté fundidos si
es verdad, en fin, que las primeras voces para defender los valoree
del espíritu se elevan en Italia, la cultura italiana, digo, no es sola
mente la primera que surge, sino la que influirá más directamente
en el pasaje de la cultura clásica a la Medioeval y, a través del pe
ríodo de H en acimiento, a la Moderna.
Señores y señoras, por el honor que me habéis hecho escuchán
dome y el placer que me habéis proporcionado al hablar, me siento
obligado a deciros cuales son las razones que me impulsan a empren
der este trabajo placentero de una cátedra en vuestra Universidad.
En los pocos meses que he vivido en vuestro país he podido
constatar, por experiencia directa, qne el obstáculo más grave, que
el profesor debe superar en Europa, obstáculo ciertamente justificado en gran parte por las recientes convulsiones, el muro de lítelo
de la indiferencia de los jóvenes, en el Uruguay no existe. He no
tado y no solamente en los jóvenes, una curiosidad, una sed de saber,
vida práctica, originan y alimentan el diálogo pedagógico que debe
ser la base de toda enseñanza formativa.
— 24 —
�•aiíanra b\ b paoiaui Bisiaq^
as o^os aips onb pp X asiapnaídsap apand ou anb pp opianaai p ;s
na bao^ soiioson ap onn vp*a X saaoim saiBZB op X soiquiai niqo^
op aijns anb olm^ tin sa 'ePta tía ap osma p na onpiATpni ig
•Baijosojij upioü^i^aAin bj aod Bsoúhpi nppuaAin b^ iBze[dinoai
ap nafqo p 'stqp sepoi ap asiRfap b oianpirnusa p sa a^si^qne anb oj
^ -pBpi^n n^ opaiipiasap p uauoil sanoraaRsaBij sb| 'sauoi.iEidepB sb^
'soisaiidoad SB|^a jod soipauía^ so^ 'SBpeA sotiBtn sb[ noa nüJiuanaua as
'SBjuana ap uij b 'sepoi í^oubuiÜbuii^ .lapsiBa tis sauoiSy|aj sri SEpoj
B np anb o| o^sa Oinanicspaid sa ^iiaiq bjoi¡v 'sapnpBJ^^ X s^s^aArp
sbiu sBde;a sbj ap b3ab.ii b aBsed osiaaad Bas cpBzuBap BJBd opnsna
osnpui 'zbJ b^ b üsaaAiun p apnpuoa ap pBpisaaan bj sa sauoiinpj
bb[ ap soAiiotu sai.ianj Bto soj ap onn anb jBAaasqo oiaBsaaau s<j
"ojnainiBaaBi^sap omsrm p X BtanaroiA Bmsim ur uoa
aadniais Bnmmoa Bipm bj X buba mpsaa BAiiBinai m sera ¡BpButidpBip
ap souaui p o 'siprq Bisa aanoduioa ap bif.ii onEinnq niíaidsa ¡g
fBimijuí sappisBiiuoa sBiop^
na epipiAip 'biustui B¡p Biinoa Bqat^ na Bisa anb X opuntu pi Bua|[ anb
pBpipaa B[ ap oiaodsB p opoi aatipap as uotaisodoíd epa op oaa¿
ne aod eoijiisTif as anb oqoaq un ap oiiBsaaan oiuaiinBiiBdiuojF pp
ainaní b a i im ribij as onb oisand iaA anb GpBn tnbs auaij on inuoiatiin or
pBpaoA iioap b SBUi 'puopeají bjio X jbuoiobj mni aaino uopisodo omoo
opBiapisnoa saaaA e opis B^ sbubiium sBsoa sop aaina aisBa}uoa [g
(l)
07
•oiaa^ omina noa uopnqiiinoa Bisapom
iin i^p b BHpidui; am oisa X 'oXBnflmn [Binijna osaaoíd p apuapsB
oiUBiia X omoa aatp 'sBpuaT^ X sapt;piuBinnH ap peipofig BusauA na
iBnosua uoa opBiuon B3A am ^oiafuBiixa loX anb ap oiusiui oipau
p 'seqanid sbiio bbiubi X sbidbi uBis^e^ on is 'uaiq uio^y
•tpinit(ia
F^ ap omSTiu onas p ua BpnapBaap e^ bX opBpnn ^\\ as anbiod
sa 'sojp epBi( uptonaAaid b^ ^oeu opnBn^ 'soiafueiixa sol v Joinai
p aXnipsnoa 01 'ppos opBiso un ap o Bin^no san ap pBp^iípp
ap oSbgj lauíwd jg,, :aqiiosa 1^ *uBnoN pp ^poaX,, ns ap SFaipod
sanopiBinSp] ap sroii X sBpBiipatn sEui3ed sb] anua 'aaiHQ omwg
ap oiooiniBsuad un iod Bpiia^ne op;g bij ara xtozex Bjp Bg
�Se tiene costumbre de pedir que c^da uno proponga a su propia
vida un fin, pero este fin no puede ser nunca una obra única hacia la
que dirigir bus fuerzas; ésta no puede ser otra que la potencia
misma de la obra individual, que se obstina en desafiar toda adversidad, y, puesto que se ha venido al mundo, no salir de el mas que
cuando se haya cumplido todo el deber moral que implica tácitamente
—como sobreentendido1—• la vida.
Parecerá que eBta visión de la existencia es en sumo pesimista,
pero es todo lo contrario puesto que el pesimismo es desconfianza del
espíritu y envilecimiento, mientras que la actitud que aquí se anuncia
que sólo se"eumple en la energía del "hacer". Ella desafía al adversario
y le hace doblegarse; el adversario, que no es otro que esa paite de
sí que dehe ser vencida y superada.
Benedetto Choce
SEMANA DE EXTENSIÓN CULTURAL
Al comienzo de los cursos de este ano la Facultad realizó una
semana de Extensión Cultural, aprobando una propuesta del D. Ro
dolfo V. Tálíce. La Semana de Extensión Cultural se realizó de acuer
do al siguiente programa:
PROCBAMA
Aforíes 24 de Marzo
1.a — Alocución del señor Decano, Dr. Carlos Vaz Ferreira.
2. —Palabras del Consejero Estudiantil, Sr. Víctor Cayot*.
3.—Proyección de películas científicas (16 mm.).
4.—Palabras de la Bibliolecaria, Sra. Estber D. dr Ramírez.
5.u —Coro Universitario bajo la dirección de Nilda Mullen Bacb:
Tres corales.
^fl—Inauguración de la muestra de "Los Libros de Arte", incorpora
dos en 19^2 a la Biblioteca.
Esta muestra permanecerá abierta al público desde este día hasta
el día 26 de Marzo, de 8 a 12 y 30 y de 14 y 30 a 19 horas.
Miércoles 25 de Marzo
l. — Conferencia del Profesor Rodolfo Méndez-Alzóla sobre la re
ciente excursión paleontológica realizada por su cátedra a la
zona del Cordobés, con proyección de dispositivos.
2. — Conferencia del Arqt. José P. Sierra-Morató con diapoaitivos
en colores sobre un viaje por Europa.
— 26 —
�— iz —
sopiÜntp jas ap sajqLidaasns Bianar^ bj ap sajBjnaumpunj seranj bbj na
soipnjsa soiraiibv Bjnana ua sopinaj ajnautjBtnaiiJBd ti^as aob X uoia^^
•tjsüauí bj BiaBq ajnauíjBiuatnBpuuj sopBjuatJO sotpn^sa ap o^uajnini
-ajuera A nopeaia bj b Epuaijc os 'sfiJnjEpuaaix sbj BpBq sopejnaijo
sosina soj ap opmfjad uta anl> EpuaTntoaaJ Eajqraesy b-j (a
• 1 sapBpiuBinnjj op ^pg bj ap uopisodojd) sajqij bobjro boj ^í
A BBJn^Biauaai-j sb^ ap Bpnaisixaoa ap naraioj p anupnoa peijnas^ v\
anb ^pn Bjapisuoa aauíj sosa y 'BJtvjjna v\ ap oiuaiEmr)HBAa[ paj on Jia
-npo.td Bj^d japuaiB anai<\noa aitb bbj b tioiaBÍípsaAin a uopBziputiiojd
ap sapcpiApae sb[ uanbppuapi a noi^u^noa anb sBApupiu; svjpnbB
oapojjBsap as 'soipara sns UL'íuatsuoo o[ unl^as A ajqisod o[ ap npipatn
f[ na anb apppuamoaai sa 'sBppuas a^uauí^puoij sapepisaaon se[ b
uaicjniB^ am.iojnoa A nppB^i^^aAui B^ A jouadns ^zu^nasna bt pianasa
oppatuoa ouioa 3|opuBn^TSB 'sGpnai^ A SapBpraBnmjj ap peipia^^ E[
Gaip^daa b^ ap pBppjaAJn^ b^ ua caja anb S^[ ap ajqn^aQ ap 6 ap
^a^ bj; ap sanp so] b amjojnoa onb Bjapisnoa Ba^qnnrsy b-j
{q
•oiaaja p ^opBu^tsap papuoin^ cptoouoaaj ap
eaiosajoad jBiaip uapand anb uotaBzpBijadsa ap eo[[ifijna go[ ap op
•m^jad uib 'sopBjsiB sosjna b on X SBpaiBm b ejaipj as saaosajojd ap
uppBnSisap bj anb "^tajón otaoa BajqniBsy bj epuaiinooajj
ajuaoop n[OpBJI
8 aní suno
^b
—T
2a— (y
ÍSBAI1
> sau opnjosaj
sa^nam^is sbj ofasuoo [B opptmaJ Bq o mojo jap BajqtuBsy bj eqaaj
bj bisbjj -ojisübj^ oumuí pp oypmsa b Bjjnanaua as 'sanoptmo^
A süpg na cpipiAip ^sa anb 'BajquiESB B^a e a^uaiajoj ttppB^naui
•naop b-j -aquo opTUi^ X aotjEX -A oJtPH "S3ja ^ojarasuo^ soj lod
snpnBjBnnajp s^i-tap na orasini jap nppnjtisns jod X 'e^auaj zb^
sojjF^ jojaop pBqnaB^ bj ap onBaaa T3 lod Bp^tsajd opts opnaiqBq
ZS6I OWB jap sBip souiíijn hoj u^ [BituB upinuaJ ns ojqajaa SBia
-nat^ A BapBpttreninjj ap pBtjnaB^j BJ ap Ojisubj^ jap BajqniBsy b-j
oaisavio xaa vaia^YSV
•oatjqnd ja j.od sopBjtstA noaanj ("aja 'sotjoj.
-Bjoqsi 'sojnaaiBUBdaQ 'soimiisuj) peijtijb^ bj ap sctauapuadap sbj
SBpoj sBioq OS B 9t 3P ozJBK ^p ¿S saniaiA jb g^ sannj ja apsaQ
•aqtJO ÍU^a -aa •^osajoj^ jap Bpnajajno^ — a'Z
•HsajBa
-isnra saaopBJjsnji una 'Bat^pj^jjo^ noiaaajoaajj ap otiBuiraag
tm B13B^,, ¡aiqos nBJB^saXy OJnB-^ Josajoj^ jap Btanojajnojj—8'j
�nacía la investigación fiuc no ^on atendidos ^n un nivel superior en
otras instituciones de la Universidad. La Asamblea aspira a que bajo
condiciones severas (por ejemplo, dos años de trabajos satisfactorios
según informe aprobado por el Consejo) los ^colaboradores de inves
tigación" sean equiparados en cuanto a ísi intervención en el gobierno
de la Facultad, a los estudiantes regulares de las Licenciaturas (pro
posición de la Sala de Ciencias).
d)La Asamblea considera que deben mantenerse, cualesquiera
sean los planes seriados que se adopten, laa cátedras libres exentas de
toda exigencia de acceso a sus aulas, v de todo contralor de estudios,
aunque obligados a trabajos de profundi^ar ion e investigación.
e)La Asamblea propone que en la sección Ciencias se creen
las Divisiones de Matemáticas, Química, Ciencias Biológicas, y Ciencias
Físicas, con finalidades de enseñanza superior e investigación; y que
dentro de estas Divisiones se organicen las Comisiones Asesoras.
S) La Asamblea recomienda al Consejo el pronto estudio de la
iniciativa de la Unión de Universidades Latinoamericanas para crear
en nuestra Facultad un Centro Piloto de Humanidades o Filosofía y
Letras, a fin de que sirva de modelo a las similares de la América
Latina dedicando a la misma preferente atención. A tal efecto sugiere
que la respectiva comisión del Consejo, actúe con la colaboración que
se ofrece de una Comisión Especial designada por la Sala de Huma
nidades.
2 —Planes de estudio
a)La Asamblea recomienda al Consejo la aprobación del plan
de organización de la Licenciatura en Matemáticas (modificación del
b)La Asamblea recomienda al Consejo la aprobación del plan
de estudios de la Lieenciatnra en Ciencias (Química), cuyo texto se
adjunta.
c)La Asamblea propone la aprobación de una norma general
para la reválida de materias y cursos para las Licenciaturas del si
guiente tipo: Si en las Facultades de la Universidad se dictan cursos
integrables en los planes de las Licenciaturas, las respectivas Comisio
nes Asesoras podrán recomendar al Consejo la reválida de los mismos,
sea en forma general, sea individualmente. La reválida puede estar
condicionada a la presentación de trabajos complementarios a juicio
de la Comisión Asesora.
S—-Estímalo a la Investigación Original
a) La Asamblea apoya la actitud del Consejo en lo referente a
la implantación del régimen de "Dedicación total" en Humanidades y
en Ciencias.
�— 6S —
-Btauaaig B( ap eoipnfsa ap usjd pp aaiaaE ofa^uo^ p ajqraod pcpaA
•aaq b[ b jbuuojiii BJBd uaisitno^ bou en^isop Bap]uiBBy g —
•eauof opajj[y -jg 'BiasBEj^ -g aaof 'Suj :aBaiiBrna^Bj^ íoX^g ^buiq -jg
I va J a '^BaiiíOptg BBi.íuai^ (a^napi^a-L^j aaipj^ A oJIP^iT JQ
ojofa.uo3 .'IH1^IUI3 zazjunig orpqzy mS 'Bqig <ipiip.H u[oin^
•JQ ^BUOHIJJ [[JGIOg IdBBJJ Ig •ajJJGjqBg Ulllliy -JQ I.BZI^^ ÍBSOIIB3
npiiBinBA 'ig 'oBp.iy -y xa ^GjjoBOiiq [iq.iBza -G^g 'ua[qGd wi}[ xq
:Bi8o[(Gitsnj^ ! (^^uApiBAa^) zaiiBqj ou:>qog .inBBjoa^ oza[39uo[) :sopvp
^
j^ q
lqa T Pi^n^ ^
ap oipn^a {a bjb<1 ojuiao mi ap noi^Bd^a b( ap p^pnppsoj {a
•jjojBiü^a.^ a^^of Josajojj :1B^i.|bN eh1>}siH
V\ ap bpia ap o^und p apsap ^Bii^njj^ pp -y Bdi^qnda^ [ ap ^Bp
-Biiapao SBsiitqnai^ sauotajo|dxg ap un[d un ap upiaiíjndajj (p .
•B^pjjd^ mA [nry aosap^^ iBa^uope^r buhb^ X b^ou BI ap oAiid^a
-sap X oatiBuia^siB oaojBiBa un jBuoiaaajuoo ap p^i^uso,^
(a
BSOg ^]f¿ Oipf
•ia :aia 'DHOícaoíiE! ap sap^pi^aBj noa ^buijej^ iSo|oia ua uoiaB^
-BaAUt E[ Bjed oj;na^ un a^oja ap pnprun^odo .i pepiinpBOj {¡i
•uiaBUuA.o xi¡aj -7lii[ jq : oamiouojiBV ou
an spd [a ua JBaaa ap piipmmjodo A pBp^iqpo^ (e
:ap BaaaaB onsmqy ^ jbiob3SE
ana sajnBnuojin Ba^uauiífw so¡ ^a^isap Ba
•pegnati^ nr ap oaiuBíÍjQ oiuauie^ag pp Biuaojay :B;p pp uapjo
ajuan^íiB B[ uoa BpButpJOBijxu up^as buh b oa^riBi^ pp BapnuBBy
B[ b anííOAuoo aisa aiüi 'ofaauo^ pp Bipips Bap[TnBBy e^ —
•Boa^piuap BBinaiqojd sapup.j^ so[ ap eaiupid upi^nasip B[ BJBít
b^ioj ap uppBzmB^JO H^ ofasuo^ p upnarmoaaj BapimHBy ^
[o
•Buia[qojd a^ea ap nppBjapr^^uoa B[ ofaíino^ p
Bpnanuoaaa opi^naa pi ua X 'psquaB^ b| ap osajíia jap nopBnip b^
jBtpniBa ap ojnatitoiu p op^áag ^q anb BjBIaap Baiquresy ^^ (q
-oqB^ o omi^auy BpBa ap eapBpwaaau sej SEpipuoiB ueae aní) 'zaA V^ B
Bpuaiiuoaoi A 'pB^nauj B[ ap BBaa^oijqiq se[ ap oqjaas pp uoiaBzipa^
-uaa ap sanopBJidaB sbj b oidpuud ua ajaupB sa^quiBfly B^j (e
oEioa ag — ^
�tura en Ciencias Biológicas. Esta Comisión está integrada por los
Profesores y estudiantes de Ciencias Biológicas que integran la Asam
blea y por los restantes Ayudantes de Laboratorios de Ciencias Bio
lógicas.
4 -— La Asamblea designa una Comisión encargada de estudiar
los problemas de investigación original e Institutos y Laboratorios en
la sección Humanidades, integrada por un delegado del Consejo (aun
no designado^, los profesores: L. Machado Ribas, L. Gil Salguero.
Lea S. de Scazzoeelño, y los estudiantes: María C. Arregui, Carlos
Daws y Q. Cabrera Piñón.
5—La Asamblea designa las siguientes Comisiones revisoras de
los planes de estudio de la sección Humanidades, integradas además
con sendos delegados del Consejo (aun no designados) : Historia: Dr.
E. Petit Muñoz, Dr. L. Machado Ribas, Sr. A. Ramírez, Srta. M. B.
París; Filosofía: Prof. L. Gil Salguero. Dr. A. Ardao. Srta. E. Hocbbanm, Srta, Sara Caviglia; Musicología: Dr. Kurt Palilem; Prof. C.
Estrada; Srta. Martba Bracbi, Sr. A. Perera; Letras: Prof. J. Ber
gantín; Prof. G. Gmllot Muñoz; Sr. M. García Puertas, Sr. R. Romane.
�a | ng -appu
U I P JF *
'Bizp^-tjpouootntj ••<) ^ 'pI^K n3 'B?"10X oantAB^j *x orao^ sojis^bui
uoo— ezi[ei.>o<Iso as osoipnjsa uoaoí ya oub b^ u^ BjyiBin^arj Bni^dis^ip
•^uud [ anb ap oi^aq p op^pomap mil j^!UB3[V opo^ui ap
jojÍlj o^iJisa ira ¡ap naijnnaia pepiaaaa^ B[ ap ouáis [a ofuq aaopa
as ouo^^ opímy ap paplapaa a[ o^naimoo ana apap a^ oaa^
•9OtUBt[BI
-Búa^ aub papt omaiuoni [anba ap aaan^ enip as ¿ apapp papijBu
•osaail un ap papiApaa B| aas b -opiinas o,aa;a ua '[an^ -.ojopajoq
•B[Oa sopiluBrp ap odaiÉ onííiiaB ja BjÍ os.iadsip 'oaruBdsiq Bninn^
[BJUiBn na ap sofa[ o3[B 'BaafuBi,xa pBfiBiaAinn aun ns apa^ojaBSap
•pjBAABjj ap boub bo[ 'BoaB soiuii[n o; ap B[ A 'oiimnin uuioa i aopaA
•OHia.i ouioa ijopBajj ouioa osuo[y opBiiiy Jas ap bji¡bi| anb oj jajajíl
BJip •!•> ap pmraáBm b[ Jiiipij iBfap opipod jjipq amaai|iaijrp o^a
anb oaad 'apaaj sjm BpBBjiBaj J.|o B[ ap a[qBBuadsrpni asaq umarp
-iioa 'pumpa
Batjjiuaia noiaBnuopouiB ap
npiaBJBdaad ap 'BoiAojd
soipmsa ap pBpyATiaB ton opo} ajips anj iBiUBiuajy oa
BUBds^
na MoijadiB pipupae B[ and 'aaaty ionana ap pBpisjaiiu;) bj ap
•tdopü^ ap oimiiBuj [op jopajip A BBj1a-j X •ijonoti^ ap peipaB^ n[
ap josajoad omoa Epn[[OjjB9ap pBpiAiiaB B[ ajLiamyBdpimd japuajua
anL Xbi[ x 'osiiojy opmuy jod BpB[[OjJBsap pipunan •[ a X opii
Bl¥ ^].11^ltB lll-i*lM BIStI^^^I^-1 ^P A UOI•)B^TAB^^n ^P OJI^^ií ^AtlS O].Q^IIIOtll
un ¡Bsu^iny ua bsi;siiiSíuij e\ ap A 8osiubiIsii[ aoipnjsa so[ ap bijoj
-eiq e^ na [HTonosa oiiiaruoiu un arjoiba op jbjbji X ^uiTuripp 'je[buos
b oiBAiuLo anli mus 'piipi[i;joiBjij|mu ns jod oraoa o.iasuijjuí ao(ba
US ^Od OJUB3 'OiqBlOU BUISIUI JS UO BA ^BDptAipuI H^qO BUll Op BISUO!
-.ooxa b[ o^ uountaran jBÁttJtpts oooduiBi boi^iu^is ou X sopioonoo suuaui
o sbui soo!jBJÍíot|(i!(i-o¡i[ suiEp ap oijos Fun jüpjooaj b oiuaiuapluns
joajoa -sojíosoii ejriI 'BoTjtuois ou oeuo[y op^iiiy B ^BJoniauíno^
• (ZS61-968T)
OSMOTY OQYMV
�en liamburgo— es la fonética, una disciplina que suele parecer árida
y hasta mezquina a quien considera la lingüistica desde afuera, justa
mente por su austeridad, porque no permite las hipótesis indemostrahles y los vuelos de fantasía Lan frecuentes entre los aficionados,
pero a la que los lingüistas de todas las tendencias reconocen no sólo
no es de mnguu modo indi t eren te, pues la hase ion etica y el rigor me
todológico adquirido en e] eullivo de esa ciencia estarán siempre pre
sentes en la obra de Amado Alonso,
Y otro hecho esencial es que el joven filosofo se haya formado
en el anil.mnU- del C^ntro de Estudio, Históricos de Madrid, un anrMente dominado y animado por la gran personalidad de Don Ramón
Menéndea Pidal. Pertenecer a la escuela de Menénileí Pidal no sólo
dolo^"ica móvil v viva, en la que lo vie 10 y lo nuevo se combinan
armónicamente, sin sacudidas violentas, en la (pie el anquilosamiento
en posiciones superadas es cosa desconocida y en la que toda ideología
nueva se absorbe y fructifica sin desvirtuarse y sin desvirtuar la hase
en que se injerta. En efecto, la escuela lingüística española ha sido,
quizas, la umea en la que no ha habido revoluciones teóricas ni disputas de "nnciens el modernes", dado que la amplitud de ideas del
Maestro ha permitido que todo se renovara continuamente sin con
flictos v que toda posición teórica o metodológicamente innovadora
—de la teoría del niLatralo a la dialectología comparada y a la geo
grafía lingüística, y de la estilística idealista al mis reciente cstruegeraeiones ni fanatismos. En segundo lugar, la escudo de Mciténdos
Pídal es la única que ha mantenido y mantiene firme —y no sólo en
teoría— el principio de la unidad de las ciencias filológicas, la nica
en la (pie la lingüística se sigue cultivando conjuntamente con la bislingüistas españoles suelen conciliar la erudición con la agudeza y,
literarios.
Esta idea de la íntima unidad de lengua, historia y cultura (aun
que no se trate de cultura literaria} aparece ya en el primer estudio
de inavor empeño publicado por Amado Alonso, es decir, en Ea sitbagrupación románica del catalán (en realidad, dos artículos de una
serie no continuada, ambos en la Revisto de Filología Española, XIII,
19261. En este trabajo, iniciado como reseña del libro Das KatatanUche de Meyer-Lühkc IHeidclhcrg, 1923) y en cuyo planteamiento
había colaborado el mismo Ramón Menéndez Pidul. el joven profesor
i,,.^i,....i.,
de
solo treinta anos se presentalla ya como lingüista maduro V ortgiLübkc, y a lingüistas ilustres como el P. Antoni Griera, y no en pe
queñas cuestiones de detalle sino en problemas esenciales de método.
— 32 —
�— es —
•psip o saaopBJoqBpa b jBijuoa ra 'sR^sippadsa ap op^jjaa X opaps
oa^qnd un Bjtid araaniBAienpxa jBaqqnd njpod on 'opjiiiíjsnoa bX
X ojrpnja ap joqtq F[inbuej¡ Bim e asjHiuui[ Bipod ou rX jnby
•í)^]d íl/^f-í
i/í ui uiítu )t¡3ii í/if) aoip as '¡BiAiJi ojpnA bij as eX anb uoisajdxa
buii uoa 'anb o[ jas odns '(iqp b SRpBj^ am^uiRjsuf 'sBzpb aoCaui 'o)
pmuaAnf ns ap JBsad e 'X piauaS ua Eops-jn^iii] Bpuap R[ ap X saín
-Rdsiq bi^o[oio|S b[ ap omnnop |a ujRd SEjjar^ SBBuaniui a sBAanu ap
jopRKiiiB^io X JopBisiiibuoo ja aiQainpaj anj :osa aub sriu ot|omu anj
'—sajiy souang ap Bi3o[oI!^ ap ouui^ui [a Jt^iJip bjbiI pjpij zap
-naiia^ Jod o^andojd— Roijainy b ¿^6I ua oPrPrIBrji 'ojad -au^ism
osi>i[iii}sa un X josajiud urjjÍ un jas B opBÜa[] BjjqEq osuojy opEtny
'BijRds^ ua opepaub asaupiq ¡s uno 'anb 'sand 'epnp Xeij oy
Bjoda
BJisanu ap BunatJainB-ouBdsrq boiístii^ui^ e\ ap oJisaBtn p X jopRAoua.i
p jas ejqap uainb Hrpnjd ^qep soip.usa soJaiupd sns ua bX aub ap
oaiitja opimas opil^^ p X ssuuqqojd scq ap uotsia Bjpp H[ HRj,sanuiap
'sapi ouioa 'X pnjaB EOTisup^int bj jod snpBidaaB oiuoa asjBjap¡suoa
napand SR(la sepoi anbjod — |Rpid zapnauapj ap bbj uoa ajuaiupianasa
uapiautoa aub— sauoisnianoa SB^sa r uoisua^xa b1) ja i a opup soniaxT
ouBna^sBa pp osuaasB p (/oyüdsa pp saua^
-uq sn[ ua opBJjsoraap Rponb 'Biuap o^ Jod -omóa) anj Bijaqj ap pi
-33(B!p Bjraouosi] punan B[ outuuajap anb OAtsiaap oqaaq ¡a — uRpiea
pp JBpiaiUEd E|jo;siq b¡ ua Bt3ui[OJBa Booda m ap o uoiaR^mEiuoj ap
K11U3IJJOJ SEn^puB sbj ap RpuRiJodiui b| ap o;uatuipouoasap anbi[d
-raí o^sa anb nis— anb (p isauo^BJE-ojjBABn p X sanoa|-oüRrjtiisi! p
i^sajoijBdsa,, <nnaraRidojd so;aapip b itaTqiuEi duis | pzuaAoid X uo.ibbS
'sanrinjjod p X) u^puBa p ops ou auodo as pt oraoa X -sajopEAjasuoa
aíuaiupjaua3 sap^uapiaao snpapip ap odtuá pp JopBAoiiui sbiu o^ao^
•Bip p ops jas Ripisaj oun^apRa p SBJuioun -appqaj s?ra Hraajsis p
omoa aaajrdB 'saaunjj p ^p3niBmoj-op^,, p^aapip Biuaisp un 'amara
-Bisnf 'apuop 'amappa(^ ap saauBraoi sBti3ua[ sb[ ap ojjnap 'souara .
o i jod 'o oaiuBiuoj oiunfuoa Tap o Jjuap üsjb japisuoa naqap anb outs
qBzuaAOjd p oioadsaj uoa ops asjBjapisnoa o son a-<ma ops asjau
-odo uapaitd ou UBpma p X ousipisüa p anb (a í odiu^ orasun pp
BBiufua^ SBiuap sh^ SBpoi ap eauotoBAOUui srj b uppisodo ua X o^adsoj
noa SBpBjapTsuoa sauoiaBAjasuoa X sauopBAOuui ap Bfaidutoa Xiira auas
buu aiuBipaui ouis ' oaiuRraoj-ojaqT o oatuBiuoJ-op3 oraoa 'soaii
-BjSoaS sopjoj aioBipaui anijap as ou on^uaj buu ap pBpr[BiipiApni
El anb (q 'uajapisuoa as sujsa anb ja na oauoisrq oinaraoui |ap a
üinaiia ua uauíoj as anb sbsot3osi sbi ap uapuadap X sapuoiauaAuoa nos
(sojaapip sojjo ap oraoa) sojiubiuoj Bo;aapip ap sanopBdtu^Bqtis sb[
supo) anb (B :jaqes b 'URjuodrai as eaouojua bX anb sapjonaS eanois
-n^auoa sbi ÍSt6I 'B^j!V S(>uaa *ojqjí naup/aasi^ ua 'oju^pi^Q ap
saauntuoj sav3ui sa¡ ^p vp^^ijjij^) ap.rei sriu soub ampA sBipi^dxa
jaApA X jBaijtiEi opipod ^Xeq joins ns anb 'aand 'jRUBJixa ap sa oj^
�pulos ya formados una parte de las tareas que implica la investiga
ción, ni estudiar materiales ya reunidos y publicados por otros. Aquí
debía hacer mucho mas; rotnrar o, por lo menos, seguir roturando
un terreno en gran parte todavía inculto; crearse las premisas niisnias
para una efectiva labor de investigación; salir de la Universidad para
combatir el "aficionadismo", para despertar, difundir y guiar el inte
rés por los problemas lingüísticos, para intervenir en los problemas
de la enseñanza del idioma nacional; hacer revivir la tradición lin
güística americana, en parte olvidada y en parle estereotipada en enve
jecidas fórmulas escolásticas.
El Instituto de Filología de Buenos Aires tema ya una noble tra
dición de estudios, inaugurada por Américo Castro. Pero bajo la direc
ción de Amado Alonso la labor iniciada fue ampliada y alcanzó un
ritmo continuo e intenso que no había podido tener antes. El Instituto
de Buenos Aires llegó en pocos anos a ser el centro lingüístico más
activo y mejor dotado de América Latina y uno de los mas importan
tes centros de investigaciones hispánicas en el mundo. Sus publicacio
nes se volvieron pronto ímprescindibles en las bibliotecas y en las
mesas de trabajo de todos los romanistas, y el hecho de que en ellas
colahoraran estudiosos no sólo de Latino - América sino también de
España, Inglaterra, Alemania, Estados Unidos, indica hasta qué punto
el Instituto había alcanzado un nivel realmente internacional.
Para asegurar la amplitud y la continuidad de la investigación,
que necesita el esfuerzo conjunto de muchas energías, se propuso
Amado Alonso constituir nna escuela lingüística, es decir, reunir alre
dedor del Instituto un grupo de colaboradores y formar un plantel
de discípulos. V nombres como los de Pedro Henríquez Ureña, Eleuterio Tiscornia, Marcos A. Morínigo, Ángel j. Battistessa, Raimundo
Lida, María Rosa Lida, Ángel Rosenblat y tantos otros, pertenecien
tes a una u otra de las dos categorías, indican con toda evidencia que
lo logró plenamente.
Asumiendo sin reservas el cometido de removedor y maestro que
su preparación y su posición le señalaban, A.niaiio Alonso entendió
que debía informar a un publico mas vasto que el universitario, es
ticos en el público culto en general y poner al día a este mismo pú
blico con respecto a los últimos adelantos de las ciencias del lenguaje,
difundir —dentro y fuera de la Universidad— las nuevas ideas y los
nuevos métodos surgidos en la glotología en las últimas décadas, esta
blecer los términos científicos del problema, tan ampliamente sentido
y discutido, de la lengua común cu America. Uo hizo Amado Alonso,
por un lado, publicando obras como El problema de la lengua en
América (Madrid, 1935) y Castellano, español, idioma nacional |Bnenos Aires, 1938), en las que se afirma, se defiende y se demuestra el
carácter cultural de la lengua común y se indican las condiciones y los
límites de su unidad, y nna larga serie de arLíeulos en la prensa diaria,
particularmente en La Noción {entre ellos la conocida Epístola a Al— 34 —
�^ se —
-Bjaaysip sapBp^iaBA ssy ap o ¡piusa [3 iBundsny BOijamy By na BayjejnS
-uyy Ry ap oatypadsa odmB.i yB asjRaipap Hiqap EiSoyoyi^ ap ojnjrjsui
p 'opoi ajqos 'ojatI -saJopBJoqRyoa sns X osuoyy opBOiy Jod Bpnzipaj
anj X asjBzryeaj Biqap EAijBnwojni a baijeuijoj JoqR[ Bjsa Rpox
•tluaiq B^sq as anb 'o^yu
jaDBq aub Xbu ts lanb opom om&nn pp *uaiq tfdas as anb fcajanj anb
ona.ua; p ua "i>[b jaq^s anEi ^í^q ¡s o^aj 'opui sonam e^as osa :Ba¡^
-BraiíjS ap o.qsuj opo| za\ eun ap osa¡rny^ ^BoriFumjS E¡ ap ochuea
p EjBd ojos 3¡ba on onb oaT^pppoianí oidpnud a)sa opepuas aas
aaajam 'sBsoa sbj1O ajjua '[Biia B[ na 'Ot,61 U •¡¡j^ -lumv^n A
wíiJÍuy/ ap ^i>iuoj¿odd sonariu so'j npB|ni¡i nion b¡ 'o[diual*a jod 'aeaa^
*o^iiaunnuaasip ajuaTaTins ots sopHiidooa^ SBoiHj^fíjd boj ap ua^aaB
Bainiajod bj ua aiuaniB^ouiíuB oupjajut o (6"8E6l 'ajiy souang)
vuvjpism) wai/wiUDj^ BpnjoqBp A npirpanoa ajnainBUjapom i EAjim
Bim ap sosjna sop bo^ R^j[i zanbuuajj ojpaj uoa uoiaB^oqGpa ua
•pai|qtid *ojnaiuiBajuB[d ojaajjoa ns b A uoiaiqos ns b ^inquinoa eJBd
lA Eijupuuaas Bpnasa b¡ na yonedso pp FZUBtiasua B[ ap stuuayqojd so¡
au a Sil ao ua inasa j) Biuod on aub oiouajdmoa obuojv oueiov ^siBd rao
panqua Bpp ny uirjaap anb pBpiyntaadsa ns ap sBiuapp^d soy sopoj
Bzunap anb orne ^sbijfjisí3aiuii sauoyaoaiyqnd s^y ua X SBpiB sey ua
bjoSb as oa BjHiyBtaadsa yap pBpiytqBsuodsaj ^y anb ap ajaayasno^
•lO^ór '^a-qy souaug) piiJa^ *>mvd ^P /.I'sa ^ ví^od <>moa 'bij
-B^Ojiy o ^ByqBq yap BatjsLyííea,, ap A 'tS6[ *1I1A X 6y IA 'ajuaui
•BATiaadsDii *iteiutititoíj -iap jíi^itiaj pjtTt iiiiijs^iio a ua o-iuiuijd) ítoiuinu
-ttufp sof ua nisnjunf A umoji) 'voidouio 'upjoof^ A jowoih^ ua opiaijjo
pp naíípiuwj^ A aijsiyijs^ oiuoo 4CBn9uay bj ap BOijsyyijBa,^ ap soiymiBa
"(ttót 'IA 'i^tf) ""^o/ PP pP?J"^p? í oinoa ' (soay^oyouoj)
BayEJujanjjBa sotpmsa '(yt^61 'ill 'Hdd) utnwwsdadns A wnjajis
'VS A lOt-61 'II 'v^Uudsiii viSt>jojij ap ufsiíia^ ua) vmuoiso^diui jas
dp&Tid ou ouisiui is ua afvtij^uaj p awh Joej omoa 'eaijsiTi^nTy BUoaj ap
soXbsua o puBai i (ind ^BBuujaop sBAatiu sgi ap uoiaBaiydG bt e X ojubj
^apE ig a]uaiujBnosaad oXtitii.ijuoa ^BiiduiB sbiu sajoiaay ap e ja isa buu
E jo M.ippailra ap oaippi.I un n jo asopu?i3iji[> i '(uocanujara!
onBjd ya ua oinoa ouBauauiB ouByd ya ua ojubj ^odmail ouisteo jv
-sa^OjnB sosa ap GoaaoB ojuasa B.í^q as anb jo fara oy aJj.ua uBjjnana
-na as (ajnssnBg op ap ojqiy yR uppanpojjm ^y oraoa) BBun^yB say^na
SBy ap •nauoiaanpoiju; a SBin^ 'sbjou uoa 'soidojd soipnjsa uoa sByop
-uEjoyduioa X 'ajiisBUBg ap puBmpja^ ap pjjauaS van^ináuij ap osjuj
P '(Efól) JapsoA yjB^ ap alonSva/ jap vifosop^ cy '(It^^l) ^IPH
sayjBq^ ap opm wj A a(im^ua¡ ¡g ^(jajqaiyy aBiy^j X XyyEg sayjEq^
ap soipujsa noa) 9ñy 'afim^ua/ ;a ua ows^wsaidiut ]g ' (^soaiiHiyrjsa
soypnjsa ap uoiaaayo3,, snn ojiiiibu¡ onb By uoa X 'pyajzjBjj jtiuiyayy X
jazjydg oa-j 'jayssoA [jb^ ap so¡pnjsa aXnyaui anb) s^^y 'sajyy souang
'aaunuioj VMjgijnsg vj v upiaawpojjuy b| oiuoa SBjqo 'uoiaBJoqByoa ua
o oyos 'opuaianpBjj 'oyiBy ojjo Jod 'X i (Buqdiaeip Bjsa ap SBraayqojd
eoy ap oaijimaya ajuaiuBsojn^ij odraajj ora si ni y^ X oyyianas ojuaiiu
-BajUByd ya jod jBydraafa lyt6I"II"6 'vaijsijitsg uj ajqos saXaj^ osuo^
�les del español americano. Es éate, justamente, el campo en que más
lian arrai^ado los errores de método y más se evidencian los efectos
deletéreos del "afición adía mo", de la fantasía de los lingüistas impro
visados. Sabido es que tales lingüistas, que abundan en todos los países
de Hispan o-América, suelen tomar como criterio de estudio una r.eíü
o supuesta corrección académica y comparar el español americano (^n.
el cual muy raramente introducen las necesarias tiisluiciones entre
lengua vulgar, rustica, corriente, literaria, etc.) exclusivamente con
el "castellano ejemplar" consignado en la gramática y en el Dicciona
rio de la Academia de Madrid, por lo cual los pretendidos "america
nismos" que ellos registran resultan ser, en la mayoría de los casos,
falsos americanismos, porque o son generales también en España, aun
que no figuren en las publicaciones académicas, o son arcaísmos, regio
nalismos, vulgarismos o dialectisinos españoles, IVo es que faltaran
antes de la intervención de Amado Alonso trabajos muy serios y va
liosos de dialectología lüspano-aiuericaua, pero ellos se encontraban a
menudo en obras y revistas ahuladas o dispersos en publicaciones ex
tranjeras y, sobre todo, se confundían en la gran masa de escritos
Por esto Amado Alonso, establecido de una vez por todas el prin
cipio metodológico de que el español de América no puede estudiarse
como tal sino dentro del cuadro general de la dialectología española
j en comparación con todo el español de. España —antiguo y moder
no, literario y corriente, común y dialectal, general y regional—, em
prendió la indispensable tarea de sistematizar el trabajo ya realizado,
para sentar las premisas mismas de toda investigación ulterior. Tal
tarea implicaba deslindar lo bueno de lo malo, reunir los trabajos
dispersos en un único "eorpus"; completarlos, anotarlos, rectificarlos
y ponerlos al día; traducir los publicados en otros idiomas. Y no ex
cluía, naturalmente, la publicación de nuevas contribuciones origina
les, descriptivas o críticas (como el muy notable Exornen de la teoría
indigenista de Rodolfo Lenz, del mismo Ainado Alonso, publicado en
RFHJ, 193^1. Es, justamente, lo que se hizo con la Biblioteca de
Dialectología Hispanoamericana (T930 y aigs.). Los tomos de esta
blicados por el mismo Instituto y con los artículos y notas sobre temas
lingüísticos americanos publicados en la Revista de Filología- Hispánica,
constituyen boy una base segura e imprescindible para cualquier estuEn todos sus trabajos, Amado Alonso logró combinar eficazmente
la erudición y la atenta observación empírica con la clara compren
sión de los problemas teóricos y generales y de las vinculaciones cul
turales del lenguaje. Pero la valoración de su actividad no puede ha
cerse en un solo plano y debe necesariamente superar la simple com
probación del significado y del valor de sus estudios. Hay que desta
car que Ainado Alonso supo ser estudioso serio y riguroso y, al mismo
tiempo, maestro directo o indirecto de una nueva generación de estu
diosos, creador y guía de una corriente cultural. Supo mantenerse
^ 36 —
�ap Booda bj ap eandsap 'ojaoja n;q -buioi jap pmmíÍBUi bj ap eprpatu
bj p bou epnipitiea naoda bj ap npuBiioduu bj bX ojad —biioibiji,,
tt[ anbijqnd X ajajdtuoa esudcg IJ(!JEH ^ní> JE->adsa anb BJqRiJ nisa
Bjnd— sauopBSijsaAu; ajej ap sopBijnsa.1 soj ap ^i JBiUEjapR s<>w
-niipod oaog -eB^eiAaj ua sauopaas eepuae opE.ujqnd ubi] as joña n[ ap
^aoianpunnoid bj ap uo)!¡h^ nn opctuedaid RqBjsa A ux oj3
-is pp jouedsa |a .nupnisa ap b^bi Bt opipnaidioa sicpn soub sotu
-ÍUÍ1 eoI U3 -1Ilb Boinaqiíg -oJisaeiu pp s.ni^SijQ so| ap opE¡ p Jujsa ap
Euéip -joijBdsa pp Briojsui v.\ ap Fajaa^ (Biuanivpunj eaqo BAatiu buii
p ap nqujad^a oanndBiq opnnm p anb Bjqvs A BrpaTpInn uopirod
pj anb sojaqap boj ap upuapuoo bj Biua; osuoIV op^iny anb aoin
-oaja i ppij ^apuaua)^ ap ^upajip hbíu saAopBtiuiinoa soj a-uua asop
•nnaojoa ^uairníd^iii a aauTuoo-t BaiisTn^mr bj na nauri bjamud ap noxa
-isod Btm jBdnao B opB^ajj Bjqitq osuojv opBtny ^o^Ba opoj JO^
'(X 'a 'IS61 'PMPHM ^oyn^ p
jopBAjBg) ..sa^opBJoqBjoa Á sojndrasip sns ü á osuojy opBiny
• "•II•' i"'IrJ ~ ' \iI1-* ^^
-BJ^ Boipiusa soj jbjtib;s3j A jbaouoj ap joquj B'j "itdojii^ ua Raijpai
BaijBiHBjS bj ap -í BajisinÜuij ej ap saauRAB soraiqu soj ^eneds^ ua í
•buwx ap opoiBjoqB-j p ua opBuuoj ajuaiujBpadsa 'ppij ^opauaW
ap ojndiasip oj1O -osuo[y opiruiy 'jopajip ne ap jcnosiad joqej bj
A 'sajjy souatig ap njmiEdsg üi^ojoji^ ap ouuiisuj ¡ap auopBai|qnd
sb't • loLtBdsa oso [pil^^a un ci Btias 01 a^uauíB .iBia Atuu ou^oa 'BUBd^^
srnsira bj b A awaray ap sospd^Biuap so| R pipunjrp as opiui ,a anb
ou ojad ¡Huiiua^xy bj na X saaiy son3ng na onpB osuojy opBiuy
•opunui jap aamiuio^ BaijsjnJíuij ap aauopBJijqml Bain^i
•jodan sbui brj ap ran A Bm^g Baj.iaray ap Bu-íojouEdsiq ap cub^jo
aoXBni p boijb s¡as aiUBjnp anj X souBjd sapi na ozua.uioa ja apsap
paojoa as 'oiijpip X ppnnj ja anb '(-s8is X 66T) oiwodsif^ vti¡oju¡ij ap
njsifia^ B^j iBiioiaBnJa^UT oaijijuaia oiiBjd un ua A oaiuBdsiq jEjaua^
onRjd p na oduian ouisrin ib jaaauBiu^ad X ouBauauiE opns ja ua
opuoq Xnuí jb^ibjjb ^ajuauiBisnf 'piguijad aj ^Bzipaj: as ajsa anb ua
Rjnjjiia ap sBiuaoj brj ap X mijuísa [ap papi pRpiun ej ap X 'Rain
-Rdsiq .Mijsjnáuij X jRjnjjna pcpiun rj ap opjjuas oiuiju; n(j Bauamy
ua asaBjBiB ais o ^ad 'EjsinEOTJüUiE X ouBaijainB osoipnisa jas odng
•saffvunu^ ns ua 'ojjag uoa 'o|diuafa jod 'a.iBij oj ouioa ^jopuBjojRAaj X
sjja ua asopupXodB ours ^Bjsa ap uopipcij bii^iiub bj Jiiuiaap o JBSau
-jna hj ap sbuoz smiiap siq jod aajBsajajuí ap a^fap uis bibii^íuij jas
odnS "jopEiiuoju: a Jopc^jUAip ap 'apjiLunq sbui aiuauio^uajFdB -Eaj!
bj jBiaajdsouara uta X opBzijepadsa ou oaijqnd jap aejBjsiu uis une
'Baijijnaia noisiaajd Bso^njip ap X oiJBjis^aAiun pAiu ja ua aadiuaje
�los oríg^nes y del ascenso del castellano, no hay en la historia del
español un período de tanta importancia como el siglo XVI: la época
di'i*1rji.
1 .^t**^^i*.r
1*'
e la ultima y fundamenta!
revolución en el sistema lonologieo
caslellano, de la fijación del e.pañol clásico, de la difusión del español
por Europa como "lengua universal", de la definitiva afirmación del
castellano como lengua común por encima de los demás dialectos es
pañoles y de su trasplante a América. Por todo esto un estudio siste
mático y completo del español del siglo XVI no puede dejar de ser
esencial para la comprensión histórica del español actual y para la
solución de los problemas básicos del español de América; ello signi
fica que hasta sus últimos días Amado Alonso se mantuvo firme y
activo en el plano de la gran unidad hispánica.
Las pocas cosas que hemos apuntado no pretenden delinear una
valorización en profundidad de la obra de Amado Alonso, pero seña
ron su memoria. Amado Alonso ha trazado la linca que deberá seguir
cualquier Instituto de Lingüística que en América se presente como
eleuttfico y quiera baeer obra efectiva y valiosa, ^los ha indicado con
toda claridad cuáles deben ser las tareas permanentes de la lingüística
americana: el estudio de los grandes problemas teóricos y metodológicos y de los conceptos fundamentales acerca del lenguaje, la difusión
de las nuevas doctrinas y de los nuevos métodos glolológicos, la vincu
lación cada vez más estrecha entre la lingüística y las demás ciencias
del hombre, y la investigación de los problemas del español .le Amé
rica. Y ha realizado una obra cuyas proyecciones aumentarán en la
yoría de las obras humanas.^'
En la historia de la lingüística en América, la figura de Amado
Alonso podrá alcanzar y, bajo algunos aspectos, hasta superar, quizás,
las grandes figuras de Bello y Cuervo, porque la actividad de éstos
—siempre notable y valiosa y muchas veces genial— no ha podido
tener toda la trascendencia que ha tenido la suya: ellos no llegaron
a crear un gran centro de estudios y no lograron fertilizar para la
semilla lingüística un terreno tan vasto como el que nos ha legado
terial aperceplivo" específico en el ambiente de todos aquellos que
eos, esto lo debemos a Amado Alonso. Si nosotros podemos hoy hablar
—con gran probabilidad de ser comprendidos— de Humboldt o de
Saussiire, de Bally, de Vosslcr o Spitzcr, de estilística o de substrato
de idealismo y positivismo en la lingüistica, de posiciones psicolo_islas
titud los problemas realca del español de Améric
lo debemos en
gran parle a Amado Alonso, aunque no lo advirtamos y aunque no
le hayamos nunca conocido, oído o leído. De la fonética a la estilística
�-pouna pp naijtinap p^prjBna BI S3 l^otlnn anb oj 'jswnoa (a aa,,
tzua'i aj> Bisma^íipui btjopi Rt ap BJiaoB sauoienjauoj sus ua Baidina
osuojy opEiuy ornsiiu p anb sBjqBpd snj no njji.wp bjbcI 'q -bjii
-ij.i nppeidooF bj sa Bnsjjajd X njapnpjaA uopeidaae Eaiun ej epuap
-bjojba bj mi^^^í p^u u^ iaím^j ^a^niuaA^ sejio i ^niso oj^j
-ajd sa^o^ajín s^un8i> 'BBzinb 'jiijna niioq^p 'Ea^aiuy ap ^mídsa p
oiuaianoa aob H[ .! ^bium^ z;>nbM(iaH oip.ij ap omspnppuiiimv pp
non>E;daaB ploi ns 'uatqniEi 'is^ -^oncipiSBa pip oi¡ojjrsjp p opipisajd
ai[ L'aijaqi inaui m,, anb JBiiuip n opun^a[[ ^^^pBJisqns,, ajuaui
-BAisaaxa snzinb pnipao Bim BjdopB cncdsg ap pus d^a p oi.iadsaj
uoa 'zua-^ ap Bi^^müane^B euoji B| 'uozbj npm uoa 'alB.¡inoa nq3
ap pusdsa p ojaadsa.1 uoa 'anb SB^uaipí Miqqvq p sa anb [Bnp^
-ipin a caopeoja pEpuiJOB tt\ ap '^ajauo.. soaiisjiuínn bojob so| ap a^^q
E| aji)c>^ ^aaa|qBisa apand 3s o[os al'Bii^uaj |ap ajua^aqoa Bpoai ^un
¿nh pepuBp, amaiaijns uoa aÁuiui ou X 'aiuBppq onpuipui pp ipim
-jod^i EI B^qmnuad na o3p E^ap ^p^ana^ nnHuo^ si^ii^p •[ ap X
sapijaapip siiinajsis boj ap eB3tiei.iaiJB.iB. bbj ^od opndtiaoajj -SBiSTaiSfoj
-BJÍÍ tq b npiJiíodti rta ap Jegad e 'BauBinua^ bj ua X isoaijsin^uij oiuaui
•BiaLusa oh X sBisi^ojoaisd souaipa saaaA b auaiisos 'Xoqziaqiuj^ ap
unpnsod bj b jbhuoj not^aI[pB bj ap ^^ead f 'bj^ojouoj bj ng '^Bailioj
-ouoj Biauapno.i,, ap uaiq buj BoTnBiJBjqcq so^|oeou anb soj ua soeBO
boijba na (.Bjien;B FiauajBAinba,, ap Bjquq 'ispij zapiwuo^ ap bj^ojou
-inijjl fj ojraoinSig -oin^TjBjniBH jr X oniBijBijaiüui ¡p piuaiuBsojUijad
b oiaadsaj: uoa 'saaaA r ej 'afEn^iiaj jap jBjnjjna ajopui bj ap BaaaaE
sisai SBiueiiu sus noa oppaipEjiuoa ua o jad 'jiuaiui.iadxa Baiianoj as^q
Bjauiud ns b joij 'ojdmafa jod 'isy -sauoiindo n sauoisnjauo.) sns 'sb^jijjd
nis X aiuaiueaiíaiuj 'aiduiais somaidaan anb jiaap ajainb ou ojjgj
•Baijaiiiy-oUFiIeijj ap 6bi
-Biti^uij boj fiopoi BJBd opezBJ) eij ja anb oniniFa ja jod 'sapepijiqisod
BBJitMnu ap X pppiaEdBa B.nsaim ap Bpipaní bj na ^uqo ns jnn.uiuoa
ap osituo.idinoa p jiiuiieb X sojndiasip mis omoa aiiiainjeapi soujaa
•ouoaaj 'oapjAamop^ ap ujiisin^uig ojltía;) [ap X biSojojij ap oimiienj
jap 'sojiosoa BJBd paijiuííig osnojy opBUiy B JBp.ioaaa 'o]sa jo(j
BXpq ou '[Bianasa BjqBjnd nun oijajp bXpij ou osuojy op^ury ^^^ bt ua
BDiiein^ujj bj ap buoz -aiiianiBaTiaEjd 'Xeq ou *vnSna{ bj ap nuoisiq bj b
BiSojoiaajBip bj ap 'jBaiiBinBjá fijooi nj b EAiidtjaaap BaiiBniBj3 bj ap
�
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1947-1989
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
Contributor
An entity responsible for making contributions to the resource
Lic. Pablo Darriulat
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Crónica del año 1953 : conmemoración de la declaratoria de los derechos humanos
Description
An account of the resource
De describen los eventos sucedidos en la Facultad de Humanidades y Ciencias hasta el mes de agosto de 1953.
Source
A related resource from which the described resource is derived
Revista de la Facultad de Humanidades y Ciencias /Universidad de la República. Montevideo : FHC, UR , Agosto 1953, Nº 10 : p. 5-40
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Facultad de Humanidades y Ciencias
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1953
Rights
Information about rights held in and over the resource
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación
Language
A language of the resource
Español
Type
The nature or genre of the resource
Publicación periódica
AMADO ALONSO
ASAMBLEA DE CLAUSTRO
BENEDETTO CROCE
CURSO DE HISTORIA DE LA CULTURA ITALIANA
DERECHOS HUMANOS
EXTENSION CULTURAL